Пра гэта — рэпартаж Георгія Кабаладзэ для рускай службы Свабоды. Прапануем вам пераклад публікацыі ў скароце.
Дарога з Тбілісі да Панкіскай цясьніны, які знаходзіцца недалёка ад мяжы Грузіі з Чачнёй і Дагестанам, займае ўсяго дзьве гадзіны. Цяпер мясцовыя жыхары адпраўляюцца па гэтай дарозе на сьвятую вайну — рабіць ваенную кар’еру ў атрадах забароненай і абвешчанай тэрарыстычнай арганізацыяй ў Расеі і іншых краінах «Ісламскай дзяржавы».
Чачэнцы-кісьцінцы, якія гавораць на адным з дыялектаў вайнахскай мовы, жывуць у Панкіскай цясьніне ўжо два стагодзьдзі. Яны маюць грузінскія прозьвішчы. Тут шмат зьмяшаных сем’яў. Мясцовыя чачэнцы свабодна гавораць па-грузінску, грузіны — на кісьцінскім дыялекце чачэнскага.
Вонкава ў цясьніне ўсё спакойна. Працуюць банкаматы і апараты электроннай аплаты паслугаў, а гэта важная прыкмета бясьпекі, некалькі гадоў таму пра гэта не магло быць і гаворкі. Паліцыі практычна не відаць, злачынствы тут адбываюцца зрэдку. Прайшлі часы, калі забойствы, рабаваньні і выкраданьні людзей з мэтай выкупу адбываліся ці ледзь ня кожны дзень, а сытуацыю ва ўсіх дванаццаці вёсках цясьніны кантралявалі байцы атрада чачэнскага палявога камандзіра Руслана Гелаева.
Як распавяла журналіст тыднёвіка «Палітра тыдня» Ніно Бурчуладзэ мясцовыя чачэнцы з асаблівым павагай ставяцца да тых, хто ваяваў супраць Расеі падчас першай і другой чачэнскіх кампаній. Такіх людзей тут ставяць вышэй, чым ураджэнцаў Панкісі, якія дамагліся посьпеху ў шэрагах «Ісламскай дзяржавы». Гэта адносіцца і да Тархана Батырашвілі (Абу Умара аш-Шышані), якога ў прэсе называюць адным з самых уплывовых палявых камандзіраў «Ісламскай дзяржавы». Кажуць, Батырашвілі ў Сырыі называюць «міністрам абароны ІД». «Ва ўсякім выпадку, ён самы ўплывовы камандзір на поўначы Сырыі, — распавядае Ніно Бурчуладзэ. — Тархан — дзіўны фэномэн, бо тут яго практычна ніхто ня ведаў. Ён быў ціхім, непрыкметным хлопцам, не карыстаўся сярод мясцовых чачэнцаў аўтарытэтам. Ён ня быў лідэрам. Паехаў у Сырыю, калі яму было 27 гадоў і раптам, нечакана для ўсіх, прабіўся ў эліту «Ісламскай дзяржавы».
Першая жонка Тархана была чачэнка. Потым ён ажаніўся на ўдаве свайго перакладчыка Хамзата, які загінуў у баі. «Доўг маджахедаў — ажаніцца на ўдаве паплечніка, забітага ў вайне за веру, — тлумачыць Бурчуладзэ. — Але я думаю, ён кахаў гэтую жанчыну, яна была вельмі прыгожая, а яе бацька адзін час займаў высокую пасаду ў адміністрацыі Рамзана Кадырава». Жонкі аш-Шышані жывуць у Сырыі, на віле, якую Тархан прысвоіў пасьля ўцёкаў яе былога ўладальніка. Бацька Тархана Батырашвілі, Цімур — грузын-тушын, глыбока веруючы хрысьціянін.
У доме, дзе вырас адзін з самых уплывовых палявых камандзіраў «Ісламскай дзяржавы», бачная ня проста беднасьць, але сапраўдная галеча. Цімур Батырашвілі сказаў мне: хоць ужо неаднаразова паведамлялася аб гібелі майго сына, я ў гэта ня веру. «Сёньня сустрэў аднаго зь яго сяброў. Ён сказаў, што Тархан жывы і зь ім усё ў парадку. Але я ўсё ж адчуваю сябе як чалавек, які страціў сына. Хутка дзень Сьвятога Георгія, я пайду да абраза і буду маліць сьвятога, каб ён выратаваў і захаваў майго сына », - кажа Цімур Батырашвілі. На пытаньне, як магло здарыцца, што яго сын ня проста прыняў іслам, але стаў джыхадзістам, ён адказаў: «А хіба дзеці часта слухаюць сваіх бацькоў? Хіба вы заўсёды робіце тое, што кажуць бацькі? Калі б яго маці была жывая, Тархан б у Сырыю не паехаў. Ён мяне ня слухаў, а вось маці слухаўся ».
Маці Тархана Батырашвілі была чачэнкай і мусульманкай, але яе сястра Ламар сьцьвярджае: вера не магла стаць галоўнай прычынай таго, што малады чалавек адправіўся на вайну: «Па-першае, яго маці рана памерла, яна была не асабліва веруючай мусульманкай. Уся наша сям’я была хрысьціянскай. Мы ўсе разам, уключаючы Цімура і траіх яго сыноў, у тым ліку Тархана, хадзілі маліцца іконе Маці Боскай. Думаю, на лёс Тархан паўплывала тое, што ён быў беспрацоўным, яму не было куды дзецца ».
Каўказазнаўца Мамука Арэшыдзэ тлумачыць: зьмена этнічнай і канфэсійнай прыналежнасьці — звычайная зьява ў Панкіскай цясьніне. «Мясцовыя грузіны жылі сярод чачэнцаў і многае ад іх перанялі, у тым ліку рэлігію. Хлопчыка Тархана гадавалі па чачэнскіх традыцыях, да 2010 года Тархан наогул ня быў рэлігійным. На вайну ў Сырыю хлопца вабіў не рэлігійны ці ідэалягічны, а ваенны складнік. Як кажуць яго былыя камандзіры, разам зь якімі ён служыў у грузінскай арміі, Батырашвілі — сапраўдны воін, воін па нараджэньні. Яму важна адчуваць у руках зброю, перажываць ваенную сытуацыю ».
У Панкіскай цясьніне многія схільныя тлумачыць імкненьне маладых чачэнцаў ехаць на вайну неўладкаванасьцю жыцьця і беспрацоўем. Вось што распавяла настаўніца мясцовай школы: «У нас амаль стоадсоткавае беспрацоўе. Вось, напрыклад, нядаўна рамантавалі школу, адбыўся тэндэр, у якім перамагла грузінская кампанія. Прыехалі працаўнікі здалёк, сталі рамантаваць. А маглі ж наняць на працу нашых хлопцаў — чачэнцаў, якія ўвесь дзень прастойваюць на вясковых дарогах бяз справы». Аб дэпрэсіі, беспрацоўі, немагчымасьці езьдзіць на заробкі за перавал ў Чачню (з-за візавага рэжыму паміж Грузіяй і Расеяй), цяжкіх умовах жыцьця ў цясьніне кажуць шмат і з горыччу. Аднак наўрад ці гэта адзіная прычына, па якой сотні маладых людзей з Панкісі паехалі ваяваць у Сырыю. Прынамсі дванаццаць зь іх ужо мёртвыя.
Два сыны Лэйлы Ачышвілі, Гамзат і Галід, загінулі ў Сырыі. Але яны адправіліся на Блізкі Ўсход не з Панкіскай цясьніны, а з Аўстрыі, дзе мелі статус уцекачоў. «Яны вельмі добра там жылі, нават высылалі нам грошы. Адзін зь іх быў адмыслоўцам па праграмаваньні, другі вучыў італьянскую мову. Абодва ажаніліся на чачэнках, у іх былі дзеці. Але калі пачалася вайна ў Сырыі, паехалі туды ваяваць і загінулі » - распавяла Лэйла. Яна згадвае пра тое, як наведвала сыноў у Сырыі, лёгка перайшоўшы турэцка-сырыйскую мяжу, а ўжо пасьля гібелі Хамзата і Халіда езьдзіла ў Аўстрыю, каб «прылашчыць ўнукаў». Пытаньне аб тым, як яна ставіцца да тэракту ў Парыжы, выклікала у Лэйлы непадробныя эмоцыі: «Я адназначна асуджаю гэта забойства. Вельмі шкада нявінных людзей, але вось нядаўна паведамлялі, што ў Сырыі загінулі 200 дзяцей. Адразу 200 дзяцей загінулі, аднак пра гэта амаль не гавораць. Хіба гэта справядліва? »
16-гадовы Мусьлім Куштанашвілі вучыўся ў мясцовай школе. Гэты юнак — з матэрыяльна забясьпечанай сям’і. Яго маці Амінат распавяла: Мусьлім ўпотай ад бацькоў атрымаў так званае электроннае пасьведчаньне асобы, якое дазваляе ехаць у Турэччыну без пашпарту. «Мы нічога ня ведалі, ён зьнік, а калі пачалі шукаць, аказалася, што Мусьлім ў Сырыі». Згодна з грузінскім заканадаўствам, асобам да 18 гадоў пры выезьдзе з краіны патрабуецца пісьмовы дазвол бацькоў, але памежніку і ў галаву не магло прыйсьці, што гэтаму маладому чалавеку толькі 16 гадоў. «Ён кожны дзень трэніраваўся, ўздымаў сто кіляграмаў рыўком. Хлопец вялізнага росту і магутнага целаскладу», — растлумачыў бацька Мусьліма. Бацькі не хавалі, што часта маюць зносіны з сынам, які ваяваў за «Ісламскую дзяржаву», выкарыстоўваючы сучасныя тэхналёгіі WhatsApp і Viber.
Чачэнцы-кісьцінцы ў Сырыі ваююць ня толькі ў атрадах «Ісламскай дзяржавы», але і ў складзе «Свабоднай сырыйскай арміі» і іншых апазыцыйных да рэжыму Башара Асада фармаваньняў. Сярод гэтых апошніх асабліва шмат тых, хто ў свой час ваяваў супраць Расеі. Найбольш вядомы сярод іх палявы камандзір Мурад Маргашвілі (Мусьлім аш-Шышані), імя якога ў ЗША ўнесенае ў сьпіс небясьпечных тэрарыстаў. Гэта выклікае шчырае зьдзіўленьне яго сваяка: «Ён жа ваюе не за» Ісламскую дзяржаву «, а супраць Башара Асада, супраць Расеі — таму што Расея падтрымлівае Асада».
Маргашвілі і Батырашвілі — крэўныя ворагі: Тархан пагражаў Мураду сьмерцю за тое, што той не пайшоў ваяваць за «Ісламскую дзяржаву». 45-гадовы Маргашвілі — вэтэран абедзьвюх чачэнскіх войнаў, ён ладзіў напады на расейскія вайсковыя калёны, потым лічыўся ледзь не «правай рукой» палявога камандзіра Хатаба. У рэшце трапіў у расейскі палон, яго жорстка катавалі. «Пра гэта пісала Ганна Паліткоўская. Мурада судзілі, тады дапамог наш сваяк — маскоўскі адвакат, — працягвае сваяк. — Прысяжныя ў Назрані вынесьлі апраўдальны вэрдыкт, а потым ён здолеў зьбегчы з будынку суду, акружанага спэцназам ».
Маргашвілі, калі верыць сваяку, спакойна жыў у Панкісі і не зьбіраўся ехаць на вайну ў Сырыю. Летам 2012 году тагачасны кіраўнік паўночнакаўкаскага збройнага падпольля Доку Умараў даслаў у Грузію ганца, загадаўшы дапамагчы чачэнцам-кісьцінцам, якія жывуць у Аўстрыі, перабрацца ў Расею. Мурад адмовіўся выканаць загад Умарава. Група чачэнцаў-кісьцінцаў была зьнішчаная грузінскім спэцназам ў верасьні 2012 году пры спробе прарвацца ў Дагестан. Спалохаўшыся, што грузінскія спэцслужбы могуць абвінаваціць яго па артыкуле «непаведамленьне аб падрыхтоўцы злачынства», Маргашвілі зьбег у Турэччыну, а адтуль перабраўся ў Сырыю.
Грузінскія спэцслужбы сочаць за сытуацыяй у Панкіскай цясьніне, але, па зьвестках крыніцы ў МУС краіны, ня могуць забараніць мясцовым чачэнцам езьдзіць за мяжу, у тым ліку ў Турэччыну: натуральна, ніхто з панкісцаў, якія выяжджаюць за мяжу, не гавораць, што вырашылі паехаць на сырыйскую вайну. Зрэшты, тыя, хто вырашае вярнуцца, рызыкуюць апынуцца ў турме: нядаўна ў Тбіліскім аэрапорце арыштавалі 29-гадовага Давіда Борчашвілі, які атрымаў раненьне ў Сырыі і рашыў перабрацца на радзіму. Яму пагражае да 18 гадоў пазбаўленьня волі, і ў Панкіскай цясьніне ў гэтыя дні праходзяць мітынгі ў абарону Борчашвілі.
Сытуацыю напальваюць і іншыя навіны: сьцьвярджаюць, што прыхаджане мясцовага вахабіцкага мячэту, пабудаванага на грошы Саудаўскай Арабіі, прысягнулі на вернасьць «Ісламскай дзяржаве». Пакуль ніхто зь іх у Сырыю не зьехаў, але ў грузінскай прэсе гэтых людзей называюць «хадзячымі бомбамі ІД», якія толькі чакаюць сьмяротнага загаду. Моладзь, кажуць мясцовыя жыхары, аддае перавагу таму, каб хадзіць у новы, «вахабіцкі» мячэт — у «традыцыйным» моляцца толькі старыя.
У Панкіскай цясьніне перакананыя: ціск уладаў будзе ўзмацняцца па меры пагаршэньня становішча на Блізкім Усходзе. Тыя людзі, чые сваякі паехалі ў Сырыю і не хаваюць гэтага, асьцерагаюцца праблемаў з грузінскімі праваахоўнымі органамі. Тым больш што жыць бязвыезна ў цясьніне немагчыма, асабліва ўзімку, — усё роўна даводзіцца езьдзіць у гарадок Ахмэта, у муніцыпальны цэнтар Тэлаві або ў Тбілісі, каб атрымаць дазвол на высечку лесу або якія-небудзь даведкі, што-небудзь прадаць або купіць на рынку. Зрэшты, пакуль не было ніводнага выпадку, каб за дзеяньні баевікоў, якія ваююць у «Ісламскай дзяржаве» або ў складзе іншых узброеных фармаваньняў, якія дзейнічаюць у Сырыі, улады пакаралі іх сваякоў — гэта ўсё ж такі не Чачня. Як патлумачылі кісьцінцы, падчас інтэрнэт-размоваў са сваякамі або сябрамі, якія паехалі на вайну ў Сырыю, яны ніколі не абмяркоўваюць пытаньні, якія адносяцца да баявых дзеяньняў. Яны толькі спраўляюцца пра здароўе сваіх хлопцаў і паведамляюць: «Дома ўсё ў парадку...».