Мая размова з Ігарам Крэбсам пачалася па тэлефоне, калі яшчэ ён быў, як сам кажа, у часовай мэдычнай эміграцыі ў Ізраілі. І найперш я пытаюся, як ён даведаўся пра хваробу, пра першую рэакцыю — яго, сям’і.
Ігар Крэбс: Прыкладна два з паловай гады таму мне трэба было зрабіць невялічкую апэрацыю, я здаў аналіз крыві, пасьля чаго доктарка з паліклінікі патэлефанавала і неяк гістэрычна спыталася, ці магу я сам дайсьці да яе. Я зьдзівіўся, прыйшоў. Яна мяне за ручку павадзіла па кабінэтах, нічога не кажучы, і потым мне расказала, што ў мяне вельмі дрэнныя паказьнікі крыві і мне трэба да анкагематолягаў. Так я даведаўся, што ў мяне першасны міелафіброз, гэта генэтычная мутацыя клетак касьцявога мозгу, што і зьяўляецца ракам. Першая мая рэакцыя, яна і зараз засталася такой — я не спужаўся, я даволі спакойна паставіўся да гэтага. На той момант я быў зусім шчасьлівым чалавекам. Шмат гадоў у сваёй сям’і, з добрай цікавай працай, я нават ня верыў, што са мной здарыцца нешта ня тое, што гэта ўвесь мой сьвет можа парушыць. Сваёй абыякавасьцю я нават нэрваваў сваіх блізкіх, таму што ня так даўно пайшоў з жыцьця адзін са сваякоў, якога мы ўсе любілі, супрацоўнік Радыё Свабода Ўладзя Каткоўскі, як раз у той час хварэў наш сябар Віталь Сіліцкі... Мае блізкія ўспрынялі вельмі цяжка сытуацыю са мной, адрозна ад мяне. Я не ўспрыняў сваю хваробу як прысуд, я вырашыў, што будзе, то і будзе, і неяк мы гэта пройдзем і ўсё будзе ў парадку.
Асноўную інфармацыю пра хваробу і лячэньне Ігар атрымоўваў ад лекараў. Бо тыя артыкулы, што знаходзілі ў інтэрнэце, былі, на яго думку, ці занадта навуковыя і незразумелыя, ці занадта павярхоўныя. На маё пытаньне, як анкалёгія зьмяніла жыцьцё і што было самым цяжкім, Ігар адказвае, не раздумваючы.
Крэбс: Самае цяжкае для мяне было — гэта пакінуць краіну, тое, да чаго прызвычаіўся, з чым жыў, што мне прыносіла радасьць. Я доўга супраціўляўся, але мае сябры і мая сям’я дамагліся таго, каб я лячыўся не ў Беларусі, а ў Ізраілі. Кардынальным чынам паўплывала на рашэньне аб ад’езьдзе з Беларусі тое, што ў прыватнай размове адзін з вядучых спэцыялістаў па трансплянтацыях сказаў мне, што яны не гарантуюць добрых вынікаў з-за таго, бо ў Беларусі на той час не было адпаведных лекаў і карысталіся пераважна джынэрыкамі. Для мяне гэта была не сапраўдная эміграцыя, гэта мэдычная эміграцыя. Калі я зьяжджаў, я вырашыў для сябе, што адразу, як толькі змагу, вярнуся ў Беларусь. Так і адбылося. Я разьлічваў на паўгода, месяцаў на восем. На жаль, гэта зацягнулася. Я ў Ізраілі пражыў больш за паўтары гады, нядаўна роўна год прайшоў з таго часу, як мне зрабілі трансплянтацыю касьцявога мозгу.
Вось што Ігар Крэбс напісаў у Фэйсбуку ў гэты дзень:
«Учора споўніўся роўна год з моманту перасадкі касьцявога мозгу. Адзначыў чарговым пераліваньнем крыві... Апэрацыя — гэта проста кропельніца з чырвоным пакецікам. Атрымаў кавалак іншага чалавека — ягоныя ствалавыя клеткі, якія пераўтварыліся ў мой здаровы, бяз раку, касьцявы мозг. Моцна адчуваю ва ў сябе іншага чалавека. Фізыялягічна — таму што новы мозг працуе вельмі добра, але й варагуе дагэтуль з арганізмам. Мэнтальна таксама. Галоўны вынік вынік году — Свабода. Ня кожнаму пашчасьціць займець яе ў мае гады ды маючы дзяцей. Галоўны вывад году: свабода ня значыць шчасьце. А ўвогуле ўсё гэта лухта. Не хварэйце».
Але вернемся да гісторыі часовай мэдычнай эміграцыі Ігара Крэбса...
Крэбс: На той момант, як я быў у Беларусі, я фактычна згубіў сваю працу. Я працаваў у дрэваапрацоўцы, яе стала вельмі мала, быў крызіс. Хаця мае працадаўцы мне моцна дапамаглі, і фінансава ў тым ліку. Мне пашчасьціла і я ня меў вялікіх фінансавых праблемаў у Ізраілі. Мяне падтрымалі сябры. І калі я думаю пра хворых, інвалідаў у Беларусі, у мяне канечне нашмат больш выгоднае становішча.
Як зьмяніўся лад жыцьця, погляд на сьвет, на ўзаемаадносіны паміж людзьмі пасьля анкалягічнага дыягназу?
Крэбс: Мне падаецца, што я практычна ніяк не зьмяніўся. Я застаўся тым жа чалавекам і я гэтак жа кантактую з людзьмі, і яны са мной. Рознае стаўленьне з боку сяброў і блізкіх ёсьць. Ёсьць такія адносіны, нібыта гэта чума і трэба трымацца ад гэтага далей, але такога вельмі мала. Ёсьць блізкія, якія пашкадавалі больш сябе, чым мяне. Але мне вельмі пашчасьціла зь сябрамі. Як сьпяваюць у нямецкай песеньцы, якую я цяпер пераклаў, сябры — заўжды сябры, найдаражэйшае што ёсьць. Што дапамагала змагацца? Я думаю, што гэта памылковае слова. Хворыя на рак — яны не змагары. Яны, калі вырашаюць, што трэба лячыцца, што трэба жыць, то яны проста выконваюць усё, што раяць дактары, і проста жывуць. Гэта часам цяжкае жыцьцё атрымліваецца, але яны жывуць. Гэта не змаганьне і не геройства, якія вымагаюць нейкага валявога рашэньня. Хіміятэрапія і лекі, што прымаюцца пасьля яе, выклікаюць моцную дэпрэсію, у выніку губляецца сэнс існаваньня. Пераадолець гэта могуць дапамагчы толькі блізкія людзі сваёй цярплівасьцю, разуменьнем. Часам я думаю, што гэта важнейшае за якасьць лекаў.
Што параілі бы тым, каму толькі паставілі анкалягічны дыягназ? Як захаваць пазытыўны настрой?
Крэбс: Ня трэба занадта шмат думаць аб мінулым і шкадаваць аб тым, што губляеш. Ня трэба думаць пра «змрочную» будучыню. Лепш жыць сёньняшнім днём, дапамагаць дактарам, дапамагаць блізкім людзям, таму што для іх вашая хвароба большы шок, чым для вас саміх. Трэба знаходзіць для сябе прыемнае нават у цяжкія дні і рыхтаваць сябе да будучыні. Нават калі прагнозы ня вельмі аптымістычныя, гэта не нагода пераўтвараць рэшту свайго жыцьця і жыцьцё блізкіх людзей ў пекла. Я, напрыклад, не вылазіў з рыбалкі і грыбоў перад «эміграцыяй». Нельга быць іпахондрыкам. Я наогул іпахондрыю далучыў бы да сьпісу сьмяротных грахоў. Трэба проста працягваць жыць. Жыцьцё працягваецца і яно будзе трошкі іншым, але і ў ім можна знайсьці свае плюсы.
І якія плюсы?
Крэбс: Яны побытавыя больш. Я даўно забыўся, што значыць жыць для сябе. У мяне ніколі не было за апошнія дзясяціцгодзьдзі і ніколі ня будзе напэўна ўжо, калі я вылечуся, столькі вольнага часу. Я даўно ўжо столькі не чытаў кніжак, я ізноў пачаў займацца спортам, таму што лекі ўзьдзейнічаюць такім чынам, што калі ты ня будзеш спортам займацца, то будзеш адчуваць сябе і выглядаць вельмі дрэнна. Я пачаў вывучаць ангельскую мову, тое, што я гадоў 20 ўжо хацеў зрабіць, але ня меў часу. Я ніколі не глядзеў столькі фільмаў, заняўся перакладамі. І гэта ня толькі дзеля задавальненьня, гэта спосаб выжываньня, каб не сядзець у адзіноце днямі ды начамі дома, і думаць толькі пра сабе, пра свой стан, пра свой шлях у нікуды.
Пасьля лячэньня ў Ізраілі Ігар Крэбс можа параўнаць ізраільскую і беларускую сыстэму аховы здароўя, мэтады лячэньня анкалягічных хваробаў, і асноўнае, на яго думку, палягае, не ў леках і лекарах?
Крэбс: Ізраільская сыстэма аховы здароўя вельмі адкрытая. Менавіта гэта трэба ўводзіць ў беларускую мэдыцыну. У мяне ёсьць знаёмы (на жаль, ён ужо памёр ад раку), які чатыры месяцы правёў у менскай лякарні, яму рабілі некалькі хіміятэрапіяў, рабілі трансплянтацыю, і чатыры месяцы ён ня бачыў сваіх родных. Тлумачылася гэта тым, што ў такіх хворых вельмі нізкі імунітэт, які спэцыяльна падаўляецца, каб трансплянтант не варагаваў з арганізамам. І кожная інфэкцыя можа проста забіць хворага. Але гэтая небясьпека моцна перабольшаная. У Ізраілі, у палаце, дзе мне каля месяца рабілі хіміятэрапію нават стаіць асобны ложак у палаце для тых, хто захоча застацца з табой на ноч. Да мяне маглі прыходзіць сябры ці сваякі ў любы час, іх нават кармілі, так жа як, мяне.
Мэдыцына, лекі, кваліфікацыя — гэта вельмі важна, але гэта не вырашальнае. Вырашальнае, каб побач былі блізкія людзі. І гэтага як раз няма ў беларускай мэдыцыне. Беларускія лекары нічым ня горшыя за ізраільскіх, такія ж разумныя і кваліфікаваныя, яны цудоўна ведаюць пра тое, што адбываецца ў мэдыцыне ва ўсім сьвеце. Проста мэдыцынская сыстэма ў Беларусі закрытая сама па сабе, і ёй магчыма ёсьць што хаваць. Дактары вымушаныя думаць не пра тое, як зрабіць лепш пацыенту, а пра тое, каб у іх не было непрыемнасьцяў, што яны выдадуць дзяржаўную таямніцу, што ня ўсё так добра ў нашай мэдыцыне.
Нашая гутарка працягваецца ўжо ў Менску. Ігар Крэбс вярнуўся ў Менск з часовай мэдычнай эміграцыі. І на завяршэньне я прашу яго даць парады тым, хто мае анкалягічную хваробу.
Крэбс: Не забывайма, што здараюцца цуды. Нездарма мае дактары часта кажуць, што шмат чаго залежыць ад Бога. Нельга таксама культываваць у сабе комплекс ахвяры ці інваліда, якому ўсе абавязаныя і якія заўсёды робяць усё ня так і ня цэняць «геройства» заўчасна асуджанага. Трэба разумець, што іншы чалавек ёсьць асобная пэрсона, якая зусім не павінна класьці сваё жыцьцё на алтар «героя». Твая хвароба — гэта перад усім твая асабістая праблема. Рак не зьяўляецца чымсьці звышвыбітным. Ёсьць шмат іншых хваробаў і жыцьцёвых сытуацыяў, якія ня менш цяжкія. І пра геройства яшчэ. Вось Юрася Бушлякова я якраз лічу героем, таму што ён сапраўды заставаўся чалавекам і працаваў, нават калі было ўжо ўсё зразумела.
Раскажыце пра ваша жыцьцё пасьля раку. Якім досьведам хацелі б падзяліцца? Як зьмяніліся прыярытэты? Ці зьявілася новае разуменьне сэнсу жыцьця? Дашліце ваш фотаздымак і кароткі тэкст на мэйл radiosvaboda@gmail.com