Калі некаторы час таму зьявілася навіна пра выхад кнігі Антона Рудака «Верхні горад» і хтосьці зь сяброў спытаў у мяне, ці буду я пісаць пра гэтую кнігу, я рашуча адказала, што ня буду. Прычынаў на гэта шмат, пачынаючы з таго, што пра вершы Антона Рудака я ўжо калісьці напісала, і да таго, што, чым больш чытаеш паэзію, тым цяжэй пра яе нешта сказаць, не скаціўшыся пры гэтым у фармалізм ці ў суб’ектыўнасьць. Аднак некалькі дзён таму я падумала, што калі асабліва ня лезьці ў тэорыю і прадставіць усё як эсэ пра тое, як я чытаю кнігу Антона Рудака, то з гэтага нешта можа атрымацца — не крытычны артыкул, а спроба падзяліцца ўласным чытацкім досьведам. Бо напісаць крытычны артыкул пра гэтую кнігу я дакладна не вазьмуся. А вось напісаць пра яе з суб’ектыўнага гледзішча рызыкну.
Суб’ектывізм пачынаецца з таго, што прычына, якая прымусіла мяне ўсё ж узяцца за гэтую справу — гэта сёлетняе 70-годзьдзе Варшаўскага паўстаньня. Паэзія Антона Рудака ўвесь час асацыявалася ў мяне з паэзіяй «пакаленьня калюмбаў» — польскіх пісьменьнікаў, што нарадзіліся каля 1920-х і адзначылі сваё дваццацігодзьдзе ў Другую сусьветную вайну. Тая ж скразная, але выяўленая не наўпрост тэма вайны, тэма акупаванага гораду (многія зь іх загінулі ў Варшаўскім паўстаньні) — у «Верхнім горадзе» ёсьць верш «Muranowska», прысьвечаны сьмерці Тадэвуша Гайцы, аднаго з найважнейшых прадстаўнікоў пакаленьня калюмбаў, а верш «Godzina W» наўпрост адсылае да тэмы Варшаўскага паўстаньня: крыптанім «Godzina W» азначае час пачатку паўстаньня, 17:00 1 жніўня 1944 году («Дзень паэзіі», прысьвечаны сьмерці Крыстыны Крахельскай, у зборнік не ўвайшоў). Паэтыка Рудака таксама блізкая да паэтыкі пакаленьня калюмбаў, таго самага Тадэвуша Гайцы ці Кшыштафа Каміля Бачыньскага: злёгку разгайданы рытм, адмова ад дакладнай рыфмы, але не канчатковая — радкі зьвязваюцца паміж сабой сугуччамі. Рыфмаваны верш разбураецца, аднак яго каркас застаецца. Тады і ў іх гэта мог быць бунт супраць даведзенай да немагчымай дасканаласьці ў міжваенны час клясычнай паэтыкі, цяпер і ў нас — і супраць панаваньня вэрлібраў, і супраць кульгавай сылябатонікі, якая дагэтуль ня можа забыць пра свае народныя карані.
Перасаджаная на постмадэрніскую глебу паэтыка калюбмаў і асабліва адчуваньне трагізму («у мяне няма нічога, акрамя магіл»), што суседнічае з іроніяй і самаіроніяй («я прызнаўся даўно, што мужык, але гэта няблага было б даказаць»), дае нечаканы вынік. Гэта вершы пра «команду молодости нашей», напісаныя 25-гадовым аўтарам, гэта зноў выцягнутая з нафталіну тэма вайны, пра якую, здавалася б, «колькі ўжо можна», аднак якую, як ужо даўно было зразумела, яшчэ асэнсоўваць і асэнсоўваць (і лепш за ўсё быць для гэтага гісторыкам-архівістам), і тэма гораду, старога добрага Менску, якая ўрэшце трывала прапісалася ў беларускай літаратуры. Менск атрымлівае свой твар і свой летапіс, у якім — ад «асуджаных тройкай увосені ў трыццаць сёмым» да «апошніх, хто шчэ хоць штосьці помніць». Адлюстраваньне сучаснага Менску як гораду, які выжыў пасьля вайны («горад амаль без жыдоў — яшчэ тое відовішча»), і пераасэнсаваньне такім чынам савецкіх мітаў, якое робіць іх блізкімі сучаснаму гарадзкому духу — гэта відавочнае дасягненьне аўтара.
У кнізе «Верхні горад» ці не найбольшая колькасьць яркіх, амаль афарыстычных радкоў сярод дэбютных і ня вельмі паэтычных кніг, што выходзілі ў Беларусі ў апошнія гады. Але калі Кірыла Анохін паспрабаваў з такіх радкоў сваю кнігу і пабудаваць (а таму большасьць вершаў у яго зборніку «Асьцярожна, дрэвы зачыняюцца» вельмі кароткія), то ў Антона Рудака такія радкі распушчаныя ў вялікім аб’ёме. Часам гэта вельмі заўважна. Кніга «Верхні горад» — вельмі няроўная. Тут шмат радкоў, якія запамінаюцца адразу ж, напрыклад, гэтыя:
Час не сьпяшаецца. Можна сказаць, застыў.
Можна сказаць, што часу ня стала ўвогуле.
Ці гэтыя:
І толькі Эйнштэйну насамрэч усё абыякава, ён усьвядоміў даўно:
ці тут, ці ў Бэрліне загінуць — хоць шанец адзіны на сто — а ніколі ня позна.
А хтосьці абавязкова ўспомніць, а як і ня ўспомніць — усё адно.
Сур’ёзна, якая розьніца. Усё адно.
Бо ўсё адносна.
Аднак вершы, у якіх аўтар зь вялікай, хоць і асэнсаванай вельмі прыватным чынам гісторыі пераскоквае да гісторыі малой — гісторыі «нашага» Менску, гораду, які мы памятаем самі, а ня з кніг — здаюцца амаль камічнымі. Патас застаецца той самы, і для малой гісторыі яго аказваецца мнагавата. Таму верш «Сябрам» гучыць як верш-«запавет» (жанр для сёньняшняй літаратуры даволі сумнеўны), а «Травень, Чэрвенка» з той самай «Командой молодости нашей» робяцца ўрачыстымі творамі пра ўдалую тусоўку. Што мне ў кнізе «Верхні горад» не падабаецца больш за ўсё — дык гэта тое, што мае ўлюбёныя вершы зь яе ўжо выходзілі ў зборніку «Птушкі лёгкіх паводзінаў», надрукаваным па выніках конкурсу маладога літаратара імя Чэслава Мілаша, што прайшоў у 2011 годзе. Рэч не ў паўторным выданьні тых самых тэкстаў, а ў тым, што ранейшыя тэксты на фоне пазьнейшых глядзяцца больш яркімі. Магчыма, таму, што ў пазьнейшых вершах больш заўважныя чужыя ўплывы.
У кнізе «Верхні горад» ёсьць шмат вершаў, якія мне не падабаюцца, і шмат вершаў, якія мне падабаюцца. Але тыя, якія мне падабаюцца, я абавязкова буду перачытваць. Падазраю, што хутка пра гэтую кнігу будуць пісаць яшчэ, і ні з пахвалой, ні з крытыкай я не пагаджуся — мне здаецца, што і хваліць, і крытыкаваць тут вельмі складана. А яшчэ падазраю, што ў сваёй наступнай кнізе Антон Рудак вельмі нас усіх зьдзівіць. І чакаю гэтага з нецярпеньнем.