У чарговай перадачы сэрыі «Кандыдаты прэзыдэнцкіх навук» былы палітвязень і кандыдат у прэзыдэнты ў 2010 годзе Мікола Статкевіч адказвае на пытаньне, якую ж стратэгію ён выбірае пасьля вызваленьня, чаму ня трэба баяцца Плошчы і што такое неапазыцыйная апазыцыя.
11 кастрычніка ў Беларусі пройдуць пятыя ў гісторыі краіны прэзыдэнцкія выбары. Свабода працягвае цыкль інтэрвію з былымі кандыдатамі ў прэзыдэнты Беларусі. Усіх калісьці зарэгістраваных кандыдатаў мы спытаем, што яны цяпер кажуць пра свой удзел у выбарах і што думаюць пра сёлетнюю кампанію. На выбарах 2010 году Мікалай Статкевіч, паводле афіцыйных дадзеных, набраў 1,05 працэнта галасоў.
Цыганкоў: Перш за ўсё дазвольце ад імя ўсіх свабодаўцаў павіншаваць вас з вызваленьнем.
Дзякуй. І я хачу выказаць удзячнасьць Свабодзе за тую падтрымку, якую я адчуваў.
Статкевіч: Дзякуй. І я хачу выказаць удзячнасьць Свабодзе за тую падтрымку, якую я адчуваў. Пакуль я знаходзіўся ў 2011 годзе ў калёніі, быў там адзін асуджаны літовец, у якога быў маленькі радыёпрымач. І пакуль я ішоў раніцай у сталовую, ён выходзіў і хуценька паведамляў мне, што там пра мяне распавяло Радыё Свабода. Так што — дзякуй, сябры!
«Цікаўнасьць да падзеяў 2010 году правакуецца, яна штучная — каб адцягнуць увагу»
Цыганкоў: Ці вы зьдзіўленыя тымі шматлікімі пытаньнямі, якія вам гэтыя дні задаюць менавіта пра падзеі выбараў 2010 году?
Статкевіч: Я ня зьдзіўлены, бо цікаўнасьць да гэтых падзеяў ёсьць. Я адказваю на гэтыя пытаньні, але некаторыя зь іх зьдзіўляюць. Нейкія дурныя падазрэньні наконт збору подпісаў, нейкіх ксэракопіяў і гэтак далей. Мне здаецца, што гэтая цікаўнасьць наўмысна правакуецца, яна штучная — каб адцягнуць увагу ад падзеяў сёньняшніх.
Цыганкоў: А я дам сваё тлумачэньне. Проста на фоне таго, што многія апазыцыйныя палітыкі страцілі свой аўтарытэт, вобраз Статкевіча застаецца чыстым і незаплямленым. Таму грамадзтва пытаецца і пра подпісы, і пра акалічнасьці Плошчы.
Скажу адну рэч — калі б Анатоль Лябедзька здаў цяпер 100 тысяч подпісаў і быў бы нейкі шанец, што ў бюлетэні зьявіцца сапраўды апазыцыйны палітык, я б не задаў яму ніводнага пытаньня, як ён гэта зрабіў.
Статкевіч: Я гатовы адказаць на любыя пытаньні, няхай сабе самыя непрыемныя. Але давайце ня будзем бясконца круціць гэтую тэму. Скажу адну рэч — калі б Анатоль Лябедзька здаў цяпер 100 тысяч подпісаў і быў бы нейкі шанец, што ў бюлетэні зьявіцца сапраўды апазыцыйны палітык, я б не задаў яму ніводнага пытаньня, як ён гэта зрабіў. Бо тут нас ломам б’юць і ёсьць пагроза легітымізацыі Лукашэнкі.
У 2010 годзе была іншая сытуацыя, давер быў, была нават у нейкай ступені эўфарыя і была партнэрская дапамога, усе мелі рэсурсы, хаця б мінімальныя.
Цыганкоў: Цяпер Андрэй Саньнікаў публікуе на сайце «Хартыі» сваю кнігу пра выбары 2010 году. І там ён апісвае, як высокі кадэбэшны начальнік у «амэрыканцы» казаў яму, што, паводле дадзеных КДБ, сто тысяч подпісаў сабралі толькі дзьве каманды...
Статкевіч: Ведаеце, я магу таксама спаслацца на апэратыўнага супрацоўніка, які хацеў атрымаць ад мяне паказаньні. Я адмовіўся ад паказаньняў, але не адмаўляўся гаварыць зь ім, бо мяне цікавіў лёс маіх паплечнікаў Сяргея Марцалева і Алеся Арастовіча. Дык размова круцілася вакол аднаго пытаньня — «Як мы празявалі вашу партыю?». У іх не было сумневаў, што мы сабралі подпісы. І я адказваў яму так: «Вы самі ў гэтым удзельнічалі, фармавалі ілжывую карціну сьвету і самі ў яе паверылі».
Сваё стаўленьне да падзеяў на Плошчы я выказаў у сваім апошнім слове ў судзе. Я там усё назваў сваімі словамі, я магу толькі паўтарыцца.
«Вам ніколі ня будзе сорамна за Плошчу»
Цыганкоў: Вы ці не адзіны кандыдат, які кажа — «Так, гэта я арганізаваў Плошчу». Іншыя больш кажуць пра тое, як яны імкнуліся не дапусьціць правакацыі, стрымлівалі людзей...
Я ганаруся гэтым. І я ганаруся гэтымі людзьмі. Бо я заўсёды казаў: я не магу вас абараніць, я магу толькі абяцаць, што буду разам з вамі. 80 тысяч чалавек, калі калёна заняла ўсю прастору паміж Кастрычніцкай і Незалежнасьці, выйшлі на гэтую акцыю.
Статкевіч: І я ганаруся гэтым. І я ганаруся гэтымі людзьмі. Бо я заўсёды казаў: я не магу вас абараніць, я магу толькі абяцаць, што буду разам з вамі. 80 тысяч чалавек, калі калёна заняла ўсю прастору паміж Кастрычніцкай і Незалежнасьці, выйшлі на гэтую акцыю. І я памятаю той момант, калі нас выціснулі і апошнія людзі сыходзяць і пазнаюць мяне, і адзін мужчына падыходзіць і кажа мне — «Статкевіч, дзякуй за гадзіну свабоды». Вы зьдзейсьнілі ўчынак, вам ніколі ня будзе за гэта сорамна. Вам знойдзецца што адказаць сваім дзецям і ўнукам на пытаньне: «Што ты рабіў, калі панаваў гэты чалавек?».
Цыганкоў: Наконт Плошчы ў беларускіх апазыцыйных лідэраў за апошнія месяцы «пасьля Майдану» сфармаваўся кансэнсус, што гэтую тэму цяпер ня варта ўздымаць. І вы ці не адзіны, хто мае тут не такі адназначны погляд. Але калі нейкі апазыцыянэр закліча да Плошчы, то гэта можа быць вялікай страшылкай для народу з боку афіцыйнай прапаганды.
«Любы грамадзянін абавязаны спыняць злачынства, якое зноў плянуецца адбыцца»
А чаму не павінна быць Плошчы? Плошча — гэта ж не Майдан.
Статкевіч: А чаму не павінна быць Плошчы? Плошча — гэта ж не Майдан. Мы ніколі не лічылі ворагамі тых нашых дзяцей, якія ў вайсковай форме выконваюць загад. Мы ніколі на нікога не нападалі, гэта на нас нападалі — таму ўлада і апынулася ў такой сытуацыі.
Любы грамадзянін ня тое што мае права, ён абавязаны спыняць злачынства. А злачынства адбываецца паўторна: гэта парушэньне артыкула 357 КК РБ — «Працяг дзяржаўных паўнамоцтваў неканстытуцыйным шляхам». Ад 10 гадоў мінімум. Доказаў хапае — за адзін дзень можна правесьці судовы працэс супраць спадара Лукашэнкі.
І злачынства зноў плянуецца адбыцца. У бюлетэні штучным чынам уключаны кандыдаты, уся функцыя якіх у тым, каб пасьля выбараў сказаць, што вынік выбараў адпавядае рэальнаму. І тут нават ня трэба нейкая Плошча. 11 кастрычніка — гэтай даты для мяне не існуе. Што крычаць усьлед цягніку, які пайшоў? Але выказаць сваё стаўленьне, патрабаваць сумленных выбараў пад міжнародным кантролем — гэта абавязак кожнага сумленнага грамадзяніна. Я мяркую зьбіраць выбарчыя сходы на карысьць кандыдата «супраць усіх». Колькі людзей прыйдзе? — гэта сумленьне кожнага.
Цыганкоў: То бок вы заклікаеце да пратэсту?
Статкевіч: Безумоўна. Мы маем права на мірны пратэст. Мы нават маем права і не на мірны пратэст — ёсьць такая адпаведная дэклярацыя ААН. Будзем пратэставаць і пачакаем, як ён выкарыстае свае мэтады, каб зрабіць нешта з эканомікай.
Цыганкоў: Калі вы выйшлі на волю, то заявілі, што вам трэба некалькі дзён, каб разабрацца са стратэгіяй і прадставіць яе грамадзтву. Тое, што вы цяпер кажаце — гэта і ёсьць абрысы гэтай стратэгіі?
Статкевіч: Так. Хай мае калегі даруюць, што я ў нейкай ступені прысвойваю сабе аўтарства гэтай стратэгіі, хоць яно калектыўнае. Мы разумеем, у якой сытуацыі мы апынуліся, і празь некалькі дзён выйдзем на супольную прэсавую канфэрэнцыю і агучым гэтую стратэгію. Я карыстаюся нагодай, каб з дазволу калегаў (бо ўвага прыцягнутая да мяне) акрэсьліць яе агульныя рысы — патрабаваньне нармальных выбараў пад міжнародным кантролем.
Цыганкоў: Ці ня думаеце вы, што ў вас гэтыя дні адбываецца пэўная абэрацыя зроку? Вы сустракаецеся пераважна з актывістамі, журналістамі, якія рады вашаму вызваленьню. Але ці ўдавалася вам мець кантакты з простымі людзьмі? Вы самі распавядалі, што ў маршрутцы, у якой вы ехалі, запанавала цішыня, калі вы загаварылі па тэлефоне. Можа, вы перабольшваеце аптымізм і энэргію людзей?
Які аптымізм? Я нічога не казаў пра гэта. Ведаеце, адна з найбольш яскравых і эфэктыўных «Плошчаў» адбылася ў 1968 годзе. Пасьля акупацыі савецкімі войскамі Чэхаславаччыны на Красную плошчу ў Маскве выйшлі пяць чалавек.
Статкевіч: Які аптымізм? Я нічога не казаў пра гэта. Ведаеце, адна з найбольш яскравых і эфэктыўных «Плошчаў» адбылася ў 1968 годзе. Пасьля акупацыі савецкімі войскамі Чэхаславаччыны на Красную плошчу ў Маскве выйшлі пяць чалавек. Мы дагэтуль памятаем гэтых людзей. Я ўдзячны ім, бо яны ўратавалі і мой гонар таксама перад народамі Чэхаславаччыны. Давайце станем і палічым, колькі нас.
У 2010 годзе, калі мы, кандыдаты, сабраліся на круглы стол — то мы не прыйшлі да адзінага кандыдата, але правялі стратэгічнае плянаваньне. Аналіз сытуацыі — выбары сфальсыфікуюць, уплываць можна толькі Плошчай. Таму задача-максымум — дабіцца дэмакратыі, задача-мінімум — штурхнуць уладу да дэмакратыі, калі не атрымаецца — нанесьці ёй максымальную маральную і палітычную шкоду. Дарэчы — яна была цалкам выканана.
Цяпер задачу-максымум мы, на жаль, ставіць ня можам. Але задачу-мінімум — чаму не? І калі гэтых пяць чалавек (я спадзяюся, іх будзе болей) будуць ганяць і біць, то хай Лукашэнка забудзе пра сваю легітымнасьць. Улада хай выбірае: хочаце грошай — цярпіце.
«Зьявілася неапазыцыйная апазыцыя»
Цыганкоў: У выніку вашага пляну адбудзецца пэўны падзел апазыцыі — на больш радыкальную і больш памяркоўную. Вы бачыце ў гэтым плюс ці мінус?
Узьнікла нейкая неапазыцыйная апазыцыя. Па сутнасьці, людзі гатовыя браць удзел у падтанцоўцы, у выбарчым цырку Лукашэнкі.
Статкевіч: Я думаю, што апазыцыю ўжо пара падзяліць. Бо адбылася яе пэўная трансфармацыя. Узьнікла нейкая неапазыцыйная апазыцыя. Па сутнасьці, людзі гатовыя браць удзел у падтанцоўцы, у выбарчым цырку Лукашэнкі. Узамен на нейкую папулярнасьць. Статус кандыдата. Яшчэ нешта. Людзі разумеюць, што ўся іхняя функцыя — дапамагчы легітымізацыі ўладаў, і гуляюць у гэты абмен.
Я думаю, што пара выдзеліць з апазыцыі дэмакратычныя сілы, я б так сказаў. Давайце зьбяромся разам і паглядзім, колькі нас. Я ведаю, да каго я мушу зьвярнуцца. Магчыма, нам часам цяжка прыйсьці да агульнай мовы — але гэта ўжо на апошнім месцы.
Цыганкоў: Ці гатовыя вы ў такім выпадку самі заклікаць Тацяну Караткевіч да нейкіх дзеяньняў, якія вы лічыце правільнымі?
Я не давяраю гэтаму чалавеку, а размаўляць з вынікам ягонай працы ня маю патрэбы.
Статкевіч: Я ня ведаю гэтую жанчыну. Я дапускаю, што гэта моцны і энэргічны чалавек. Але ёй гэты статус кандыдата быў падораны нейкім іншым, бо ў яе для гэтага не было арганізацыйных і фінансавых магчымасьцяў. І я разглядаю, хто ёй зрабіў гэты падарунак, ад каго яна залежыць. І я знаходжу тут чалавека цалкам амаральнага, які сваю амаральнасьць прадэманстраваў публічна. Я не давяраю гэтаму чалавеку, а размаўляць з вынікам ягонай працы ня маю патрэбы.
Ёсьць апошняя ступень маральнага падзеньня — гэта публічная здрада. Падпісаць ціха пагадненьне пра супрацоўніцтва з КДБ — гэта адно, а калі на ўвесь сьвет здрадзіў ідэалам, пра якія казаў сваёй камандзе — гэта іншае. І калі чалавек зрабіў крок «Б», то крок «А» ў яго ўжо быў. І цяпер зададзімся пытаньнем — навошта ўся гэтая схема яму ці тым людзям, перад якімі ён робіць справаздачу?
Думаю, што мы маем справу зь недасьведчаным маладым, здольным і пэрспэктыўным палітыкам, якога зараз выкарыстаюць. Бо акрамя перніка ў выглядзе падоранай рэгістрацыі, можа быць і нейкі прыхаваны бізун. Можна ж пасьля выбараў сказаць: «У мяне не 10 працэнтаў, як мне напісалі, а 20 працэнтаў. А ў Лукашэнкі ня 80, а 70». І гэтага будзе дастаткова, каб Лукашэнка на Захадзе лічыўся абраным прэзыдэнтам.