Выглядае, што звычкі жорсткіх боек паміж хлопцамі з розных мікрараёнаў і вёсак Беларусі адышлі ў нябыт. Што гэта было і чаму — працяг дыскусіі, узьнятай Сяргеем Абламейкам, з удзелам тых, хто яшчэ нядаўна ўдзельнічаў у такіх бойках.
Блог Сяргея Абламейкі «Лютасьць беларуская» выклікаў гарачую дыскусію на сайце Свабоды пра прычыны боек паміж вёскамі і раёнамі ў гарадах.
Аўтар піша: «Ня маючы да канца сфармаванай нацыянальнай самасьвядомасьці і таму будучы ня ўстане адчуваць салідарнасьць на агульнанацыянальным узроўні, рэальна сваім яны лічаць толькі прыватную тэрыторыю — дом і сям’ю. Іншая вуліца, іншая вёска, іншы раён — гэта ўжо чужакі. Гэта і ёсьць прычына боек».
Свабода пацікавілася, ці захаваліся гэтыя бойкі цяпер, як ставяцца цяпер самі ўдзельнікі боек «раён на раён» да гэтай забавы, што было, на іхную думку, прычынай міжусобіц у гарадах, адкуль іх карані, наколькі жорсткія былі гэтыя баталіі і чаму яны скончылі.
Дзе-нідзе ў Магілёве захаваліся рэлікты раённых міжусобіц – пятакі. Цяпер яны толькі нагадваюць пра дыскатэкі, танцы і бойкі
Біліся «за раёны» ня толькі ў Менску, але і ў абласных гарадах. Напрыклад, у Магілёве.
Адкуль і калі павялася «мода» біцца раён на раён пэўна сказаць цяжка. Вядома, што ў 1970-80 гады горад ужо быў падзелены моладзьдзю на «раёны». Іх «гонар» бараніўся ў сутычках з чужакамі. Чужынцамі былі аднагодкі з іншых «раёнаў».
Карані раённых баталіяў — зь вёскі
«Міры», «Піянэры», «Сяляне», «Мянжынка», «Кірава» — усё гэта назвы раёнаў з часоў той міжусобіцы. Некаторыя яе ўдзельнікі маюць свае вэрсіі пра карані раённых баталіяў.
Магілёўцу Валеру — 46 гадоў. Ён зь трэцяга пакаленьня гараджан. У сярэдзіне васьмідзесятых хадзіў, як тады казалі, за «Трыццатнік». Назву «раёну» выводзілі з вуліцы «Трыццаць год Перамогі». Валер зазначае: хадзіў на бойкі, бо не было чым болей заняцца:
«Я ад свайго бацькі, ён з 1937 году нараджэньня, ня чуў, каб біліся гэтак у горадзе ў 50-60 гады. Ёсьць такое меркаваньне, што пад час урбанізацыі наехала ў горад шмат людзей зь вёсак. А там жа раней сяло на сяло біліся, — разважае суразмоўца. — У вёсках жылі збольшага родамі. Калі прыходзілі хлопцы з іншых вёсак да дзяўчат, то іх баранілі ад чужакоў. Відаць, адтуль і карані гарадзкіх боек. Калі хлопцы папрыяжджалі зь вёсак, дык гэтую забаву яны прывезьлі з сабою. Было такое, калі дзяўчына сустракалася з хлопцам з іншага «раёну», дык стаўленьне да яе было не такое як да іншых. Меркавалі гэтак: «Калі наша, дык павінна быць нашым».
У сямідзясятыя-васьмідзясятыя ў будынку царквы Трох сьвяціцеляў была папулярная дыскатэка "Рэзананс" – месца боек раён на раён. Неўзабаве, як згасьлі бойкі, будынак Дома культуры заводу "Строммаш" вярнулі праваслаўным вернікам
Паводле Валера, у вулічных бойках былі свае правілы. Таго, хто апынуўся на зямлі, напрыклад, «не дабівалі». Суразмоўца заўважае, што ў часы маладосьці брата, старэйшага за яго на сем гадоў, бойкі былі куды больш жорсткімі.
Падчас бойкі, хто стаяў на нагах, атрымліваў напоўніцу
Наступны суразмоўца Яўген хадзіў біцца за «Чапаеўку». Кажа: іншага занятку, каб разьмяцца, ён для сябе не знаходзіў. У свае сорак пяць год Яўген выглядае дужым мужчынам пад два мэтры ростам. У юнацтве сіла і рост прыдаваліся ў бойках. На іх пачаў хадзіў падлеткам. Кажа: шмат сяброў біліся за раён і ён далучыўся.
«Звычайна мы зьбіраліся ля Дому культуры чыгуначнікаў. Калі зьяўлялася група чужакоў у нашым раёне, напрыклад, з «Лупалава», ці «Юбілейнага», мы ўжо пра гэта ведалі. Загадзя дамаўляліся, што яны да нас завітаюць на бойку. Падчас бойкі нікога не шкадавалі. Ляжачых ня білі, а вось, хто стаяў на нагах, таго білі напоўніцу»,— згадвае Яўген.
«Я тады быў у групе маладых, — працягвае ён. — Над намі былі хлопцы на тры-чатыры гады старэйшыя. Яны каардынавалі нашыя дзеяньні. Мы біліся паміж сабой, а „старыя“ назіралі і сьмяяліся. Гэта было падобна на „дзедаўшчыну“, але нас ніхто не прымушаў біцца. Мы самі прыходзілі, каб пабіцца».
Яўген не хавае, што ўдзельнічаць у сутычках было яму боязна. У большасьці зь іх ён быў у першых шэрагах: "Я заўжды бачыў за сабою людзей настроеных ваяўніча. Яны, як і я, білі сабе падобных і такім чынам рэалізоўвалі сябе«,— даводзіць ён.
Цяперашняя Плошча Славы, ранейшая Савецкая, таксама зьбірала ахвотнікаў пабіцца. Тут праводзіліся дыскатэкі ў ДК будаўнічага трэсту №12. Бойкі былі маштабныя
На думку Яўгена, бойкі за раён пачаліся са спальных раёнаў, якія засяляліся былымі вяскоўцамі. Гэтыя раёны, зазначае ён, здаваліся без разьвітай сацыяльнай інфраструктуры:
«Людзі, якія прыехалі нядаўна зь вёсак у гэтых раёны, больш нічым не займаліся, акрамя як хадзілі на вучобу ды на працу. У гэтых раёнах не было ніякай інфраструктуры, каб гэтых былых вяскоўцаў неяк заняць. І дагэтуль больш за ўсё злачынстваў менавіта ў спальных раёнах».
Суразмоўца адзначае, што замірэньне ад боек дзейнічала там, дзе вучылася моладзь.
«Мы не былі „ворагамі“ на тэрыторыі нейкай навучальнай установы, хаця маё зьяўленьне дзе-небудзь у раёне Мянжынкі, ці Піянэрскай пагражала мне тым, каб быць бітаму. У такім выпадку мне трэба было альбо кідацца наўцёкі, альбо адбівацца. Лепей бегчы, бо мяне проста маглі тупа пабіць і мог нават інвалідам застацца».
За чужакоў лічылі і тых, хто не хадзіў «за раёны». Ім перападала ад сваіх жа «землякоў».
У міліцыі былі свае спосабы ўтаймаваньня боек
Звычайна біліся на танцпляцоўках, гэтак званых «пятаках». Пра пачатак дамаўляліся аўтарытэты раёнаў. Іх называлі «асновамі». Былі і нечаканыя ўварваньні на тэрыторыю чужых раёнаў. Утвараліся і раённыя кааліцыі. Кааліцыйныя бойкі, кажуць іх удзельнікі, адбываліся ў полі. Біліся групамі па трыццаць-сорак чалавек з аднаго боку.
Плошча Леніна зрэдку, але таксама была месцам баталіяў. На навагоднія сьвяты пад елкай успыхвалі бойкі, праўда, не працяглыя. Ад міліцыі ваяры хаваліся ў людзкім натоўпе
На дыскатэках бойкі распачыналіся звычайна пасьля апошняга танцу, згадвае яшчэ адзін удзельнік раённых баталіяў Ігар. Ён хадзіў за «Шмідтаўскіх». Прызнаецца, што не задумваўся, з чаго пачалася раённая міжусобіца.
«Калі надышоў час мне ўлівацца ў калектыў, то ён ужо сфармаваўся, — згадвае Яўген. — У ім былі свае традыцыі. Раёны ўжо былі падзеленыя. Адсачыць, адкуль гэта ўсё пайшло, я не гатовы і цяпер».
Міліцыя, паводле суразмоўцаў, у часы боек за раёны не лютавала, хоць і мела свае спосабы іх утаймаваньня. Пра іх апавядае Ігар:
«Калі нас лавілі на танцах і заводзілі ў апорны пункт, дык у міліцыянтаў былі маленькія дручкі, якімі яны маглі нас адхадзіць па дупе. Яшчэ выстрыгалі на галаве паласу. Даводзіла потым стрыгчыся над «нуль», і калі цябе лысага ўбачылі на дыскатэцы, то на яе не пускалі, альбо дужа пільнавалі на ёй. Бывала, што выклікалі «аснову» і даводзілі яму: «Твае ўчора нашкодзілі — ты разьбярыся».
Міжусобіцы згасьлі, як зьявіліся іншыя інтарэсы ў моладзі
Ніхто з суразмоўцаў не прыгадаў, калі згасьлі баталіі за раёны. Пагадзіліся з думкай, што гэта адбылося на мяжы 1980-90 гадоў. У той час, кажуць удзельнікі боек, у моладзі зьявіліся іншыя спосабы рэалізаваць сябе. Многія паспрабавалі сябе ў бізнэсе. Напачатку дзевяностых нямала «раённых» аўтарытэтаў дабіліся ў ім посьпехаў.
«Многія тады кінуліся ў бізнэс, кажа Ігар. — Ён прыносіў неблагі даход. Езьдзілі ў Польшчу па тавары. У нас на стадыёне „Спартак“ быў вялікі рынак, дык там сустракаліся былыя вулічныя „ворагі“, згадвалі мінулае. Дарэчы, вулічныя „закоты“ шмат каму дапамаглі наладзіць дзелавыя сувязі».
Стадыён "Спартак" мірыў "ворагаў". Пры канцы васьмідзясятых тут разьмясьцілі гарадзкі рэчавы рынак. Варажнечу згасіў бізнэс позьняга савецкага пэрыяду
Ніводзін з суразмоўцаў не згадаў у сваіх аповедах, ці меў значэньне моўны аспэкт міжусобіц у горадзе. У сярэдзіне васьмідзесятых гадоў наплыў вяскоўцаў у горад спаў. Большасьць тых, хто хадзіў біцца за раён, былі гараджанамі ў першым пакаленьні. Іхныя бацькі прыехалі па лепшае жыцьцё ў горад зь вёсак. Нецярпімасьць новых гараджанаў да вяскоўцаў, да іхнай гаворкі, часьцей выяўлялася ў вучэльнях.
Лёс удзельнікаў боек раён на раён склаўся па-рознаму. Для большасьці часы ваяўнічай маладосьці зьмяніліся завадзкой будзённасьцю. Некаторыя займелі свой бізнэс, а кагосьці жыцьцё кінула ў крымінал і ім давялося прайсьці турэмныя калідоры.