Размова з Катарынай Нарбутовіч – кіраўніцай Бэрлінскай праграмы падтрымкі мастакоў пры Нямецкай службе акадэмічных абменаў у Бэрліне.
Размова з Катарынай Нарбутовіч – кіраўніцай Бэрлінскай праграмы падтрымкі мастакоў пры Нямецкай службе акадэмічных абменаў у Бэрліне. Раней яна працавала лектаркай у выдавецтве, літаратурным крытыкам і журналісткай. Перакладае з расейскай і беларускай моваў. Сярод іншага, пераклала два зборнікі вершаў Вальжыны Морт – у нямецкім перакладзе яны маюць назвы «Tränenfabrik» і «Kreuzwort» (гэтую другую разам з Ульянай Вольф).
Інтэрвію было запісанае ў сакавіку на Ляйпцыскім кніжным кірмашы.
Ян Максімюк: Спадарыня Катарына, скажыце, як вы дайшлі да зацікаўленьня беларускай мовай і паэзіяй. З майго досьведу вынікае, што да беларускай мовы чалавек на Захадзе даходзіць наогул празь іншыя славянскія мовы, хто праз расейскую, а хто праз украінскую. Як было ў вашым выпадку?
Катарына Нарбутовіч: У маім выпадку было падобна. Маёй першай замежнай мовай была расейская. Я перакладаю і з гэтай мовы, пераклала апавяданьні Васіля Гросмана. Але мой моўны кругагляд не абмяжоўваецца толькі гэтымі дзьвюма мовамі... Адкуль маё зацікаўленьне беларускай літаратурай? Даволі рана, калі я працавала для Literarisches Colloquium Berlin, мне была вядомая такая фігура, як Васіль Быкаў. Вядома ж, быў таксама Алесь Разанаў, якога ў нас чытаюць вельмі актыўна. Яго выдатна пераклала на нямецкую мову паэтка Элькэ Эрб. Так што перш за ўсё гэта быў Алесь Разанаў, які схіліў мяне да пошукаў іншых рэчаў у беларускай паэзіі. Культурны ляндшафт Беларусі даволі спэцыфічны, яго шматслойнасьць заўсёды мяне цікавіла... Мне ён падаўся «Тытанікам» на дне акіяну. Я хацела паглядзець, што там насамрэч знаходзіцца. І з маладых, якіх я ўгледзела, першай была Вальжына Морт, якая кранула ўва мне нейкую струну. Я пачала яе перакладаць. Потым я запрасіла яе ў Нямеччыну, каб яна магла атрымаць тут стыпэндыю у Literarisches Colloquium Berlin. Гэта было ў 2005 або 2006 годзе. Туды я запрасіла таксама Зьмітра Вішнёва і Ігара Бабкова. Так што тады я ўжо мела некаторыя сувязі зь беларускай літаратурай. Потым я падрыхтавала даволі вялікае «дасье» пра сучасную беларускую паэзію для літаратурнага часопісу «die horen» у 2007-2008 гг.
У 2008-м я стала працаваць на сваёй цяперашняй пасадзе. Я – дырэктарка адной з найбуйнейшых інстытуцый, Бэрлінскай праграмы падтрымкі мастакоў пры Нямецкай службе акадэмічных абменаў (Berliner Künstlerprogramm des DAAD), якая дае стыпэндыі ў сфэры мастацтва, каб творца мог пажыць год у Бэрліне. Маюцца на ўвазе творцы са сфэры мастацтва, фільму, літаратуры і музычнай кампазыцыі. Зь Беларусі гэтую стыпэндыю атрымалі Алесь Разанаў і Сьвятлана Алексіевіч.
Максімюк: Ці плянуеце запрасіць на гэтую стыпэндыю яшчэ кагосьці зь Беларусі?
Нарбутовіч: Не-не, вы няправільна разумееце ідэю нашай стыпэндыі! Мы нічога не плянуем, гэта вельмі дэмакратычная інстытуцыя, у якую людзі пасылаюць свае анкеты і самі сябе рэкамэндуюць. А журы потым вырашае, каго запрасіць. Гэта стыпэндыя не для пачаткоўцаў, а, скажам так, для паэтаў высокага рангу, якія ўжо заявілі пра тое, што ў іх ёсьць свой адметны голас. Гэта ня проста тра-ля-ля... Прыкладам, першым з запрошаных музыкаў на гэтую стыпэндыю быў кампазытар Ігар Стравінскі. Зь літаратуры – Інгеборг Бахман... Вось на такім узроўні мы пачыналі і працуем да гэтага часу.
Максімюк: Калі ўзьнікла ваша праграма падтрымкі мастакоў?
Нарбутовіч: У 1963 годзе. Так што нам ужо 50 гадоў, і ў нас у Бэрліне да сёньняшняга дня пабывалі больш за 1000 стыпэндыятаў.
Максімюк: Чалавек, які атрымаў вашу стыпэндыю і пажыў год у Бэрліне, павінен вам на заканчэньне паказаць тое, што ён за гэты час зрабіў – то бок, напісаную п’есу, раман або канцэрт?
Нарбутовіч: Не, такога патрабаваньня няма. Па-мойму, гэтая стыпэндыя – адна з найбольш прыгожых рэчаў, якія Нямеччына магла прапанаваць сьвету. Гэта насамрэч падараваны год свабоды. Тыя людзі, якіх выбірае журы, прыяжджаюць у Бэрлін, дзе атрымліваюць кватэру, у якой могуць жыць, працаваць, пісаць... Гэта было вельмі важна для творчай інтэлігенцыі з Усходняй Эўропы, калі яшчэ існаваў Савецкі Саюз. Інтэлектуалы з Вугоршчыны або, напрыклад, Польшчы маглі цэлы год пажыць у Нямеччыне і адчуць, што значыць жыцьцё ў дэмакратычным грамадзтве ва ўмовах плюралізму. Мы нічога ад іх не патрабавалі, у нас быў да іх, так сказаць, вялікі давер. Мастак, калі можна так сказаць, працуе і творыць ўвесь час, нават калі ён усяго толькі выглядвае з акна... Трое з нашых стыпэндыятаў сталі потым ляўрэатамі Нобэлеўскай прэміі: Гао Сінцянь з Кітаю, Імрэ Кертэс з Вугоршчыны і Марыё Варгас Льёса з Пэру.
Максімюк: Цікава, а хто з Украіны атрымліваў вашу стыпэндыю? То бок, хто вам там бачыцца Нобэлеўскім ляўрэатам?
Нарбутовіч: У нас былі Юры Андруховіч, Сяргей Жадан...
Максімюк: А з Польшчы?
Нарбутовіч: Практычна ўсе. Станіслаў Лем, Славамір Мрожак, Рышард Капусьцінскі, Адам Загаеўскі, Тадэвуш Ружэвіч, Ганна Краль, Дарота Маслоўска, ну і амаль усе іншыя... Магчыма, гэта будзе цікава патэнцыяльным стыпэндыятам зь Беларусі, дык перадайце ім, што яны, каб атрымаць у нас стыпэндыю, павінны запоўніць анкету, якую знойдуць на нашым сайце. Анкету трэба даслаць да канца году. Тыя, якія дашлюць анкету, прыкладам, да канца 2014 году, маюць шанец атрымаць стыпэндыю ў 2016 годзе, таму што пасьля рашэньня журы трэба час, каб аформіць усе арганізацыйныя справы стыпэндыята, які прыяжджае ў Бэрлін наогул зь сям’ёю...
Максімюк: Напрыклад, для пісьменьнікаў, якія хочуць атрымаць вашу стыпэндыю, трэба, каб існавалі іхныя пераклады на нямецкую мову або на іншыя эўрапейскія мовы?
Нарбутовіч: Гэта неабавязкова. Адзіны крытэр – якасьць. Не аб’ём творчага даробку, не краіна пражываньня, ня мова і ня пол – а якасьць. Калі няма перакладаў на нямецкую мову ці на іншыя мовы, мы тады просім водгукаў у людзей, якія чыталі прапанаваныя на разгляд творы ў арыгінале.
Максімюк: Скажыце пра ваш досьвед перакладу беларускай паэзіі. Вы перакладалі толькі Вальжыну Морт, ці яшчэ некага?
Нарбутовіч: Я перакладала толькі яе. І я вельмі задаволеная гэтым, таму што беларускім пісьменьнікам вельмі цяжка даецца тое, каб іх заўважылі за мяжою, каб іх друкавалі ў перакладах. У выдавецтве «Suhrkamp» ёсьць выдатны спэцыяліст у гэтай сфэры, выдавец Катарына Рабэ, якой я дала пачытаць свае пераклады Вальжыны. Ёй яны спадабаліся – калі казаць дакладна, ня столькі пераклады, колькі лад паэтычнага мысьленьня Вальжыны – і яны вырашылі надрукаваць ня толькі «Фабрыку сьлёз», але яшчэ і другую кнігу. І гэта кніга атрымала нямецкую прэмію, яе паставілі ў сьпіс найцікавейшых нямецкіх перакладаў замежнай паэзіі. Іншым беларускім аўтарам патрапіць у такі сьпіс пакуль што не ўдалося. Вось гэтую другую кнігу, ангельска-беларускую, я пераклала разам з Ульянай Вольф. Ульяна пераклала ангельскамоўныя вершы Вальжыны, а я – ейныя poèmes en prose, напісаныя па-беларуску.
Максімюк: А як вы гледзіце на папулярызацыю беларускай літаратуры ў Нямеччыне? У чым тут галоўная праблема – у тым, што людзі на Захадзе наогул ня чулі або мала чулі пра Беларусь, ці ў тым, што ў Беларусі няма цікавых аўтараў, скажам, аўтараў эўрапейскага фармату?
Нарбутовіч: Зь Беларусьсю нам значна цяжэй, чым з Украінай. Як вам сказаць? У Беларусі няма такіх яркіх фігураў, як ва Ўкраіне, як Андруховіч або Жадан. Я вельмі рада, што ўрэшце пераклалі Валянціна Акудовіча, таму што зь ягонай дапамогай можна лепш зразумець, чаму ў Беларусі ёсьць так, як ёсьць, а чаму ва Ўкраіне – па-іншаму. Мне здаецца, што і з мовай у Беларусі больш праблематычна...
Максімюк: Чаму больш праблематычна? Таму, што немцам цяжэй вывучыць беларускую мову, чым украінскую або расейскую? Ці таму, што і беларусам цяжка яе вывучыць належным чынам?
Нарбутовіч: І першае, і другое. Беларускае мова ў Беларусі – як пакінутае, нелюбімае дзіця. Я ня ведаю, як вам выйсьці з гэтай сытуацыі.
Але мне здаецца, галоўная праблема тут у тым, што беларусы да гэта часу ўсё яшчэ спрабуюць выдумваць кола нанава, з нуля... Вось ва Ўкраіне, напрыклад, значна больш людзей гавораць на іншых мовах, больш чытаюць на іншых мовах, больш сочаць за сусьветнай літаратурай і культурай ня толькі на расейскай мове, але і на іншых мовах. Мне здаецца, гэта важная розьніца паміж украінцамі і беларусамі. Чаму ў нас так прыхільна рэагуюць на Вальжыну Морт? Таму што ў яе шырокі далягляд. Яна ведае ня толькі беларускую культуру ці расейскую культуру, але і польскую, ангельскую, амэрыканскую, карацей – сусьветную. Скажам так: Вальжына Морт ня варыцца выключна ў беларускім гаршчку. Мне часам здаецца, што беларусы зашмат сядзяць толькі ў сваім гаршчку...
Ёсьць яшчэ адзін аўтар, які можа нам шмат растлумачыць, што адбываецца ў Беларусі. Гэта Артур Клінаў. Калі б у Беларусі зьявіўся аўтар прыблізнага рангу, як Андруховіч ва Ўкраіне, то, я думаю, ён быў бы нейкім спалучэньнем Акудовіча з Клінавам.
Максімюк: На заканчэньне я задам вам пытаньне, якое вы задавалі мне падчас дыскусіі ў Ляйпцыгу, прысьвечанай расейскамоўнай літаратуры ва Ўкраіне і Беларусі. Менавіта: ці для вас расейскамоўная літаратура ў Беларусі – гэта беларуская літаратура, ці расейская?
Нарбутовіч: Я лічу, што беларуская літаратура будзе разьвівацца на дзьвюх мовах, беларускай і расейскай.
Для мяне Сьвятлана Алексіевіч – цалкам беларуская пісьменьніца. Мне здаецца, што яна і адчувае сьвет па-беларуску, і перажывае за сваю краіну.
Безумоўна, трэба зрабіць усё, каб беларуская мова магла свабодна разьвівацца, а ня жыць, як у клетцы або як у заапарку. Але з другога боку трэба таксама разумець, што ёсьць беларусы, якія размаўляюць і чытаюць выключна па-расейску. І іх немагчыма ў нейкім прымусовым парадку схіліць да беларускамоўнай літаратуры.
Максімюк: Ці ёсьць нешта, што вы яшчэ хацелі сказаць у гэтай размове, а я пра гэта не запытаўся?
Нарбутовіч: (сьмяецца) У прынцыпе, я хачу дадаць толькі адно: мне вельмі хацелася б, каб у беларусаў нарэшце вырасьлі крылы.
Інтэрвію было запісанае ў сакавіку на Ляйпцыскім кніжным кірмашы.
«ТЫТАНІК» НА ДНЕ
Ян Максімюк: Спадарыня Катарына, скажыце, як вы дайшлі да зацікаўленьня беларускай мовай і паэзіяй. З майго досьведу вынікае, што да беларускай мовы чалавек на Захадзе даходзіць наогул празь іншыя славянскія мовы, хто праз расейскую, а хто праз украінскую. Як было ў вашым выпадку?
Катарына Нарбутовіч: У маім выпадку было падобна. Маёй першай замежнай мовай была расейская. Я перакладаю і з гэтай мовы, пераклала апавяданьні Васіля Гросмана. Але мой моўны кругагляд не абмяжоўваецца толькі гэтымі дзьвюма мовамі... Адкуль маё зацікаўленьне беларускай літаратурай? Даволі рана, калі я працавала для Literarisches Colloquium Berlin, мне была вядомая такая фігура, як Васіль Быкаў. Вядома ж, быў таксама Алесь Разанаў, якога ў нас чытаюць вельмі актыўна. Яго выдатна пераклала на нямецкую мову паэтка Элькэ Эрб. Так што перш за ўсё гэта быў Алесь Разанаў, які схіліў мяне да пошукаў іншых рэчаў у беларускай паэзіі. Культурны ляндшафт Беларусі даволі спэцыфічны, яго шматслойнасьць заўсёды мяне цікавіла... Мне ён падаўся «Тытанікам» на дне акіяну. Я хацела паглядзець, што там насамрэч знаходзіцца. І з маладых, якіх я ўгледзела, першай была Вальжына Морт, якая кранула ўва мне нейкую струну. Я пачала яе перакладаць. Потым я запрасіла яе ў Нямеччыну, каб яна магла атрымаць тут стыпэндыю у Literarisches Colloquium Berlin. Гэта было ў 2005 або 2006 годзе. Туды я запрасіла таксама Зьмітра Вішнёва і Ігара Бабкова. Так што тады я ўжо мела некаторыя сувязі зь беларускай літаратурай. Потым я падрыхтавала даволі вялікае «дасье» пра сучасную беларускую паэзію для літаратурнага часопісу «die horen» у 2007-2008 гг.
У 2008-м я стала працаваць на сваёй цяперашняй пасадзе. Я – дырэктарка адной з найбуйнейшых інстытуцый, Бэрлінскай праграмы падтрымкі мастакоў пры Нямецкай службе акадэмічных абменаў (Berliner Künstlerprogramm des DAAD), якая дае стыпэндыі ў сфэры мастацтва, каб творца мог пажыць год у Бэрліне. Маюцца на ўвазе творцы са сфэры мастацтва, фільму, літаратуры і музычнай кампазыцыі. Зь Беларусі гэтую стыпэндыю атрымалі Алесь Разанаў і Сьвятлана Алексіевіч.
ПРЭСТЫЖНАЯ СТЫПЭНДЫЯ
Максімюк: Ці плянуеце запрасіць на гэтую стыпэндыю яшчэ кагосьці зь Беларусі?
Нарбутовіч: Не-не, вы няправільна разумееце ідэю нашай стыпэндыі! Мы нічога не плянуем, гэта вельмі дэмакратычная інстытуцыя, у якую людзі пасылаюць свае анкеты і самі сябе рэкамэндуюць. А журы потым вырашае, каго запрасіць. Гэта стыпэндыя не для пачаткоўцаў, а, скажам так, для паэтаў высокага рангу, якія ўжо заявілі пра тое, што ў іх ёсьць свой адметны голас. Гэта ня проста тра-ля-ля... Прыкладам, першым з запрошаных музыкаў на гэтую стыпэндыю быў кампазытар Ігар Стравінскі. Зь літаратуры – Інгеборг Бахман... Вось на такім узроўні мы пачыналі і працуем да гэтага часу.
Максімюк: Калі ўзьнікла ваша праграма падтрымкі мастакоў?
Нарбутовіч: У 1963 годзе. Так што нам ужо 50 гадоў, і ў нас у Бэрліне да сёньняшняга дня пабывалі больш за 1000 стыпэндыятаў.
Максімюк: Чалавек, які атрымаў вашу стыпэндыю і пажыў год у Бэрліне, павінен вам на заканчэньне паказаць тое, што ён за гэты час зрабіў – то бок, напісаную п’есу, раман або канцэрт?
Нарбутовіч: Не, такога патрабаваньня няма. Па-мойму, гэтая стыпэндыя – адна з найбольш прыгожых рэчаў, якія Нямеччына магла прапанаваць сьвету. Гэта насамрэч падараваны год свабоды. Тыя людзі, якіх выбірае журы, прыяжджаюць у Бэрлін, дзе атрымліваюць кватэру, у якой могуць жыць, працаваць, пісаць... Гэта было вельмі важна для творчай інтэлігенцыі з Усходняй Эўропы, калі яшчэ існаваў Савецкі Саюз. Інтэлектуалы з Вугоршчыны або, напрыклад, Польшчы маглі цэлы год пажыць у Нямеччыне і адчуць, што значыць жыцьцё ў дэмакратычным грамадзтве ва ўмовах плюралізму. Мы нічога ад іх не патрабавалі, у нас быў да іх, так сказаць, вялікі давер. Мастак, калі можна так сказаць, працуе і творыць ўвесь час, нават калі ён усяго толькі выглядвае з акна... Трое з нашых стыпэндыятаў сталі потым ляўрэатамі Нобэлеўскай прэміі: Гао Сінцянь з Кітаю, Імрэ Кертэс з Вугоршчыны і Марыё Варгас Льёса з Пэру.
Максімюк: Цікава, а хто з Украіны атрымліваў вашу стыпэндыю? То бок, хто вам там бачыцца Нобэлеўскім ляўрэатам?
Нарбутовіч: У нас былі Юры Андруховіч, Сяргей Жадан...
Максімюк: А з Польшчы?
Нарбутовіч: Практычна ўсе. Станіслаў Лем, Славамір Мрожак, Рышард Капусьцінскі, Адам Загаеўскі, Тадэвуш Ружэвіч, Ганна Краль, Дарота Маслоўска, ну і амаль усе іншыя... Магчыма, гэта будзе цікава патэнцыяльным стыпэндыятам зь Беларусі, дык перадайце ім, што яны, каб атрымаць у нас стыпэндыю, павінны запоўніць анкету, якую знойдуць на нашым сайце. Анкету трэба даслаць да канца году. Тыя, якія дашлюць анкету, прыкладам, да канца 2014 году, маюць шанец атрымаць стыпэндыю ў 2016 годзе, таму што пасьля рашэньня журы трэба час, каб аформіць усе арганізацыйныя справы стыпэндыята, які прыяжджае ў Бэрлін наогул зь сям’ёю...
Максімюк: Напрыклад, для пісьменьнікаў, якія хочуць атрымаць вашу стыпэндыю, трэба, каб існавалі іхныя пераклады на нямецкую мову або на іншыя эўрапейскія мовы?
Нарбутовіч: Гэта неабавязкова. Адзіны крытэр – якасьць. Не аб’ём творчага даробку, не краіна пражываньня, ня мова і ня пол – а якасьць. Калі няма перакладаў на нямецкую мову ці на іншыя мовы, мы тады просім водгукаў у людзей, якія чыталі прапанаваныя на разгляд творы ў арыгінале.
ПРА ВАЛЬЖЫНУ МОРТ І ІНШЫХ БЕЛАРУСАЎ НА ЗАХАДЗЕ
Максімюк: Скажыце пра ваш досьвед перакладу беларускай паэзіі. Вы перакладалі толькі Вальжыну Морт, ці яшчэ некага?
Нарбутовіч: Я перакладала толькі яе. І я вельмі задаволеная гэтым, таму што беларускім пісьменьнікам вельмі цяжка даецца тое, каб іх заўважылі за мяжою, каб іх друкавалі ў перакладах. У выдавецтве «Suhrkamp» ёсьць выдатны спэцыяліст у гэтай сфэры, выдавец Катарына Рабэ, якой я дала пачытаць свае пераклады Вальжыны. Ёй яны спадабаліся – калі казаць дакладна, ня столькі пераклады, колькі лад паэтычнага мысьленьня Вальжыны – і яны вырашылі надрукаваць ня толькі «Фабрыку сьлёз», але яшчэ і другую кнігу. І гэта кніга атрымала нямецкую прэмію, яе паставілі ў сьпіс найцікавейшых нямецкіх перакладаў замежнай паэзіі. Іншым беларускім аўтарам патрапіць у такі сьпіс пакуль што не ўдалося. Вось гэтую другую кнігу, ангельска-беларускую, я пераклала разам з Ульянай Вольф. Ульяна пераклала ангельскамоўныя вершы Вальжыны, а я – ейныя poèmes en prose, напісаныя па-беларуску.
Максімюк: А як вы гледзіце на папулярызацыю беларускай літаратуры ў Нямеччыне? У чым тут галоўная праблема – у тым, што людзі на Захадзе наогул ня чулі або мала чулі пра Беларусь, ці ў тым, што ў Беларусі няма цікавых аўтараў, скажам, аўтараў эўрапейскага фармату?
Нарбутовіч: Зь Беларусьсю нам значна цяжэй, чым з Украінай. Як вам сказаць? У Беларусі няма такіх яркіх фігураў, як ва Ўкраіне, як Андруховіч або Жадан. Я вельмі рада, што ўрэшце пераклалі Валянціна Акудовіча, таму што зь ягонай дапамогай можна лепш зразумець, чаму ў Беларусі ёсьць так, як ёсьць, а чаму ва Ўкраіне – па-іншаму. Мне здаецца, што і з мовай у Беларусі больш праблематычна...
Максімюк: Чаму больш праблематычна? Таму, што немцам цяжэй вывучыць беларускую мову, чым украінскую або расейскую? Ці таму, што і беларусам цяжка яе вывучыць належным чынам?
Нарбутовіч: І першае, і другое. Беларускае мова ў Беларусі – як пакінутае, нелюбімае дзіця. Я ня ведаю, як вам выйсьці з гэтай сытуацыі.
Але мне здаецца, галоўная праблема тут у тым, што беларусы да гэта часу ўсё яшчэ спрабуюць выдумваць кола нанава, з нуля... Вось ва Ўкраіне, напрыклад, значна больш людзей гавораць на іншых мовах, больш чытаюць на іншых мовах, больш сочаць за сусьветнай літаратурай і культурай ня толькі на расейскай мове, але і на іншых мовах. Мне здаецца, гэта важная розьніца паміж украінцамі і беларусамі. Чаму ў нас так прыхільна рэагуюць на Вальжыну Морт? Таму што ў яе шырокі далягляд. Яна ведае ня толькі беларускую культуру ці расейскую культуру, але і польскую, ангельскую, амэрыканскую, карацей – сусьветную. Скажам так: Вальжына Морт ня варыцца выключна ў беларускім гаршчку. Мне часам здаецца, што беларусы зашмат сядзяць толькі ў сваім гаршчку...
Ёсьць яшчэ адзін аўтар, які можа нам шмат растлумачыць, што адбываецца ў Беларусі. Гэта Артур Клінаў. Калі б у Беларусі зьявіўся аўтар прыблізнага рангу, як Андруховіч ва Ўкраіне, то, я думаю, ён быў бы нейкім спалучэньнем Акудовіча з Клінавам.
ПРА СЬВЯТЛАНУ АЛЕКСІЕВІЧ І КРЫЛЫ
Максімюк: На заканчэньне я задам вам пытаньне, якое вы задавалі мне падчас дыскусіі ў Ляйпцыгу, прысьвечанай расейскамоўнай літаратуры ва Ўкраіне і Беларусі. Менавіта: ці для вас расейскамоўная літаратура ў Беларусі – гэта беларуская літаратура, ці расейская?
Нарбутовіч: Я лічу, што беларуская літаратура будзе разьвівацца на дзьвюх мовах, беларускай і расейскай.
Для мяне Сьвятлана Алексіевіч – цалкам беларуская пісьменьніца. Мне здаецца, што яна і адчувае сьвет па-беларуску, і перажывае за сваю краіну.
Безумоўна, трэба зрабіць усё, каб беларуская мова магла свабодна разьвівацца, а ня жыць, як у клетцы або як у заапарку. Але з другога боку трэба таксама разумець, што ёсьць беларусы, якія размаўляюць і чытаюць выключна па-расейску. І іх немагчыма ў нейкім прымусовым парадку схіліць да беларускамоўнай літаратуры.
Максімюк: Ці ёсьць нешта, што вы яшчэ хацелі сказаць у гэтай размове, а я пра гэта не запытаўся?
Нарбутовіч: (сьмяецца) У прынцыпе, я хачу дадаць толькі адно: мне вельмі хацелася б, каб у беларусаў нарэшце вырасьлі крылы.