Прэзэнтацыя кнігі «Хронікі палітычнага тэрору. Крупскі рэгіён. 1918–2008» адбываецца сёньня, 6 чэрвеня, у сядзібе БНФ (Чарнышэўскага, 3А) а 18 гадзіне.
Андрэй Аляхновіч, аўтар-укладальнік кнігі «Хронікі палітычнага тэрору. Крупскі рэгіён. 1918–2008», сабраў зьвесткі пра больш як дзьве тысячы рэпрэсаваных землякоў з рэгіёну Малое Палесьсе.
Праца над кнігай, у якую ўвайшлі вусныя сьведчаньні сваякоў рэпрэсаваных, вялася сем гадоў. Рэдактарам стаў Сяргей Дубавец. У кнізе ёсьць і ягоныя тэксты, прысьвечаныя тэме рэпрэсіяў на Беларусі.
Аўтары ня сталі абмяжоўваць сябе рамкамі гістарычных пэрыядаў. Кніга мае засьведчыць: рэпрэсіі на Беларусі працягваюцца і цяпер. І гаварыць пра тых, хто бясьсьледна зьнік у часы інтэрнэту і шэнгенскіх візаў, нашым сучасьнікам часам страшней, чым пра расстралянага ў 1937-м дзеда.
Прэзэнтацыю кнігі «Хронікі палітычнага тэрору. Крупскі рэгіён. 1918–2008» глядзіце на сайце Свабоды ад 18-й гадзіны.
Поўнае відэа з прэзэнтацыі:
На пачатку вечарыны Андрэй Аляхновіч апавёў, як стваралася кніга. Адметнасьць выданьня: біяграмы ахвяраў рэпрэсіяў складаюцца на падставе сьведчаньняў іх сваякоў, нашчадкаў. Гэтыя сьведчаньні зьбіраліся ў краязнаўчых экспэдыцыях.
Сяргей Дубавец: «Я падумаў: каму гэтая кніга адрасаваная? Каму яна патрэбная? Я рэпрэсаванымі займаюся, напэўна, гадоў дваццаць. І ў розны час гэтая цікавасьць была розная. Спачатку мы зьбіралі матэрыял для суду над камунізмам. Тады гэта было ў рыторыцы палітыкаў і выглядала як важная грамадзкая справа. Але час мінаўся. І палітыкі перасталі ўжываць гэтую формулу як сваю мэту. А сёньня ўжо і канчаткова забылі. Займаліся ў асноўным гэтай тэмай гісторыкі і журналісты. Мне было цікава ўкінуць у сеціва гэтыя 60 тысяч атрыманых біяграмаў. І калі людзі ўводзілі сваё прозьвішча ў пошук па-расейску, то яны б не знайшлі сваіх сваякоў. А калі ўводзіць па-беларуску, то першае, што атрымае — гэта спасылкі на Картатэку Сталіна. Можаце праверыць — гэта дакладна.
Думаю, што мне сёньня цікава ў гэтых біяграмах, чаму я хацеў бы іх перачытваць. Гэта вялікая колькасьць інфармацыі, якая паказвае нам незнаёмую Беларусь, якой яна была да камуністычных часоў. Гэта абсалютна іншыя плясты насельніцтва, прафэсіі, якіх ужо не згадаеш, дзіўныя працэсы. Праз рэпрэсіі мы бачым ужо ня столькі трагедыю народа, а нашы дзеці пра трагедыю народа ўжо будуць казаць сымбалічна. Але затое яны атрымаюць Беларусь, якой яны ня ведалі і ня ведаюць. Яны пабачаць, напрыклад, дваранства ўсходняй Беларусі, якое лічыла сябе беларусамі. У іх было нуль шансаў выжыць пры камунізьме. Клясава чужыя! Але які россып прозьвішчаў! Бачыш, што з гэтых шляхціцаў Завальняў складаецца ўся ўсходняя Беларусь.
У кнізе вельмі важны падзагаловак. Гэта кніга рэгіянальная. Чалавек, закаханы ў свой рэгіён, выцягвае па нітачцы ўсё цікавае пра свой рэгіён. Вось мой адказ на пытаньне, для чаго патрэбная вось гэтая кніга. Для стварэньня нацыянальнай міталёгіі на рэгіянальным узроўні».
Ільля Копыл: «У сваёй кнізе я напісаў некалькі радкоў пра тое, што вёска знаходзіцца побач з польскай мяжой і былі рэпрэсаваныя як „польскія шпіёны“. І з маёй вёскі пазваніў чалавек, які папрасіў, каб былі згаданыя прозьвішчы гэтых людзей. Я пайшоў самым простым шляхам. Сяргей Дубавец ужо скончыў Картатэку Сталіна, і я прачытаў 63 тысячы імён на сайце Свабоды. І ў сваёй маленькай вёсцы Нябышына я знайшоў 22 чалавек рэпрэсаваных. Гэта непісьменныя людзі збольшага, у скрайнім выпадку — чатыры клясы адукацыі. Я заўважыў, што ўлада чаплялася за нейкае прозьвішча, і па чарзе ўсіх вынішчалі. У маёй вёсцы асабліва пацярпела прозьвішча Бобрык.
Калі памёр Сталін, я вучыўся ў 9-й клясе. У нас адбылася такая падзея. У вучняў трох клясаў — 8-й і дзьвюх дзявятых — было проста лікаваньне. Усе партрэты Сталіна былі разьбітыя ўшчэнт. Праз тры хвіліны школа была запоўненая МГБ-МВД, як тады называлася. Трэба адзначыць, што ў Бягомлі большасьць супрацоўнікаў гэтай структуры была, як цяпер кажуць, асобамі каўкаскай нацыянальнасьці. Яны заблякавалі ўсе клясы і сталі разьбірацца. І калі мы раніцай прыйшлі ў школу, то пабачылі, што ў школе новы дырэктар, завуч. А дырэктар, яго жонка і дачка-пяціклясьніца былі ўначы арыштаваныя».
Даволі малады чалавек з залі кажа, што для таго каб праводзіць суд над камунізмам, варта патрабаваць адкрыцьця архіваў КДБ.
Андрэй Аляхновіч тлумачыць, што паводле заканадаўства сваякі могуць атрымаць доступ да спраў сваіх продкаў.
«Вас заводзяць у пакой бяз вокнаў. Сядзіць афіцэр, і ён указвае, што са справы вам можна чытаць і што нельга. І зазвычай нельга чытаць, хто вёў сьледзтва супраць вашага сваяка, хто яго здаваў і ўсё падобнае. Але атрымаць доступ да гэтай справы вы можаце».
Малады чалавек кажа, што чалавек, у якога ў адной руцэ ёсьць дакумэнт, што ягоны дзед рэпрэсаваны, а ў другой — што ён быў шляхцічам і меў маёмасьць, зямлю, то гэты чалавек ужо зусім іншай фармацыі.
«Ён ужо зацікаўлены, каб прысьпешваць перамены», — лічыць ён.
Рэжысэрка Вольга Мікалайчык згадала пра пастановачнае відэа з Украіны, на якім расейскі сэпаратыст Безьлер расстрэльвае двух зьняволеных.
«Мне страшна ўявіць, што такое магчыма ў нашыя дні. Мы ня можам казаць, што памяць пра рэпрэсіі — гэта „нафталін“. Гэта якраз такая кропка, дзе мінулае і будучыня спаткаліся».
Ігар Кузьняцоў: «Я скажу як адмысловец, але ня буду крытыкаваць. Любыя намаганьні ў гэтай тэматыцы трэба толькі вітаць. Гэта першая цагліна ў будучы будынак, які будзе ўзьведзены як альтэрнатыва кнігам „Памяць“. У кожным раёне, у кожным горадзе ў гэтыя кнігі не ўваходзіць ад 30 да 90 працэнтаў сьпісаў рэпрэсаваных.
Тут вылучаныя прозьвішчы па гадах. Гэта вельмі важна, раней у кнігах гэты прынцып не прымяняўся. Фотаздымкі, успаміны робяць гэтую кнігу ўнікальнай.
Гэтае выданьне якраз той варыянт, які трэба браць за прыклад. Для мяне сёлетні чэрвень знакавы. За апошнія дзесяць гадоў у мяне зьявіўся аптымізм. 3 чэрвеня была прэзэнтацыя кнігі Аляксандра Лукашука „Вяртаньне нацыяналіста“. Сёньня — гэтая прэзэнтацыя. А напрыканцы чэрвеня пачне дзейнічаць віртуальны музэй ахвяраў рэпрэсій».
Паліна Сьцепаненка: «У мінулым годзе мы запісвалі Валдаса Банайціса. Ён сказаў пра той час з гледзішча псыхіятра, што гэта масавы псыхоз. Як вы адкажаце, навошта былі гэтыя рэпрэсіі?»
Ігар Кузьняцоў: «Ніхто на гэтае пытаньне не адказаў і не адкажа па простай прычыне: рацыянальнага тлумачэньня не было, бо можна было вынішчыць нашмат менш людзей і дабіцца такога ж самога выніку. Але людзі не спыняліся. І рабілася гэта ўжо тымі, каго людзьмі назваць цяжка. Рэпрэсаваная была ўся краіна: кагосьці фізычна зьнішчылі, кагосьці маральна.
Гэта быў рэжым, які бяз гэтага ня мог жыць. Ён працаваў з апярэджэньнем. Вы вазьміце сучасную сытуацыю. Вам гэта нічога не нагадвае? Цэнзура ня дзейнічае, але ёсьць самацэнзура. „Мне яшчэ не сказалі арыштаваць, а я яго ўжо арыштую“, — так думаюць людзі ў такой сыстэме».
Сяргей Дубавец: «Пры Сталіне масавыя рэпрэсіі былі з аднаго боку, а з другога была магутная дзяржаўная ідэалёгія. Абсалютны аптымізм — дэманстрацыі, фізкультурнікі, а зь іншага боку — масавыя арышты і чэргі ў турмы. А ў нас шукаюць ідэалёгію і не знаходзяць».
Вольга Нікалайчык супярэчыць: «У Пуціна гэта ўсё ёсьць. А значыць, і ў нас. У нас саюзная дзяржава. Мы ўжо фактычна ў стане вайны з Украінай».
Марат Гаравы: «Сутнасьць дэмакратыі — цярпімасьць. А сутнасьць таталітарызму — гвалт. І пакуль гвалт будзе існаваць — усё магчыма».
Прэзэнтацыя скончылася невялікім канцэртам удзельніка гурта «Вурай».
Андрэй Аляхновіч, аўтар-укладальнік кнігі «Хронікі палітычнага тэрору. Крупскі рэгіён. 1918–2008», сабраў зьвесткі пра больш як дзьве тысячы рэпрэсаваных землякоў з рэгіёну Малое Палесьсе.
Праца над кнігай, у якую ўвайшлі вусныя сьведчаньні сваякоў рэпрэсаваных, вялася сем гадоў. Рэдактарам стаў Сяргей Дубавец. У кнізе ёсьць і ягоныя тэксты, прысьвечаныя тэме рэпрэсіяў на Беларусі.
Аўтары ня сталі абмяжоўваць сябе рамкамі гістарычных пэрыядаў. Кніга мае засьведчыць: рэпрэсіі на Беларусі працягваюцца і цяпер. І гаварыць пра тых, хто бясьсьледна зьнік у часы інтэрнэту і шэнгенскіх візаў, нашым сучасьнікам часам страшней, чым пра расстралянага ў 1937-м дзеда.
Прэзэнтацыю кнігі «Хронікі палітычнага тэрору. Крупскі рэгіён. 1918–2008» глядзіце на сайце Свабоды ад 18-й гадзіны.
Поўнае відэа з прэзэнтацыі:
На пачатку вечарыны Андрэй Аляхновіч апавёў, як стваралася кніга. Адметнасьць выданьня: біяграмы ахвяраў рэпрэсіяў складаюцца на падставе сьведчаньняў іх сваякоў, нашчадкаў. Гэтыя сьведчаньні зьбіраліся ў краязнаўчых экспэдыцыях.
Сяргей Дубавец: «Я падумаў: каму гэтая кніга адрасаваная? Каму яна патрэбная? Я рэпрэсаванымі займаюся, напэўна, гадоў дваццаць. І ў розны час гэтая цікавасьць была розная. Спачатку мы зьбіралі матэрыял для суду над камунізмам. Тады гэта было ў рыторыцы палітыкаў і выглядала як важная грамадзкая справа. Але час мінаўся. І палітыкі перасталі ўжываць гэтую формулу як сваю мэту. А сёньня ўжо і канчаткова забылі. Займаліся ў асноўным гэтай тэмай гісторыкі і журналісты. Мне было цікава ўкінуць у сеціва гэтыя 60 тысяч атрыманых біяграмаў. І калі людзі ўводзілі сваё прозьвішча ў пошук па-расейску, то яны б не знайшлі сваіх сваякоў. А калі ўводзіць па-беларуску, то першае, што атрымае — гэта спасылкі на Картатэку Сталіна. Можаце праверыць — гэта дакладна.
Думаю, што мне сёньня цікава ў гэтых біяграмах, чаму я хацеў бы іх перачытваць. Гэта вялікая колькасьць інфармацыі, якая паказвае нам незнаёмую Беларусь, якой яна была да камуністычных часоў. Гэта абсалютна іншыя плясты насельніцтва, прафэсіі, якіх ужо не згадаеш, дзіўныя працэсы. Праз рэпрэсіі мы бачым ужо ня столькі трагедыю народа, а нашы дзеці пра трагедыю народа ўжо будуць казаць сымбалічна. Але затое яны атрымаюць Беларусь, якой яны ня ведалі і ня ведаюць. Яны пабачаць, напрыклад, дваранства ўсходняй Беларусі, якое лічыла сябе беларусамі. У іх было нуль шансаў выжыць пры камунізьме. Клясава чужыя! Але які россып прозьвішчаў! Бачыш, што з гэтых шляхціцаў Завальняў складаецца ўся ўсходняя Беларусь.
У кнізе вельмі важны падзагаловак. Гэта кніга рэгіянальная. Чалавек, закаханы ў свой рэгіён, выцягвае па нітачцы ўсё цікавае пра свой рэгіён. Вось мой адказ на пытаньне, для чаго патрэбная вось гэтая кніга. Для стварэньня нацыянальнай міталёгіі на рэгіянальным узроўні».
Я заўважыў, што ўлада чаплялася за нейкае прозьвішча, і па чарзе ўсіх вынішчалі
Ільля Копыл: «У сваёй кнізе я напісаў некалькі радкоў пра тое, што вёска знаходзіцца побач з польскай мяжой і былі рэпрэсаваныя як „польскія шпіёны“. І з маёй вёскі пазваніў чалавек, які папрасіў, каб былі згаданыя прозьвішчы гэтых людзей. Я пайшоў самым простым шляхам. Сяргей Дубавец ужо скончыў Картатэку Сталіна, і я прачытаў 63 тысячы імён на сайце Свабоды. І ў сваёй маленькай вёсцы Нябышына я знайшоў 22 чалавек рэпрэсаваных. Гэта непісьменныя людзі збольшага, у скрайнім выпадку — чатыры клясы адукацыі. Я заўважыў, што ўлада чаплялася за нейкае прозьвішча, і па чарзе ўсіх вынішчалі. У маёй вёсцы асабліва пацярпела прозьвішча Бобрык.
Калі памёр Сталін, я вучыўся ў 9-й клясе. У нас адбылася такая падзея. У вучняў трох клясаў — 8-й і дзьвюх дзявятых — было проста лікаваньне. Усе партрэты Сталіна былі разьбітыя ўшчэнт. Праз тры хвіліны школа была запоўненая МГБ-МВД, як тады называлася. Трэба адзначыць, што ў Бягомлі большасьць супрацоўнікаў гэтай структуры была, як цяпер кажуць, асобамі каўкаскай нацыянальнасьці. Яны заблякавалі ўсе клясы і сталі разьбірацца. І калі мы раніцай прыйшлі ў школу, то пабачылі, што ў школе новы дырэктар, завуч. А дырэктар, яго жонка і дачка-пяціклясьніца былі ўначы арыштаваныя».
Вас заводзяць у пакой бяз вокнаў. Сядзіць афіцэр, і ён указвае, што са справы вам можна чытаць і што нельга
Даволі малады чалавек з залі кажа, што для таго каб праводзіць суд над камунізмам, варта патрабаваць адкрыцьця архіваў КДБ.
Андрэй Аляхновіч тлумачыць, што паводле заканадаўства сваякі могуць атрымаць доступ да спраў сваіх продкаў.
«Вас заводзяць у пакой бяз вокнаў. Сядзіць афіцэр, і ён указвае, што са справы вам можна чытаць і што нельга. І зазвычай нельга чытаць, хто вёў сьледзтва супраць вашага сваяка, хто яго здаваў і ўсё падобнае. Але атрымаць доступ да гэтай справы вы можаце».
Малады чалавек кажа, што чалавек, у якога ў адной руцэ ёсьць дакумэнт, што ягоны дзед рэпрэсаваны, а ў другой — што ён быў шляхцічам і меў маёмасьць, зямлю, то гэты чалавек ужо зусім іншай фармацыі.
«Ён ужо зацікаўлены, каб прысьпешваць перамены», — лічыць ён.
Памяць пра рэпрэсіі — не нафталін
Рэжысэрка Вольга Мікалайчык згадала пра пастановачнае відэа з Украіны, на якім расейскі сэпаратыст Безьлер расстрэльвае двух зьняволеных.
«Мне страшна ўявіць, што такое магчыма ў нашыя дні. Мы ня можам казаць, што памяць пра рэпрэсіі — гэта „нафталін“. Гэта якраз такая кропка, дзе мінулае і будучыня спаткаліся».
Рэпрэсаваная была ўся краіна
Ігар Кузьняцоў: «Я скажу як адмысловец, але ня буду крытыкаваць. Любыя намаганьні ў гэтай тэматыцы трэба толькі вітаць. Гэта першая цагліна ў будучы будынак, які будзе ўзьведзены як альтэрнатыва кнігам „Памяць“. У кожным раёне, у кожным горадзе ў гэтыя кнігі не ўваходзіць ад 30 да 90 працэнтаў сьпісаў рэпрэсаваных.
Тут вылучаныя прозьвішчы па гадах. Гэта вельмі важна, раней у кнігах гэты прынцып не прымяняўся. Фотаздымкі, успаміны робяць гэтую кнігу ўнікальнай.
Гэтае выданьне якраз той варыянт, які трэба браць за прыклад. Для мяне сёлетні чэрвень знакавы. За апошнія дзесяць гадоў у мяне зьявіўся аптымізм. 3 чэрвеня была прэзэнтацыя кнігі Аляксандра Лукашука „Вяртаньне нацыяналіста“. Сёньня — гэтая прэзэнтацыя. А напрыканцы чэрвеня пачне дзейнічаць віртуальны музэй ахвяраў рэпрэсій».
Паліна Сьцепаненка: «У мінулым годзе мы запісвалі Валдаса Банайціса. Ён сказаў пра той час з гледзішча псыхіятра, што гэта масавы псыхоз. Як вы адкажаце, навошта былі гэтыя рэпрэсіі?»
Ігар Кузьняцоў: «Ніхто на гэтае пытаньне не адказаў і не адкажа па простай прычыне: рацыянальнага тлумачэньня не было, бо можна было вынішчыць нашмат менш людзей і дабіцца такога ж самога выніку. Але людзі не спыняліся. І рабілася гэта ўжо тымі, каго людзьмі назваць цяжка. Рэпрэсаваная была ўся краіна: кагосьці фізычна зьнішчылі, кагосьці маральна.
Гэта быў рэжым, які бяз гэтага ня мог жыць. Ён працаваў з апярэджэньнем. Вы вазьміце сучасную сытуацыю. Вам гэта нічога не нагадвае? Цэнзура ня дзейнічае, але ёсьць самацэнзура. „Мне яшчэ не сказалі арыштаваць, а я яго ўжо арыштую“, — так думаюць людзі ў такой сыстэме».
Сяргей Дубавец: «Пры Сталіне масавыя рэпрэсіі былі з аднаго боку, а з другога была магутная дзяржаўная ідэалёгія. Абсалютны аптымізм — дэманстрацыі, фізкультурнікі, а зь іншага боку — масавыя арышты і чэргі ў турмы. А ў нас шукаюць ідэалёгію і не знаходзяць».
Вольга Нікалайчык супярэчыць: «У Пуціна гэта ўсё ёсьць. А значыць, і ў нас. У нас саюзная дзяржава. Мы ўжо фактычна ў стане вайны з Украінай».
Марат Гаравы: «Сутнасьць дэмакратыі — цярпімасьць. А сутнасьць таталітарызму — гвалт. І пакуль гвалт будзе існаваць — усё магчыма».
Прэзэнтацыя скончылася невялікім канцэртам удзельніка гурта «Вурай».
Чытаць таксама: