На хвалі Свабоды: Год 1957

1957. Уступ праграмы Радыё Вызваленьне

Трэцяя гадавіна існаваньня беларускай сэкцыі Радыё Вызваленьня была адзначаная як першы юбілей. Да гэтай падзеі было прымеркаванае выданьне выбраных скрыптаў, якія за гэты час прагучалі на радыё. У кнігу «Гаворыць Радыё Вызваленьне» ўвайшло 67 тэкстаў 21 аўтара, якія ахапляюць шырокі тэматычны дыяпазон: гэта і камэнтары на бягучыя падзеі, артыкулы з нагоды розных угодкаў, успаміны зь перажытага пад бальшавікамі, літаратурна-мастацкія мантажы, фэльетоны, нататкі з жыцьця эміграцыі. Дарэчы, тэксты перадачаў рэгулярна друкавала на сваіх бачынах і найбольшая беларуская газэта на эміграцыі — мюнхенская «Бацькаўшчына». І яшчэ адна вяха была адзначаная ў гэтым, 1957 годзе — у эфіры прагучала 1000-ая беларуская праграма Радыё Вызваленьне.
У папярэдніх перадачах пра першыя гады існаваньня беларускай сэкцыі Радыё Вызваленьне ўзгадвала Галіна Руднік. Сёньня госьць перадачы — яшчэ адзін вэтэран Беларускай Свабоды — Ян Запруднік, які на працягу дзесяцігодзьдзяў выступаў на нашых хвалях як Арсень Загорны. Ян Запруднік згадвае пра першыя месяцы на радыё — што ўяўляў сабою тагачасны Мюнхен...

«У Мюнхен я прыехаў зь Лювэну, Бэльгіі, 21 верасьня 1954 году. Зразумела, атмасфэра была напружаная. Наагул, тады атмасфэра была наладаваная і ў такім шырокім міжнародым пляне. Гэта ж быў самы гар халоднай вайны. А Мюнхен тады быў свайго кшталту цэнтрам супраціву савецкай акупацыі, савецкаму рэжыму, месцам, дзе выяўлялася канфрантацыя і палітычная, і ідэалягічная. Беларускі Мюнхен тады выглядаў даволі актыўна, дынамічна. У Мюнхене выходзіла тыднёвая газэта „Бацькаўшчына“, працаваў Інстытут вывучэньня СССР, у якім быў беларускі аддзел. Мюнхен быў месцам зьездаў і дзейнасьці гэтак званага Парыскага блёку. Гэта фронт паняволеных нерасейскіх народаў у Савецкім Саюзе. Лідэрам Парыскага блёку быў старшыня Рады БНР Мікола Абрамчык. Так што Мюнхен быў такім дынамічным цэнтрам палітычнага і ідэалягічнага жыцьця».

Крыху пазьней Ян Запруднік працягне свае ўспаміны, а зараз прапаную паслухаць аўтэнтычны эфір 1957 году. Гучыць перадача, прысьвечаная славутаму беларускаму басу Пятру Конюху:

1957. Беларускі бас Пятро Конюх

***

Год 1957 у сьвеце

Палітыка

Пачатак касьмічнае эры: Савецкі Саюз запускае першы ў сьвеце штучны спадарожнік Зямлі. Савецкі Саюз таксама праводзіць першае пасьпяховае выпрабаваньне міжкантынэнтальнай балістычнай ракеты.

Літаратура

Нобэлеўскую прэмію атрымлівае францускі пісьменьнік Альбэр Камю. Выходзяць раман Лорэнса Дарэла «Юстына», кніга бітніка Джэка Керуака «У дарозе».

Навука

Вынайдзенае часовае штучнае сэрца. Сфармуляваная тэорыя звышправоднасьці. Адбываецца першы беспасадачны пералёт рэактыўнага самалёта вакол сьвету.

Папулярная музыка

Працягваецца сусьветны трыюмф Элвіса Прэзьлі. Самая папулярная песьня году — Jailhouse Rock.

***

А зараз — працяг успамінаў Яна Запрудніка. Што ўяўлялі сабою перадачы Радыё Вызваленьня ў першыя гады працы беларускай сэкцыі...

Ян Запруднік на Зьезьдзе беларусаў сьвету. Менск, 2009

«Беларуская рэдакцыя Радыё Вызваленьне была працаваўшы, як я прыехаў, ад травеня. І яна была даволі сьвежая, у сэнсе сваёй практыкі. Атмасфэра напружаньня адлюстроўвалася ня толькі ў самім назове радыёстанцыі — Вызваленьне, але і ў лексыцы нашых скрыптаў, у нашых радыёгутарках, у нашых радыёперадачах. Такія выразы як „чырвоная дыктатура“, „крамлёўскія маньякі“, „аблыжная агітацыя“, „масавае ашуканства“, „бальшавіцкая тыранія“ і г.д. — яны былі даволі часта ўжыванымі ў нас. І гэта таксама паказьнік свайго кшталту той агульнай атмасфэры і тону нашых перадачаў. Матэрыялы, якімі мы карысталіся, рыхтуючы скрыпты, былі ў асноўным савецкага паходжаньня, хоць можа ня вельмі сьвежымі. Тым ня менш, мы карысталіся такімі публікацыямі як газэта „Зьвязда“, часапіс „Полымя“, газэта „Чырвоная Зьмена“, „Піянэр Беларусі“ і г.д. Апрача гэтага на вышцы будынка, дзе была разьмешчаная радыёстанцыя, была маніторынгавая служба. Там запісваліся радыёперадачы менскія. У тым аддзеле працаваў Дзьмітры Чайкоўскі, наш старэйшы сябра, знаёмы, мастак. Ён сядзеў з навушнікамі і запісваў. Ня ведаю, як гэта тэхнічна выглядала: ці запісвалі на стужку ці не. Але ён нам прыносіў аддрукаваныя тэксты менскіх радыёперадачаў. Безумоўна, ён выбіраў матэрыялы, якія нас у большай ступені маглі зацікавіць. Здараліся там таксама і рэакцыі на нашыя перадачы. Наагул, кантактаў са слухачамі, калі і было, то вельмі мала. Маглі быць кантакты толькі з тымі, хто ў тых ці іншых абставінах апыналіся на Захадзе: напрыклад, афіцыйныя асобы ў складзе дэлегацыяў. Цэнтралізаваная савецкая пошта натуральна не прапушчала ніякіх лістоў, у якіх маглі быць водгукі на нашыя перадачы. Ды і лісты такія небясьпечна было пісаць».

Нагадаю, наш сёньняшні госьць — вэтэран Беларускай Свабоды Ян Запруднік, які выступаў на нашых хвалях пад псэўданімам Арсень Загорны. А зараз — яшчэ адзін архіўны запіс, літаратурна музычная праграма, якая выйшла ў эфір ў 1957 годзе.

1957. Вацлаў Ластоўскі. "Лебядзіная песьня"

***

Год 1957 у Беларусі

• Менскі аўтазавод выпусьціў першы 40-тонны аўтамабіль МАЗ-530.
• Выйшаў першы нумар дзіцячага часапіса «Вясёлка».
• Пастановай Савету Міністраў БССР часткова ўдакладнены і зьменены беларускі правапіс.
• У Акадэміі навук заснаваны Інстытут мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклёру.
• Уступіў у дзеяньне менскі завод аўтаматычных лініяў.
• Заснаваныя літаратурныя прэміі імя Янкі Купалы і Якуба Коласа.

Сярод першых ляўрэатаў згаданых прэміяў быў і Максім Танк. Вось як у ягоным выкананьні ў 1957 годзе гучаў ягоны верш «Авэ Марыя»:

1957. Максім Танк. "Авэ, Марыя"

Гэта быў Максім Танк. А мы яшчэ на хвіліну застанемся на лірычнай хвалі 1957 году — ...

1957. Явар і каліна

А зараз мы вяртаемся зноў да ўспамінаў Яна Запрудніка. Якімі яшчэ матэрыяламі карысталася беларуская сэкцыя?

«Матэрыялы, якімі мы карысталіся, былі пераважна савецкага паходжаньня. Але таксама былі публікацыя, забароненыя ў Савецкім Саюзе. Напрыклад, некаторыя творы Купалы, якія былі пад забаронай. Кніжкі, апублікаваныя ў 1920-30-ых гадох, якія пасьля з цэнзурных меркаваньняў былі вынутыя з абароту, забароненыя. Тэмамі, якімі я займаўся, былі пераважна гістарычныя, гісторыяграфічныя, культурныя, моўныя. Гэта творчасьць Купалы, выказваньні Франіцшка Багушэвіча пра беларускую мову „не пакідайце, каб не ўмёрлі“, сьвежа апублікаваныя гістарычныя творы, на якія там, у Беларусі, была рэакцыя партыйнага друку, тая ці іншая. Усё гэта мяне цікавіла. Я быў да гэтага падрыхтаваны пасьля заканчэньня гістарчынага факультэту».

У 1957 годзе Ян Запруднік закончыў сваю працу ў Мюнхэне. Адбылося гэта вось у якіх абставінах:

Вітаўт Кіпель і Ян Запруднік, Міхельсдорф, 1949

«Я адпрацаваў там у беларускай рэдакцыі Радыё Вызваленьне да сакавіка 1957 году. Паколькі я хацеў вучыцца далей, рабіць дактарат, на вучобу ў Мюнхенскім унівэрсытэце мне былі патрэбныя дадатковыя грошы, я надумаўся дамагацца таго, каб мне была ўзьнятая зарплата да таго ўзроўню, што атрымоўвалі мае сябры з Амэрыкі. Мне было адмоўлена ў гэтым, паколькі я прыехаў не з Амэрыкі, а з Бэльгіі. І я сказаў — ну дык тады і я паеду ў Амэрыку. Мне адказалі? у гэтым выпадку дачыненьні з намі вы парываеце. Я сказаў, няхай так і будзе. Ну і вось у сакавіку 1957 году я выехаў у Нью-Ёрк. Так склалася, што ў Нью-Ёрку ўжо на другі дзень мяне як вольнага супрацоўніка папрасілі напісаць рэпартаж для гэтай самай праграмы беларускай службы Радыё Вызваленьне, што я і зрабіў. І з гэтага пачалося, ці хутчэй аднавілася пасьля невялікага перапынку, маё супрацоўніцтва з Радыё Вызваленьне ў якасьці вольнага супрацоўніка, а праз пэўны час я вярнуўся ў штат гэтай радыёстанцыі і адпрацаваў у Нью-Ёрку аж да верасьня 1991 году, адслужыўшы ў ролі карэспандэнта, журналіста, рэдактара, прадусара і гэтак далей 37 гадоў».

А зараз — зноў наш архіў. Фрагмэнт адной зь першых перадачаў Яна Запрудніка — Арсеня Загорнага, запісаных ужо на новым месцы працы — у Нью-Ёрку. Інтэрвію зь Вітаўтам Кіпелем:

1957. Інтэрвію зь Вітаўтам Кіпелем

СЛУХАЦЬ УСЮ ПЕРАДАЧУ