Расея: рубель пайшоў у апошні шлях

Маскоўскі фінансавы аналітык Сьцяпан Дзямура, у адрозьненьне ад многіх экспэртаў, папярэджваў аб набліжэньні каляпсу расейскай эканомікі, падзеньні і цэн на нафту, і рубля. Цяпер Сьцяпан Дзямура кажа, што ў Расеі сасьпела рэвалюцыйная сытуацыя, запас трываласьці краіны вычарпаны, але мірнай «каляровай рэвалюцыі» ня будзе, наперадзе — крывавыя падзеі. Пакуль жа — рубель будзе падаць і далей.

Сьцяпан Дзямура пра рубель і рэвалюцыю ў праграме расейскай службы Радыё Свабода "Итоги недели"

— Вы прадказалі крах рубля, і цяпер гучаць самыя пэсымістычныя прагнозы: напрыклад, у этэры каналу «Дождж», агаломшыўшы вядучага праграмы, дырэктар кампаніі «Фінам» Мікалай Салабута спакойна зазначыў, што да сакавіка даляр будзе каштаваць 200 рублёў. Падтрымаеце ягоны прагноз?

Сьцяпан Дзямура

— 200 пакуль мэта не стаіць. Адзінае, што магу сказаць: у рубля дна няма з тэхнічных і фундамэнтальных прычынаў. Цяпер рубель пайшоў у свой апошні шлях. Вядома, будуць карэкцыі істотныя па 10, па 7 рублёў за даляр, але кірунак глябальны ў гэтага трэнду толькі ўніз. Што тычыцца двухсот, я жартую па-іншаму, што мы можам спакойна ўбачыць сытуацыю, калі і нафта 150, і рубель 150. Прычына вельмі простая: рынак нафтасэрвісных паслуг, а гэта абслугоўваньне здабывальных сьвідравін, геолягаразьведка, бурэньне, у Расеі займае каля 80 %. Былі 4 кампаніі буйныя, цяпер Halliburton купіў Hughes, засталіся практычна 3, яны займаюць 80% рынку, і яны пад санкцыямі. І ўжо гарачае абмеркаваньне ў расейскім урадзе: што яны будуць рабіць са сваімі вытворчымі магутнасьцямі — прадаваць іх, зачыняць і да таго падобнае. Проста пачнецца рэзкае скарачэньне аб’ёмаў здабычы і, адпаведна, экспарту нафты. Таму нафта можа каштаваць 150, а паступленьняў валютных у бюджэт краіны будзе значна менш. Зразумела, пачнецца рост нафты, а прапанова на рынку нафты пачне скарачацца з боку Расеі ў сілу гэтых прычын: адпаведна, мы можам убачыць рост нафты і далейшае падзеньне рубля.

— Цяпер расшарваюць у сацыяльных сетках спасылкі на зробленыя 11 месяцаў таму прадказаньні аналітыкаў, якія казалі расейцам, што ня трэба купляць даляр за 35 рублёў, таму што рубель будзе абавязкова расьці. Што рабіць абывацелям, якія паверылі тады гэтым прагнозам, ня сталі нічога купляць і дагэтуль вагаюцца, ня ведаюць, мяняць або чакаць, калі рубель вырасьце?

— У абывацеля на самрэч лёс незайздросны, паколькі больш за 90% удзельнікаў рынку прайграюць грошы. Таму, што б абывацель ні рабіў, ён грошы рана ці позна прайграе. Нават калі цяпер сказаць абывацелю, што ў рубля няма дна, купляй даляры і не зважай на часовае ўмацаваньне рубля, ён, можа быць, пойдзе і купіць даляры, але потым, калі рубель умацуецца на 5-7 рублёў да даляра, ён абмацюкае таго, хто даў гэтую параду, і пойдзе здасьць свае даляры на 7 рублёў таньней і, зразумела, пасьля гэтага курс разьвернецца, і зноў рубель пачне падаць. Таму парады людзям тут даваць няма сэнсу, яны ўсё роўна зробяць наадварот.

— Цяпер амаль усур’ёз ў Думе прапануюць правесьці дэнамінацыю рубля толькі дзеля псыхалягічнага эфэкту, каб эўра быў не 60 рублёў, а 6. Здаецца, гэта прыкмета поўнай панікі?

— Я Думу называю дзярждуркай, таму што іх ініцыятывы былі б сьмешныя, калі б не былі так страшныя. Нельга сур’ёзна разглядаць іх заявы або выступ прэзыдэнта, таму што, на мой погляд, яны працуюць у асноўным на ўнутраны рынак, на ўнутранага спажыўца, на так званы вялікі «рускі сьвет» і носяць балабольскі характар. Ну пазаяўляюць, усё роўна нічога ня зробяць, альбо зробяць усё наадварот. Прыкладаў таму велізарная маса, узяць хоць бы абяцаньне непадвышэньня падаткаў на малы і сярэдні бізнэс, якія былі і год, і два таму. Гэта ўсё роўна што пайсьці ў дурдом і сур’ёзна аналізаваць заявы яго насельнікаў. Яны нічога не азначаюць. Так, гэта выглядае недарэчна з боку, над гэтым можна сьмяяцца, але калі вы задумаецеся, што гэта так званыя народныя абраньнікі, заканадаўчая галіна, то становіцца вельмі сумна.

— А што тычыцца заявы былога прэм’ера, а цяпер кіраўніка Службы зьнешняй выведкі Фрадкова, які сказаў, што абвальваньне рубля — гэта дзеяньні цёмных сіл на Захадзе, Злучаных Штатаў, інвэстыцыйных фондаў, якія спэцыяльна займаюцца спэкуляцыямі, — гэта таксама заявы з дурдому?

— Не, тут ня толькі з дурдому. Фрадкова хацелася б яшчэ трошкі засмуціць тым, што буйныя гульцы, буйныя спэкулянты яшчэ не пачалі выходзіць з рубля. Асноўны ўдар па рублі з боку гнюсных спэкулянтаў ў 2008-2009 годзе прыйшоўся як раз з боку фондаў, якія інвэставалі ў расейскія акцыі: там быў наймагутнейшы адток, па-мойму, паўтара мільярда сышло. А цяпер асноўны ўдар, і ён толькі пачынае раскачагарвацца, з боку фондаў, якія інвэставалі ў рублёвыя аблігацыі: яны бралі танныя грошы на Захадзе ў валюце пад нізкія працэнтныя стаўкі, канвэртавалі іх у рублі, куплялі як дзяржаўныя, так і карпаратыўныя аблігацыі рублёвыя і, адпаведна, на гэтыя «два працэнты», як кажуць у нас тут новыя крутыя, і жылі. Цяпер, па маіх ацэнках і паводле ацэнак ЦБ, такіх інвэстыцыйных грошай парадку 60-66 мільярдаў даляраў — гэта першае. Другое: трэба разумець адрозьненьні ў псыхалёгіі паміж фондамі і кіраўнікамі, якія інвэстуюць у аблігацыі і ў акцыі. Для кіраўнікоў фондамі прасадка ў 10 ці 15% — гэта ўжо падобна на сьмерць, у іх пачынаецца нэрвовы цік. Дык вось, калі мы возьмем дынаміку рублёвых карпаратыўных блакітных фішак і дзяржаўных аблігацый і накладзем на гэтую дынаміку страты, рублёвую рызыку, таму што ў іх валютны балянс — альбо даляр, альбо эўра, то мы выявім, што нават з назапашаным прыбыткам за апошнія два гады, яны зараз перасеклі рысу 15-20% прасадкі. То бок, зараз пачнецца масавы выхад з рублёвых аблігацый, ён толькі-толькі пачынаецца. У ЦБ грошай на падтрыманьне курсу рубля, па маіх ацэнках, недзе ад 30 да 60 мільярдаў даляраў за ўсё, па іншых ацэнак атрымліваецца ад 40 да 100, гэта значыць валюты на падтрыманьне рубля няма. І вось гэта сапраўды будзе наймагутнейшы ўдар з боку так званых гнюсных спэкулянтаў, а гэты ўдар яшчэ не пачынаўся.

— Ці можна чакаць удару і з другога боку — адключэння SWIFT? Вы ведаеце заявы кіраўніка ВТБ Косьціна, які сказаў, што гэта будзе азначаць абвяшчэньне вайны, і амбасадар Злучаных Штатаў павінен будзе пакінуць краіну ў той самы дзень. Прадчуваньне такой санкцыі цалкам сур’ёзнае. Ці вырашыцца Захад на гэта?

— Цяжка сказаць. Я тут нічога ня буду прыдумляць — гэта я пакіну артыстам размоўнага жанру, усякім палітолягам. А ў мяне такая дурная звычка чытаць калёнкі Бжэзінскага і яго выступу, балазе я 12 гадоў пражыў у Штатах, добра ведаю ангельскую, нават з Бжэзінскім пару разоў сустракаўся на унівэрсытэцкіх карпаратывах. У самым пачатку таго, што цяпер адбываецца, ён пісаў, што заходнім лідэрам неабходна даць зразумець спадару Пуціну і яго найбліжэйшаму атачэньню, што цана за іх дзеяньні для іх асабіста будзе вельмі высокая. Сапраўды, спачатку зьявіўся сьпіс найбліжэйшага кола Пуціна, якія трапілі пад санкцыі. Паляцеў Фірташ, тут жа яго хутка ўзялі, скруцілі, цяпер, мяркуючы па ўсім, ён пачаў даваць паказаньні, спадзеючыся на зьдзелку са сьледзтвам, з ФБР. Але на іх гэта не падзейнічала, ніякай зьмены ў зьнешняй палітыцы і палітыцы ў дачыненьні да Ўкраіны не было. Бжэзінскі потым быў крыху расчараваны, напісаў, што адзінае, што яшчэ падтрымлівае Пуціна ў ягоным курсе, — гэта ўсенародная любоў. Значыць, будзем біць па народзе І далей ужо пайшлі вельмі магутныя санкцыі, якія б’юць не па коле Пуціна, а па эканоміцы ў цэлым. Гэта і адразаньне ўсіх заходніх рынкаў капіталу, гэта і праца з кітайцамі, якая была вельмі пасьпяховая, каб яны калі не далучаліся да санкцый, то хаця б не парушалі іх. Гэта і праца з эўрапейцамі, таму што, што граху таіць, эўрапейцы ні рыба ні мяса, толькі цяпер яны раскачагарыліся. Амэрыканцы, па ўсім відаць, ім вельмі ясна і даходліва патлумачылі, з чым яны маюць справу. Але для гэтага патрэбны час. І толькі цяпер зьяўляецца нейкая ўпэўненасьць, што санкцыі сапраўды працуюць. Яны яшчэ не прывялі да зьмены курсу Пуціна, ледзь-ледзь прытармазілі эскаляцыю сытуацыі, але пакуль нічога не памянялі. Што будзе наступным крокам? Добра, адключаеце вы Расею ад сыстэмы SWIFT — гэта будзе вельмі хуткі балючы ўдар, у свой час такі ўдар быў нанесены па Іране. Але не сьмяротны. Таму што заходнія стратэгі (там іх няма практычна, на мой погляд, за выключэньнем Бжэзінскага) недаацэньваюць тое, што адбываецца ў Расеі, недаацэньваюць той узровень маніпуляцый грамадзкай думкай і свядомасьцю, які тут адбываецца. Гэта ўсё будзе растлумачана народу падкопамі праклятага Захаду, які ненавідзіць вялікі «рускі сьвет» за яго высокую духоўнасьць, што-небудзь такое там будзе на Першым канале. Таму гэта таксама, напэўна, не прывядзе да зьмены зьнешнепалітычнага курсу Пуціна. А вось паступовае ўзмацненьне існуючых санкцый у галіне здабычы, разьведкі выкапняў, банкаўскага сэктару, рана ці позна прывядзе да жаданых вынікаў. Таму што сувязь паміж дураскопам і халадзільнікам усталяваць немагчыма.

— Ёсць цікавая вэрсія, яе выказваў у нашым эфіры амэрыканскі фінансавы аналітык Віталь Кацэнэльсон, што ўкраінская авантура Крамля была задуманая з-за таго, што Пуцін адчуваў будучую эканамічную катастрофу і падзеньне цэнаў на нафту і вырашыў такім чынам адцягнуць увагу. Занадта прыгожа гучыць або можа быць праўдай?

— Гэта занадта прыгожа гучыць. Большасьць экспэртаў, аналітыкаў і наогул палітыкаў цяпер адмаўляюцца прызнацца сабе ў адным простым факце. Што зь сябе ўяўляе сыстэма кіраваньня ў Расіі, краіны як цэласнага арганізма, дзе існуе сыстэма кіраваньня, якую называюць вэртыкальлю ўлады або Палітбюро-2? Нічога падобнага, сыстэму кіраваньня я называю ДІА — дурні, ідыёты, абсурд. Дурні даюць загады, ідыёты іх выконваюць, што атрымліваем на выхадзе — абсурд, поўны абсурд. Ніякай стратэгіі ў Пуціна не было і няма. Уся ягоная тактыка вельмі простая і зводзіцца да наступнага: нешта зрабіць, паглядзець на рэакцыю. Калі атрымаў вельмі балюча, ідзем у іншым накірунку. Калі быццам бы і балюча, але ня так моцна ўдарылі, ну што ж, будзем ціснуць далей у гэтым кірунку. Вось і ўсё. А нейкія там высновы, якія доўжацца больш, чым паўхода, — гэта не яго канёк і ня канёк яго атачэньня, на мой погляд. Крым плянаваўся, можа быць, і раней, таму што ў Крамлі не ўспрымаюць Украіну як нейкую незалежную або жыцьцяздольную краіну. Напрыклад, сьцягі так званай Недаросіі або Лугандоніі былі паказаны на ўсякіх сходках на Селігеры і ў 2011, і ў 2012 годзе, таму нейкая частка гэтага рыхтавалася. Але анэксія або акупацыя Крыму, я думаю, гэта было спантаннае рашэньне Пуціна, таму што толькі што абсалютна аналягічны яму рэжым, проста адзін у адзін аналягічны, зьляцеў за нейкія два месяцы. Што трэба рабіць? Калі такая дупа ў краіне, значыць, трэба казаць пра патрыятызм, што мы вялікія, што мы ўстаем з каленяў і, зразумела, пакуль ёсьць хлеб і відовішчы, трэба падкінуць народу чарговае відовішча. Вось і падкінулі. Што здарылася з рэйтынгам Пуціна? Ён узьляцеў у нябёсы. Таму гэты тактычны ход спрацаваў, на гэта і разьлічвалася. Хоць наступствы яны, я думаю, абсалютна не пралічвалі. Грузія ім сышла з рук, яны думалі, што і Крым сыдзе з рук. Калі б сюды не ўмяшаліся амэрыканцы, калі б Пуцін не палез на ўсход Украіны, я думаю, што эўрапейцы Крым бы яму таксама даравалі. Пабузілі, пабузілі, але Крым бы даравалі. Але ўсё зайшло занадта далёка.

— Мы гаварылі пра тое, што рабіць абывацелям, якія пабаяліся памяняць рублі, а што рабіць людзям, скажам так, «думаючым»? Я бачу па сваіх знаёмых: людзі, якія яшчэ нядаўна нават ня думалі аб эміграцыі, цяпер наогул ні пра што іншае не гавораць. Ведаю, што і вы раілі ў вашых публічных выступах пакідаць Расею?

— Так, іншага шляху я ў дадзены момант ня бачу. Я казаў, што калі да канца 2014 года ў Расеі не пачнуцца пагромы, то я з краіны зьязджаю. Яны не пачаліся, народ зноў схавае гэтую прыгатаваную крамлёўскімі прапагандыстамі страву. І ў мяне ствараецца такое ўражаньне, што краіна блізкая да праходжаньня пункту невяртаньня, пасьля якога яна перастане быць краінай, у якой ёсьць хоць нейкая будучыня.

— Вы згадвалі Іран, там падобная сытуацыя: і санкцыі найшырэйшыя, і SWIFT адключылі, і тым ня менш, іранская рэвалюцыя захлынулася, улада не зьмянілася, цяпер санкцыі паволі здымаюць, нейкая «стабільнасьць» на доўгія гады усталёўваецца. Ці можа і ў Расеі ўсё скончыцца іранскім варыянтам? Або нельга параўноўваць?

— Не, чаму, можна. Толькі, разумееце, у іранцаў быў яшчэ ідэалягічны запас трываласьці, яны ўсё ж мусульмане. У Расеі ж гэтага запасу трываласьці няма. У Расеі цяпер ёсьць адзіны запас трываласьці з ідэалягічнага гледзішча — гэта тое, што значная частка насельніцтва раптам аб’ядналася супраць агульнага ворага. У нас народ заўсёды чамусьці аб’ядноўваецца супраць ворага. Проста так аб’яднацца, зрабіць нешта карыснае для краіны не атрымліваецца. Вось з ворагам — так. Прычым вораг абраны вельмі ўдала: як заўсёды, ён недзе там далёка, ён вялікі і страшны, яго дзеяньні можна бачыць на сваім халадзільніку, але ён далёка, такі незразумелы абстрактны вораг. І ўсё, іншых ідэалягічных скрэпаў няма, ідэалёгія ў краіне адсутнічае зусім. Таму ўсё пытаньне ў тым, наколькі працяглыя і глыбокія будуць санкцыі. Таму што ў Іране за кошт ідэалягічнага запасу трываласьці не адбылося схлопваньня інстытутаў улады і сацыяльных інстытутаў. У Іране карупцыя ня самая страшная і вялікая ў сьвеце. У Расіі сыстэмы кіраваньня няма, яна зводзіцца да ДІА — дурні, ідыёты, абсурд. Карупцыя паўсюдная, яна проста разьела, як рак, дзяржаву, дзяржаўная машына ўжо ні на што ня здольная. Расслаеньне па даходах жахлівае. Таму ў Расеі створана рукамі Пуціна за апошнія 10 гадоў рэвалюцыйная сіытуацыя, калі нізы ня хочуць, вярхі ня могуць. Скажу больш: у Расеі няма ніякіх практычна палітычных свабодаў, таму, як правільна заўважыў той самы Пуцін, Майдан ў Расеі немагчымы. Я зь ім згодны, Майдан, гэта значыць, бяскроўная рэвалюцыя тут немагчымая. Калі вы паглядзіце на ўсе гэтыя «каляровыя рэвалюцыі», то яны былі ўдалымі ў краінах, дзе былі адносныя палітычныя свабоды, дзе сапраўды была ня сьмешная крамлёўская апазыцыя. Недзе яны прыносілі свае вынікі, недзе не. Тут гэта немагчыма. То бок, калі тут немагчымы Майдан, то тут будзе Тахрыр. Ён здарыцца рана ці позна, таму што рэвалюцыйная сытуацыя ў краіне ёсьць, і яна толькі пагаршаецца. На мой погляд, санкцыі не першапрычына і пагаршэньня эканамічнай сытуацыі, і ўсяго таго, што адбываецца. Эканоміка насамрэч пачала сыпацца ў 2012 годзе, рубель, калі б ня ўпаў ў 2014 годзе, упаў бы ў 2015 годзе. Проста ў кожнай сыстэмы ёсьць мяжа трываласьці і ёсьць мяжа зносу, калі яна пачынае ламацца і разбурацца. На мой погляд, гэтыя межы ў Расеі ўжо пройдзены, і санкцыі ўсяго толькі падсьвяцілі ўсю выродлівасьць дзяржаўнай машыны, дзяржаўнай структуры, якая ёсьць у Расіі. Таму мірнага шляху тут ня будзе, на жаль.

***

Сьцяпан Дзямура пачаў кар’еру ў пачатку 90-х у ЗША. Ён атрымаў вядомасьць тым, што своечасова прадказаў амэрыканскі іпатэчны крызіс. У эфіры РБК ТБ вёў перадачы «Рынкі», «Дыялёг», на радыёстанцыі Фінам-ФМ — праграму «Парадокс».