На ўсходзе Беларусі, у Чарнобыльскай зоне, нямала вяскоўцаў больш за дваццаць пяць гадоў адзначаюць навагоднія сьвяты ў самоце. Альбо пакідаць свае вёскі ня хочуць, альбо няма куды выехаць. Іхныя дзеці далёка. Каму пашанцуе — Каляды і Новы год сустрэнуць разам з такімі ж самотнікамі-суседзямі.
У Касьцюковіцкім раёне ў вёсцы Жаркі жывуць трое чалавек. Паселішча — у зоне з пэрыядычным радыяцыйным кантролем. Рэйсавы аўтобус у вёску скасаваны. Аўталаўка прыяжджае сюды два разы на тыдзень. Харчы, наракаюць людзі, дарагія. Да райцэнтру — болей за тры дзясяткі кілямэтраў.
Адна з жыхарак Жаркоў сямідзесяцішасьцігадовая баба Вольга звыкла завіхаецца на падворку хаты, хоць і старой, але на трывалай падмуроўцы. Згорбленая кабета спрытна ўпраўляецца з двума ладнымі парсюкамі.
Баба Вольга
Вароты ў двор зачыненыя на ланцуг. Здалёк пагрозьлівым брэхам сустракаюць нязваных гасьцей два заядлыя сабакі.
На пытаньне журналіста, як жывецца старой у адселенай вёсцы, тая адказвае з хітраватай усьмешкаю, бяз роздуму: «Дый памаленьку. Далёка ад людзей, а што паробіш».
Першыя хвіліны знаёмства гаворым праз вароты. Адчуўшы, што прыежджыя не ўяўляюць небясьпекі, старая нетаропка адкручвае ланцуг і адчыняе браму, адганяючы ад яе сьвіней.
Парсюкі бабы Вольгі
«Выехаць у горад? А каму я там патрэбная», — кажа баба Вольга і дадае, што дзяцей у яе няма.
«А як тут з радыяцыяй?» — пытаю. «Радыяцыя? — перапытвае кабета. — Ну, пэўна, была. Людзей адсялілі, вядома ж. У суседняй хаце жывуць тут акрамя мяне яшчэ мужык ды баба. Нам тут ня боязна. У мяне пляменьнікі ёсьць і дочкі ёсьць, адна і другая. Яны дапамагаюць».
«Дык вы ж кажаце, што нікога ў вас няма?»
«Дык што, я незнаёмцу — і адразу праўду мушу казаць? Мо вы з адкуль прыехалі... Думаю, ня буду адразу праўды казаць», — сьмеючыся адказвае на пытаньне журналіста вяскоўка.
«Мне тут ня сумна. У мяне сабакі ёсьць. Брэшуць. А калі брэшуць — дык чалавек ідзе. Суседка штодня прыходзіць. Пасядзім, пагамонім і пойдзе. Тэлевізар глядзім. Я ўчора глядзела сьвята расейскіх пажарнікаў па расейскім тэлебачаньні».
Хата самотніцы бабы Вольгі
За многія гады баба Вольга прызвычаілася адзначаць навагоднія сьвяты гэтак жа, як і жыве — у самоце.
«Саджуся за стол адна. Сто грамаў вып’ю. Правяду стары год, а потым сустрэну новы. Свой сустрэну, а потым расейскі», — тлумачыць суразмоўніца.
Прызнаецца баба Вольга, што дочкі клікалі яе да сябе, але яна не паехала да іх. Вырашыла, што застанецца ў сваёй вёсцы.
«А што я да іх паеду? Яны жылі ў інтэрнаце, а сёлета далі ім кватэру. А што, думаеце, задарма? Ім за яе столькі грошай трэба заплаціць. Да прыпадку. Сьвіней гадую для сябе і дочкам. Сумна бяз справы сядзець. Тапчуся тут во, дык і трымаю іх, як той казаў, трэба рухацца болей», — удакладняе баба Вольга.
Да пэнсіі яна адпрацавала ў калгасе. Кажа: «Кароў даіла. І цялят глядзела. Дый і так хадзіла. Бацька наш загінуў на вайне. Грошы атрымлівалі за яго».
Суседзі бабы Вольгі таксама старыя, як і яна. Дзеду Васілю восемдзесят гадоў. Жонка маладзейшая за яго на пяць гадоў. Абодва хворыя. У жанчыны адымаюцца, як яна кажа, рука і нага. Ходзіць з кійком. У дзеда Васіля анкалёгія. Ён амаль што глухі, але трымаецца малайцом.
На варотах у іхны падворак шыльда: «Дом сацыяльных паслугаў».
На плоце старых надпіс: «Дом сацыяльных паслугаў»
Дагрукацца да старых няпроста. Дапамагае сабака, які ажно заходзіцца ад брэху. Дзед Васіль запрашае журналіста ў хату. Абстаноўка ў ёй па-старэчы простая.
«Як самотнікі жывем. Каб ня гэтая хата, дык не было б дзе жыць. Нашто нам ехаць да дзяцей, хто ж гэта любіць старых? Адны тут сядзім. Два разы на тыдзень машына да нас прыяжджае», — пачынае гутарку дзед Васіль.
«Ці мы адны гэтак жывем? — дадае ягоная жонка. — Дачка нашая ў Касьцюковічах жыве, а сын у Магілёве. Ні ў каго не дазваляе жылплошча нас забраць. Мы б, мо, і з задавальненьнем выехалі адсюль, але дзецям трэба дапамагаць».
«Ды вакол жа радыяцыя. Тут яе шмат. Людзей жа выселілі», — дапаўняе жонку Дзед Васіль.
Таварам, які прывозіць аўталаўка, жыхары Жаркоў не задаволеныя. «Што ў райцэнтры ня трэба, тое сюды вязуць», — пераказвае агульнае меркаваньне трох вяскоўцаў Дзед Васіль.
Дзед Васіль
«Кілбаскі прывязуць па 45 тысяч за кіляграм. Гэта камэрцыйная цана. Самая дарагая, відаць. Я неяк запытаўся: «Што вы мне сюды адну дарагавізну везяце? Што ім даюць, тое сюды вязуць. Выбару ў гэтай краме няма ніякага», падсоўвае стары.
Раней раз на тыдзень праз Жаркі хадзіў аўтобус. Рэйс скасавалі.
«Цяпер нам трэба ў Касьцюковічы пешшу дабірацца. Гэта як было да вайны і пасьля вайны. Сорак кілямэтраў ісьці трэба да раёну. У нас адабралі аўтобус, — наперабой даводзяць крыўду на раённую ўладу старыя. — Калі ў нас было на пяць жыхароў болей, дык хадзіў аўтобус. А як паменела, дык і забралі аўтобус у нас».
Дзед Васіль пісаў скаргу ў райвыканкам. Прасіў аднавіць рэйс, але толку, як кажа, не дабіўся.
«Раней можна было скардзіцца, а цяпер трэба на каленкі станавіцца і прасіць начальства. Я ім пісаў: дык вы сумленьне майце! Я пасьля вайны з торбачкаю хадзіў у Касьцюковічы, і што цяпер трэба хадзіць? Семдзесят гадоў мы пражылі, і вайны няма, дык сорамна ж!» — апавядае вясковец. Ягоная жонка ўдакладняе: «І ўсё горш і горш робіцца».
Дзел Васіль адпрацаваў 24 гады вэтэрынарам. Ён сьцьвярджае, што ў вайну фашысты загналі яго ў Нямеччыну. Потым працаваў у данецкіх шахтах. Ягоная жонка больш за дваццаць гадоў адрабіла сакратаром у сельсавеце. «Ці думалі мы, — наракаюць старыя, — што свой век будзем дажываць гэтак у самоце».
Дзед Васіль праводзіць журналіста
На пытаньне, ці наведваюцца ў іхнюю вёску злодзеі, дзед Васіль адказвае, што такое бывае.
«У нашай суседкі, Вольгі, — даводзіць ён, — два гады таму хапанулі парсюка кіляграмаў на восемдзесят. На Браншчыну сьпісалі. Яна ад нас — тры кілямэтры. Кажуць, з таго боку паляўнічыя палявалі на зайцоў, ці ваўкоў — ды ў полі нічога ня выйшла, дык пацягнулі з хлеўчука. Выклікалі міліцыю. Сьлед машыны павёў у бок Браншчыны, дык сказалі: «Мы ж туды не паедзем».
Старыя доўга апавядалі пра сваё жыцьцё. Штораз выбачаліся за гаварлівасьць. Апраўдваліся, што даўно не даводзілася выгаварыцца. Правялі да брамкі. На разьвітаньне папрасілі прыяжджаць зноў, бо сумна адным.
Баба Вольга выйшла з двара, каб разьвітацца з госьцем
Па апусьцелай вёсцы праводзілі з брэхам сабакі. Адагнаўшы незнаёмца, разьбегліся па хатах. Баба Вольга доўга глядзела ўсьлед журналісту, стоячы ля сваёй хаты.
Пры дарозе, куды пад’яждае аўталаўка, дзед Васіль змайстраваў будку. У ёй вяскоўцы, чакаючы танных харчоў, хаваюцца ад непагадзі.
Будка-пачакальня, змайстраваная дзедам Васілём
У 1943 годзе фашысты спалілі 60 двароў у Жарках. Па вайне вяскоўцы іх адбудавалі. Цяпер адзінкі ацалелых двароў безь людзей развальваюцца.
Непадалёк разбураюцца і рэшткі фэрмы...
Развальваюцца і рэшткі фэрмы