13 траўня 1939 году з гамбурскага порту выйшаў карабель «Сэнт-Люіс» кампаніі HAPAG і ўзяў курс на Гавану.
На борце было больш за 930 пасажыраў. Яны і паводзіліся, як звычайныя пасажыры — елі, трохі больш, чым заўсёды, пілі віно, чыталі, вялі нясьпешныя размовы, нехта пакутаваў ад марской хваробы, нехта курыў, зачаравана назіраючы за хвалямі, нехта фатаграфаваўся на фоне капітанскага мастка. Але звычайнымі людзьмі, якія купілі білеты на атлянтычны лайнэр, назваць іх мог толькі насельнік бязьлюднай выспы. Большасьць пасажыраў «Сэнт-Люіса» былі нямецкімі яўрэямі, вымушанымі як мага хутчэй — пакуль улады яшчэ гналі, падштурхоўваючы ў сьпіну, а не забівалі і ня спальвалі ў крэматорыях, пакуль межы яшчэ заставаліся прачыненыя, пакуль не пачалася вайна — пакінуць радзіму, каб уратавацца самім і, хто ведае, можа, пазьней, калі апынуцца ў бясьпецы, выцягнуць сваіх родных. Шмат хто прыехаў у Гамбург проста з канцлягеру, адкуль ужо не спадзяваўся калі-небудзь выйсьці жывым. Тым ня менш, нацысцкі рэжым на той момант быў зацікаўлены ў яўрэйскіх грошах, і сваякі проста выкуплялі некаторых вязьняў, каб адразу ж выправіць іх у вольны сьвет.
Кожны з такіх пасажыраў меў пры сабе запаветны кубінскі від на жыхарства, дакумэнт, які за шалёныя грошы пашэнціла купіць перад самым ад’ездам у аднаго добрага чалавека. Амаль усе думалі, трапіўшы на Кубу, пастарацца перабрацца адтуль у Амэрыку, якая тады акурат абмежавала іміграцыйныя квоты — і тым ня менш надзея, як вядома, памірае апошняй. Той добры чалавек быў кубінскі чыноўнік, ён шчодра раздаваў такія паперкі з штэмпэлямі направа і налева, былі б толькі ў дастатковай колькасьці даляры ды марачкі, каб заплаціць за ласку і чалавечнасьць. Ніводзін з пасажыраў «Сэнт-Люіса» не здагадваўся, што іхныя дазволы на пражываньне на Кубе больш ня дзейныя, бо акурат перад адплыцьцём добрага чалавека звольнілі за махінацыі, а ягоную лавачку прыкрылі, зьмяніўшы законы аб уезьдзе на Кубу. Не здагадваўся пра гэта і капітан Шрэдэр, які ня быў нацыстам і трымаўся з пасажырамі як з роўнымі. Так што настрой на палубах і ў каютах панаваў прыўзьняты. Людзі былі на волі і адчувалі сябе людзьмі, і воля чакала іх наперадзе. Пэўне, толькі пасярод акіяну і з гэткім жудасным досьведам за сьпінай можна адчуць, што гэта такое.
Праз два тыдні карабель без прыгодаў дабраўся да Гаваны. Але нікому не было дазволена сысьці на бераг. І тут у шчасьлівых пасажыраў зьявіліся першыя сумневы. Раніцай стала ясна, што Куба ня хоча іх прымаць, а свае «дакумэнты» яны могуць спакойна выкінуць за борт. На бераг змаглі трапіць толькі шасьцёра неяўрэяў і яшчэ дваццаць два пасажыры, аўсвайсы якіх прызналі законнымі. Астатнім заставалася спадзявацца, што ўсё вырашыцца: ну які сэнс цяпер адпраўляць іх назад?
Ды толькі ні Куба, ні Амэрыка, нягледзячы на ўсе стараньні і перамовы, так і не пагадзіліся прыняць уцекачоў. «Сэнт-Люіс» мусіў вярнуць пасажыраў у карычневы рай Трэцяга Райху. Гавана ляжала перад імі, як фата-маргана. Адзін няшчасны, гадзінамі ўзіраючыся ў такі блізкі, але недасяжны бераг, ня вытрымаў, перарэзаў вены і кінуўся ў ваду, яго вылавілі і адвезьлі ў шпіталь — такі спосаб трапіць на кубінскую тэрыторыю прызналі законным. 1 чэрвеня «Сэнт-Люіс» пад пагрозай атакі кубінскага флёту быў вымушаны пакінуць гаванскі рэйд. Разам з амаль усімі пасажырамі. Пакружыўшы вакол выспы ў марным чаканьні, што, можа, у кубінскага ўраду раптам прачнецца банальная чалавечая міласэрнасьць, карабель паплыў назад у Эўропу. Па дарозе былі дасланыя тэлеграмы ў ЗША і асабіста прэзыдэнту Рузвэльту — беспасьпяхова. Ніхто не хацеў браць на свой нацыянальны борт 900 лішніх чалавек, якія цярпелі катастрофу.
Дзевяцьсот асуджаных на гібель яўрэяў... О, вядома, калі б яны трапілі на Кубу, яна дала б крэн і затанула ад такога непасільнага грузу. Цэлых дзевяцьсот яўрэяў... Для такой маленькай краіны, як ЗША, наступствы, ясная справа, былі б проста жудасныя. Перанаселенасьць і голад, не іначай. 900 чалавек, якія будуць забітыя па вяртаньні на радзіму! — Не, у нас, знаеце, прававая дзяржава і іміграцыйныя законы не дазваляюць. Усяго 900! Насельніцтва аднаго, ня самага вялікага ў сьвеце, карабля. Адной ня самай доўгай гарадзкой вуліцы. — Не. Не. Не. Не калыша, не хвалюе, не пасуе. Мы нічога ня хочам пра іх ведаць. У нас тут усе свае, а чужых нам ня трэба.
Капітан Шрэдэр, амэрыканскі «Джойнт» і HAPAG не здаваліся і ўсю дарогу бамбардавалі кожны з свайго боку ўрады эўрапейскіх краін тэлеграмамі з просьбамі аб дапамозе. І ўрэшце дамагліся таго, што пасажыраў па частках узялі да сябе Бэльгія, Нідэрлянды, Францыя і Брытанія.
Тры з гэтых краін неўзабаве апынуцца пад акупацыяй. Тры чвэрці пасажыраў «Сэнт-Люісу» загінуць там ад рук выканаўцаў «канчатковага рашэньня». Выканаўцаў дакладных і адказных. Забойцаў, так — але яшчэ і такіх самых бюракратаў, дысцыплінаваных, старанных і непадкупных дзяржаўных службоўцаў, якія дзейнічаюць, вядома ж, заўсёды «строга паводле закону». Якім бы ён ні быў. Зусім як тыя чыноўнікі і ўрадоўцы ў 1939-м, што абаранілі свае гордыя і непрыступныя межы ад пранікненьня непажаданых чужаземцаў. Бюракратыя забівае. Часам яна спрабуе пераканаць, што на яе руках атрамант, а глухія ўдары там, за сьцяной — гэта грукат пячатак і штэмпэляў. Магчыма, у дадзены момант яно так і ёсьць. Але чаму тады тут, у кабінэтах і калідорах, часам так страшна і пахне крывёй?
На борце было больш за 930 пасажыраў. Яны і паводзіліся, як звычайныя пасажыры — елі, трохі больш, чым заўсёды, пілі віно, чыталі, вялі нясьпешныя размовы, нехта пакутаваў ад марской хваробы, нехта курыў, зачаравана назіраючы за хвалямі, нехта фатаграфаваўся на фоне капітанскага мастка. Але звычайнымі людзьмі, якія купілі білеты на атлянтычны лайнэр, назваць іх мог толькі насельнік бязьлюднай выспы. Большасьць пасажыраў «Сэнт-Люіса» былі нямецкімі яўрэямі, вымушанымі як мага хутчэй — пакуль улады яшчэ гналі, падштурхоўваючы ў сьпіну, а не забівалі і ня спальвалі ў крэматорыях, пакуль межы яшчэ заставаліся прачыненыя, пакуль не пачалася вайна — пакінуць радзіму, каб уратавацца самім і, хто ведае, можа, пазьней, калі апынуцца ў бясьпецы, выцягнуць сваіх родных. Шмат хто прыехаў у Гамбург проста з канцлягеру, адкуль ужо не спадзяваўся калі-небудзь выйсьці жывым. Тым ня менш, нацысцкі рэжым на той момант быў зацікаўлены ў яўрэйскіх грошах, і сваякі проста выкуплялі некаторых вязьняў, каб адразу ж выправіць іх у вольны сьвет.
Кожны з такіх пасажыраў меў пры сабе запаветны кубінскі від на жыхарства, дакумэнт, які за шалёныя грошы пашэнціла купіць перад самым ад’ездам у аднаго добрага чалавека. Амаль усе думалі, трапіўшы на Кубу, пастарацца перабрацца адтуль у Амэрыку, якая тады акурат абмежавала іміграцыйныя квоты — і тым ня менш надзея, як вядома, памірае апошняй. Той добры чалавек быў кубінскі чыноўнік, ён шчодра раздаваў такія паперкі з штэмпэлямі направа і налева, былі б толькі ў дастатковай колькасьці даляры ды марачкі, каб заплаціць за ласку і чалавечнасьць. Ніводзін з пасажыраў «Сэнт-Люіса» не здагадваўся, што іхныя дазволы на пражываньне на Кубе больш ня дзейныя, бо акурат перад адплыцьцём добрага чалавека звольнілі за махінацыі, а ягоную лавачку прыкрылі, зьмяніўшы законы аб уезьдзе на Кубу. Не здагадваўся пра гэта і капітан Шрэдэр, які ня быў нацыстам і трымаўся з пасажырамі як з роўнымі. Так што настрой на палубах і ў каютах панаваў прыўзьняты. Людзі былі на волі і адчувалі сябе людзьмі, і воля чакала іх наперадзе. Пэўне, толькі пасярод акіяну і з гэткім жудасным досьведам за сьпінай можна адчуць, што гэта такое.
Праз два тыдні карабель без прыгодаў дабраўся да Гаваны. Але нікому не было дазволена сысьці на бераг. І тут у шчасьлівых пасажыраў зьявіліся першыя сумневы. Раніцай стала ясна, што Куба ня хоча іх прымаць, а свае «дакумэнты» яны могуць спакойна выкінуць за борт. На бераг змаглі трапіць толькі шасьцёра неяўрэяў і яшчэ дваццаць два пасажыры, аўсвайсы якіх прызналі законнымі. Астатнім заставалася спадзявацца, што ўсё вырашыцца: ну які сэнс цяпер адпраўляць іх назад?
Ды толькі ні Куба, ні Амэрыка, нягледзячы на ўсе стараньні і перамовы, так і не пагадзіліся прыняць уцекачоў. «Сэнт-Люіс» мусіў вярнуць пасажыраў у карычневы рай Трэцяга Райху. Гавана ляжала перад імі, як фата-маргана. Адзін няшчасны, гадзінамі ўзіраючыся ў такі блізкі, але недасяжны бераг, ня вытрымаў, перарэзаў вены і кінуўся ў ваду, яго вылавілі і адвезьлі ў шпіталь — такі спосаб трапіць на кубінскую тэрыторыю прызналі законным. 1 чэрвеня «Сэнт-Люіс» пад пагрозай атакі кубінскага флёту быў вымушаны пакінуць гаванскі рэйд. Разам з амаль усімі пасажырамі. Пакружыўшы вакол выспы ў марным чаканьні, што, можа, у кубінскага ўраду раптам прачнецца банальная чалавечая міласэрнасьць, карабель паплыў назад у Эўропу. Па дарозе былі дасланыя тэлеграмы ў ЗША і асабіста прэзыдэнту Рузвэльту — беспасьпяхова. Ніхто не хацеў браць на свой нацыянальны борт 900 лішніх чалавек, якія цярпелі катастрофу.
Дзевяцьсот асуджаных на гібель яўрэяў... О, вядома, калі б яны трапілі на Кубу, яна дала б крэн і затанула ад такога непасільнага грузу. Цэлых дзевяцьсот яўрэяў... Для такой маленькай краіны, як ЗША, наступствы, ясная справа, былі б проста жудасныя. Перанаселенасьць і голад, не іначай. 900 чалавек, якія будуць забітыя па вяртаньні на радзіму! — Не, у нас, знаеце, прававая дзяржава і іміграцыйныя законы не дазваляюць. Усяго 900! Насельніцтва аднаго, ня самага вялікага ў сьвеце, карабля. Адной ня самай доўгай гарадзкой вуліцы. — Не. Не. Не. Не калыша, не хвалюе, не пасуе. Мы нічога ня хочам пра іх ведаць. У нас тут усе свае, а чужых нам ня трэба.
Капітан Шрэдэр, амэрыканскі «Джойнт» і HAPAG не здаваліся і ўсю дарогу бамбардавалі кожны з свайго боку ўрады эўрапейскіх краін тэлеграмамі з просьбамі аб дапамозе. І ўрэшце дамагліся таго, што пасажыраў па частках узялі да сябе Бэльгія, Нідэрлянды, Францыя і Брытанія.
Тры з гэтых краін неўзабаве апынуцца пад акупацыяй. Тры чвэрці пасажыраў «Сэнт-Люісу» загінуць там ад рук выканаўцаў «канчатковага рашэньня». Выканаўцаў дакладных і адказных. Забойцаў, так — але яшчэ і такіх самых бюракратаў, дысцыплінаваных, старанных і непадкупных дзяржаўных службоўцаў, якія дзейнічаюць, вядома ж, заўсёды «строга паводле закону». Якім бы ён ні быў. Зусім як тыя чыноўнікі і ўрадоўцы ў 1939-м, што абаранілі свае гордыя і непрыступныя межы ад пранікненьня непажаданых чужаземцаў. Бюракратыя забівае. Часам яна спрабуе пераканаць, што на яе руках атрамант, а глухія ўдары там, за сьцяной — гэта грукат пячатак і штэмпэляў. Магчыма, у дадзены момант яно так і ёсьць. Але чаму тады тут, у кабінэтах і калідорах, часам так страшна і пахне крывёй?