Сьвета Курс: «Я апынулася сярод нябітых людзей»

РАЗЬБІРАЕМСЯ Ў ІМЁНАХ

Максімюк: Давайце спачатку высьветлім, як вы насамрэч называецеся? Сьвета Курс — гэта што, ваша сапраўднае імя і прозьвішча?

Курс: Так, гэта маё сапраўднае імя і прозьвішча. Можа, ужо пара перайсьці на Сьвятлану, але я неяк прывыкла быць Сьветай і, можа быць, і памру Сьветай. Так, гэта маё імя і прозьвішча ад бацькі і ад маці.

Максімюк: А Эва Вежнавец? Навошта вам спатрэбіўся літаратурны псэўданім? Вы ад некага хаваліся, калі яго прыдумлялі?

Курс: Ведаеце, Ян, я якраз з тых людзей, якія ня любяць тое, што яны пішуць, але ня могуць не пісаць. Спачатку я думала, што тое, што я нешта пішу, ніколі ня выплыве на белы сьвет. Але вельмі хутка ўсе даведаліся, хто такі Эва Вежнавец, і ён мне ні на што і не прыдаўся. Але зь іншага боку я не гатовая несьці адказнасьць за тое, што я пішу, пад сваім уласным імем і прозьвішчам. Таму што людзі часта не разьбіраюцца, што такое фікцыя. Яны лічаць, што ўсё тое, што пішаш у мастацкай прозе, ты пішаш ад свайго імя, пра падзеі, якія былі, і што ты апісваеш рэальных людзей. Таму я хацела крыху засьцерагчыся.

Максімюк: А яшчэ вы Сьвятлана Адзінец на радыё. Гэта навошта?

Курс: Гэта былі чыстыя эмоцыі. Калі Эўрарадыё пераходзіла з тарашкевіцы на наркамаўку, то я так узлавалася, што сказала: я ня буду працаваць на наркамаўцы пад уласным імем. Ну і выдумала сабе псэўданім. Усе мае імёны і псэўданімы былі выдуманыя пад нейкія абставіны, я кіравалася нейкімі эмацыйнымі пасыламі, і ў выніку атрымалася, што ў мяне гэтых імёнаў вельмі шмат. Гэтыя тры я выкарыстоўваю рэгулярна.

Максімюк: Дык аказваецца, што вы такая моцная прыхільніца тарашкевіцы. А як вы гледзіце на свае тэксты, калі іх публікуюць на наркамаўцы? Гэта вашы тэксты ці ня вашы?

Курс: Гэта не мая зона адказнасьці. Калі нейкі часопіс публікуе іх на наркамаўцы, то гэта палітыка гэтага часопіса. На маю думку, лепш хай яны будуць апублікаваныя на наркамаўцы, чым ня будуць апублікаваныя ўвогуле. Бо хаця свае тэксты я не магу перачытваць без пачуцьця няёмкасьці і сьлёзаў, то зь іншага боку — гэта нейкія мае дзеці. Раз яны народжаныя, то яны павінны быць пушчаныя ў сьвет.

Максімюк: А іншыя псэўданімы і мянушкі, якія вы, магчыма, выкарыстоўваеце менш рэгулярна, у вас ёсьць? Ці, можа, на гэтых згаданых ваш сьпіс вычэрпваецца?

Курс: У мяне яшчэ шмат псэўданімаў: пад аднымі я хаджу лаяцца, скажам, у расейскі рунэт; пад іншымі я пішу «душашчыпацельныя» дзёньнікі ў ЖЖ; яшчэ пад іншымі я хаджу, дапусьцім, на нейкія эратычныя форумы. Але гэтыя імёны я хацела б захаваць для сябе...

Аўтар фота — Сяргей (Шлёма) Лабандзіеўскі

ЦЫТАТА

Максімюк: Безумоўна. На гэтым гэтую тэму і закончым. А пачнем крыху іншую. Зараз я вам прачытаю адну цытатку з «Нашай Нівы». Паслухайце: «Эва Вежнавец — адзін з самых непаўторных празаічных галасоў сёньняшняй Беларусі. Яна піша па-жаночаму. Яна піша па-чарадзейску. Яе пяром прамаўляюць тыя, хто самі ня ўмеюць або ня хочуць трымаць пяро. Ад часу, калі ў першым нумары часопісу „ARCHE“, у 1998 годзе выйшаў яе аповед „Мы два хохлікі“, яна мае верных чытачоў. „Шлях дробнай сволачы“ — гэта першая кніга пісьменьніцы, што ўзрасла на Любаншчыне, а творча сфармавалася ў булёне менскай і варшаўскай багемы 90-х. Цяпер яна працуе ў Варшаве, а жыве ў беларускай культурнай прасторы.» Гэта яны самі такое напісалі ці, можа, вы ім крышку дапамагалі?

Курс: Я гэтага ня помню, шчыра кажучы. Альбо я зрабіла гэта ў непрытомнасьці, альбо ня я гэтым займалася.

Максімюк: Гэтая цытатка, дарэчы, мне вельмі падабаецца. Але чаму я яе тут згадваю? Ёсьць у ёй некаторыя матывы і фармулёўкі, якія я хацеў бы з вамі, калі вы ня супраць, расшалопаць...

Курс: Добра, расшалопаць можна. Я цяпер сама засумнявалася — можа быць, гэта і я сама пра сябе такое напісала... Але мала верагодна, што я пра сябе напісала, што нібыта пішу па-жаночаму...

ТРЫ ЭПАХАЛЬНЫЯ ГАДЫ Ў МЕНСКУ

Максімюк: Вось пра гэта якраз я хачу ў вас запытацца, сярод іншага. Але спачатку скажыце мне пра гэты менска-варшаўскі булён. Што за культуру вы там сёрбалі? І зь якой багемай?

Курс: Мы з маёй сяброўкай Волькай Гардзейчык у 1990-х скончылі філфак, і я пайшла працаваць на радыё. Яна потым таксама далучылася. Гэта былі цудоўныя тры гады — ад часу набыцьця незалежнасьці да моманту, як той непрыемны чалавек прыйшоў да ўлады. Але гэтыя тры гады для мяне — усё роўна, што 50. Столькі ўсяго пасьпела адбыцца. Я спачатку працавала ва Ўладзімера Барысавіча Дзюбы на Радыё-2, гэта дзяржаўнае радыё; потым я падпрацоўвала на Радыё 101,2, але вельмі мала; а потым на Рацыі. Я ўсё жыцьцё вандрую па розных радыё... Вось працуючы тады я пазнаёмілася з усімі. Бо гэта я сама выбірала, у каго браць інтэрвію. Мы з Волькай тады выдумалі сабе мянушку — «два хвасты» — бо мы цягаліся за ўсімі славутасьцямі, як два хвасты. Натуральна, мы ўступілі ў БНФ, і я пазнаёмілася літаральна з усім Менскам.

Я найбольш любіла Касю Камоцкую, і я гэтую любоў пранесла да гэтага дня. Я тады сустракалася з Віцем Корзунам, Севярынам Квяткоўскім, Таняй Сапач, Зьміцерам Бартосікам... Зараз я ўсіх нават не згадаю, бо гэта дзясяткі людзей, якія фармавалі аблічча 1990-х... НРМ... Увесь калектыў Радыё 101,2... Палітыкі, мастакі і гэтак далей... Пачатак 1990-х — гэта ня час, гэта нейкія чары. Столькі падзеяў, колькі адбылося за тыя тры гады, не адбылося на працягу наступных дваццаці. Бо, натуральна, краіна цяпер падціснутая пад прэсам, а пад прэсам трава не расьце. Хоць я магу памыляцца, бо я ў Менску бываю толькі наездамі ўжо ад сямі гадоў. Калі памыляюся, то прашу прабачэньня ў цяперашніх пакаленьняў, якім цяпер безумоўна цяжэй, чым тады было нам.

ЖАНОЧАЯ ЛІТАРАТУРА?

Максімюк: Ну а вось той фрагмэнт цытаты пра вас, які кажа пра «пісаньне па-жаночаму»... Ёсьць нейкая жаночая літаратура, як падвід беларускай літаратуры наогул?

Курс: Ня маю паняцьця. Я не разумею, што тут маецца на ўвазе. Я яшчэ разумею, калі жаночай літаратурай называюць любоўныя раманы, то бок, тую літаратурную парнаграфію. Ну, зразумела, гэта пішуць жанчыны для жанчын, каб лёгкай эротыкай пабавіць вечары. А што значыць пісаць па-жаночаму? Жанчыны ня пішуць ні больш эмацыянальна, ні дурней, ні сур’ёзьней за мужчын... Я ня бачу асаблівай розьніцы. Я ніколі не магла б адрозьніць, хто напісаў кніжку — мужчына ці жанчына — калі б ня бачыла прозьвішча аўтара. Напрыклад, мой улюбёны пісьменьнік — Чэстэртан. Ён ня піша як мужчына ці як жанчына — ён піша як чалавечая істота... Таму мне незразумела, што мелі на ўвазе ў гэтай нататцы. На жаль, я вам гэтага не магу патлумачыць...

Жана Кромэр, Сьвета Курс і Вольга Гардзейчык. Аўтар фота — Міхаэль Кромэр)

ФЭМІНІСТКІ І ФЭМІНІСТЫ

Максімюк: Вас чамусьці зьвязваюць з фэмінізмам — ня ведаю, з фэмінізмам у літаратуры ці, можа, з фэмінізмам у культуры... Вы не растлумачылі б мне, з чым канкрэтна вас зьвязваюць у гэтым выпадку?

Курс: Я сапраўды лічу сябе фэміністкай, і нават досыць радыкальнай фэміністкай. Мой фэмінізм — гэта спроба дамагчыся таго, каб патрыярхат зьнік з нашага жыцьця. Каб жыцьцё чалавецтва ішло па іншых законах, чым законы патрыярхату — законы падначаленасьці, жорсткасьці, вайны. Каб усе людзі былі роўныя ў сваіх правах, нягледзячы на іх пол. Каб кожны чалавек мог рэалізоўвацца, нягледзячы на тое, мужчына ён ці жанчына, і нягледзячы на сэксуальную арыентацыю. Гэта таксама тычыцца трансгендэрных людзей. Каб спыніліся рэпрэсіі і каб чалавецтва разьвівалася па крыху іншых законах, чым яно разьвіваецца цяпер — то бок, па законах рэлігійна-прамыслова-вайсковага лобі, якое служыць інтарэсам мужчын.

Максімюк: Фэмінізм — гэта зьява характэрная толькі для жанчын? Ці, напрыклад, я мог бы быць, так сказаць, фэміністам?

Курс: Вы маглі б, Ян. Я нават думаю, што вы, магчыма, і ёсьць фэміністам. У вас правільныя погляды на жыцьцё, наколькі я пасьпела іх вывучыць. У вас правільныя погляды на мужчыну, жанчыну, правільнае стаўленьне да прыроды, дзяцей, літаратуры... Ну, мне здаецца, што вы фэмініст.

Максімюк: Дзякуй за цікавую інфармацыю... Ці вы чытаеце аўтараў, якіх зьвязваюць з фэмінізмам? Я, напрыклад, апошнім часам стаў чытаць Сымону дэ Бавуар, яе мэмуары і таўшчэзны эсэ пад назвай «Другі пол». Яна — фэміністычная аўтарка, праўда? А ў вас ёсьць такія аўтары, думкі якіх пра фэмінізм вы разьдзяляеце?

Курс: Такіх аўтараў вельмі шмат. Сымона дэ Бавуар — адна з заснавальніц руху, якая пісала вельмі даўно... Гэтых аўтараў я чытаю ў асноўным у расейскіх перакладах, бо я толькі-толькі навучылася чытаць складаныя рэчы па-ангельску. Што я раблю цяпер? Я іду ў такі расейскі дзёньнічак, Acción Positiva, які піша радыкальная фэміністка, набіраю там імёнаў і пачынаю чытаць гэтую літаратуру. Таксама вельмі дапамагаюць блогі Жаны Кромэр (Jeanna Kroemer) — там таксама я набіраю літаратуры і чытаю. Усім рэкамэндую схадзіць асабліва на Acción Positiva, там увесь фэміністычны дыскурс, часам выкладзены на талерачцы. Там часам можна сустрэць самыя сьвежыя пераклады... Дарэчы, было б някепска, каб гэтыя рэчы перакладаліся і на беларускую, але я ня ведаю, хто мог бы за гэта ўзяцца. Я не хацела б перакладаць чыста фэміністычныя тэксты, бо мне цікавей пісаць сваё.

ЭЎРАПЕЙСКАСЬЦЬ У МЕНСКУ І ВАРШАВЕ

Максімюк: Вы жывяце ў Варшаве, у вас ёсьць унікальная пэрспэктыва і назіраньні, каб параўнаць якраз жыцьцё ў Варшаве і Менску. Што вам уяўляецца больш эўрапейскім — варшаўскае ці менскае жыцьцё? Ці, можа, вызначэньне «эўрапейскі» наогул ня мае дачыненьня да Беларусі і Польшчы?

Курс: І Менск, і Варшава — гэта, безумоўна, эўрапейскія гарады. Менск, зразумела, падпсаваны абсалютна бяздарнай і нягоднай уладай, але ёсьць такія рэчы, якія немагчыма зламаць і адмяніць. Беларускі мэнталітэт — безумоўна эўрапейскі, нягледзячы на ўсю навалач і на тое, што адбываецца апошнія 20 гадоў. Нягледзячы на непрыемныя і разбуральныя ўплывы Расеі і нягледзячы на ўладу, якая не зьяўляецца ня толькі эўрапейскай, але і не зьяўляецца ні гарадзкой, ні вясковай, а люмпэнскай і нягоднай — Менск і Беларусь застаюцца эўрапейскімі горадам і краінай. Хіба што ў Варшаве і ў Польшчы наогул больш багатае культурнае, духовае і матэрыяльнае жыцьцё, і гэта спрыяе таму, што палякі нашмат хутчэй разьвіваюцца і засвойваюць ідэі. Палякі бяруць ідэі непасрэдна з Захаду, з гэтай цывілізацыі; беларусы часта ўспрымаюць іх добра перажаванымі з Масквы. Хаця ня ўсе беларусы, бо, як вядома, эліта ня хіліцца да Масквы, а хіліцца больш да Эўропы.

Максімюк: А ў чым па-вашаму выяўляецца эўрапейскасьць жыцьця перш за ўсё? Гэтая прыкмета мае больш матэрыяльны характар, ці духовы?

Курс: Усё разам, і матэрыяльнае, і духовае. З чым мы будзем раўняць гэтую эўрапейскасьць? З усім тым, што прынята лічыць азіяцкасьцю — несвабода духу, несвабода ўчынку, нізкапаклоньніцтва малодшых перад старэйшымі і падначаленых перад начальствам, нядзейныя законы, адсутнасьць прававой сьвядомасьці, павальная хамізацыя насельніцтва... Вось што мы называем Азіяй, праўда? У Беларусі гэта таксама ёсьць, у розных памерах, але мне здаецца, што стрыжань усё яшчэ застаўся некранутым. Можа, я думаю занадта ідэалістычна...

ЖЫЦЬЦЁ Ў ЧАКАНЬНІ

Максімюк: Што вы сказалі б пра эпоху, якая цяпер трывае ў беларускай гісторыі, у беларускім жыцьці? Ці не здаецца вам, што шмат хто глядзіць на гэтую эпоху як на нешта часовае, несапраўднае? Усе як бы чакаюць часу, калі гэтае цяперашняе скончыцца, і можна будзе пачаць жыць па-сапраўднаму, калі ўсе стане на патрэбнае месца. А некаторыя іншыя кажуць, што гэта і ёсьць сапраўдная эпоха і сапраўднае жыцьцё, і нічога радыкальна іншага чакаць ня варта, бо мы проста так жывем і будзем жыць. А што думаеце вы?

Курс: Ясна, што мы ўсе перачэкваем. Мы чакаем, калі час і біялёгія возьмуць сваё. Натуральна, мы яшчэ і жывем у гэтым часе. Наша жыцьцё, у найлепшым выпадку, можа працягнуцца 10 дзесяцігодзьдзяў. І мы ня можам змарнаваць дзьве дэкады нашага жыцьця толькі на чаканьне. Але, скажам так, той, хто не паддаецца ілюзіям, ведае — нам трэба перачакаць гэты час і гэтае бяздарнае кіраваньне. Біялёгія або выпадак — яны возьмуць сваё. Я ня ведаю, што будзе пасьля — магчыма, спачатку будзе і горш. Але я ведаю, што гэтае цяперашняе павінна дагніць і разваліцца, каб потым усё пайшло да лепшага.

Аўтар фота — Сяргей (Шлёма) Лабандзіеўскі

ВІЛА НАД АКІЯНАМ

Максімюк: Цяпер вы ў Амэрыцы. Можаце сказаць, што вы там робіце?

Курс: Гэта сапраўдны цуд, што я апынулася ў Амэрыцы. Празь лінію Інстытутаў Гётэ мяне запрасіў Дом Ліёна Фойхтвангера ў Лёс-Анджэлесе. Я маю за дзевяць месяцаў напісаць кніжку. Я не магу сказаць, ці гэта будзе аповесьць, зборнік апавяданьняў ці нейкі раман — бо я ніколі ня ведаю наперад, што з напісанага мною выйдзе. Гэта як нараджэньне дзіцяці — увесь час баісься, каб не сурочыць. А раптам цяжарнасьць увогуле атрымаецца неданошаная, ці пазаматкавая... Я сяджу тут у беленькай віле, дзе жыў Фойхтвангер з жонкай. Жыву я ў такім падвальчыку, пра які напісана ў «Майстры і Маргарыце», ён выходзіць на цудоўны сад і акіян. Я тут пішу і я ніколі не адчувала сябе шчасьлівейшай.

Максімюк: Я магу вас добра зразумець, бо мне таксама давялося шэсьць месяцаў пажыць у Амэрыцы ў сутарэньні, дзе я напісаў сваю першую кніжку... Але скажыце, як вам там у Амэрыцы па-за вашым сутарэньнем? Вам ня страшна? Я помню, што амаль чвэрць стагодзьдзя таму, калі я апынуўся ў сваім амэрыканскім сутарэньні са сваёй кульгавай ангельскай мовай, мне было проста страшна — і ў краме, і ў аўтобусе... Я ня ведаў рытуалаў амэрыканскай штодзённасьці, нічога... А як вы адчулі першыя дні свайго побыту ў Амэрыцы?

Курс: Я менавіта ўжо месяц часу трасуся, як жэле на ветры. А яшчэ калі ўлічыць, што ў мяне вельмі дзіўная ангельская мова — я магу прачытаць амаль усё, але не разумею, што да мяне кажуць людзі ... Натуральна, мне было вельмі страшна выйсьці за гэты свой бар’ер, сесьці проста ў аўтобус, спытацца пра кірунак, запісацца ў цырульню, на манікюр, пэдыкюр, купіць ежу, зразумець, што табе кажа касір... Гэта было, зразумела, страшна. Але калі не лічыць гэтага, то я ў захапленьні. Я заўсёды лічыла Амэрыку вялікай краінай. Я ведаю, што сёньня гэта нямодны погляд — модна быць антыамэрыканскім — але я заўсёды захаплялася Амэрыкай, якая мне ўяўлялася і культурнай, і вялікай, і свабоднай. І я яе палюбіла яшчэ мацней пасьля таго, як прыехала сюды.

ЯК РЫБА Ў ВАДЗЕ

Максімюк: Мне таксама пашчасьціла пажыць месяц часу ў Каліфорніі. Перад Каліфорніяй я быў у ЗША некалькі разоў, але толькі на ўсходнім узьбярэжжы, у Нью-Ёрку або Вашынгтоне. А вось Каліфорнія падалася мне зусім іншым сьветам. Гэта было нешта незямное, што зачароўвала, і клімат, і людзі... Цікава, якія ў вас уражаньні?

Курс: Я спачатку думала, што гэтая прыгажосьць мяне раздушыць. Дырэктарка Вілы Фойхтвангера, якая сустракала мяне ў аэрапорце, не папярэдзіла мяне, што будзе аж так прыгожа. Тут з аднаго боку — акіян, а з другога — горы. Горы зарасьлі самай прыгожай расьліннасьцю, якой толькі магчыма. Кожная кветка стараецца перарасьці папярэднюю. Усё цьвіце, усё пахне. Птушкі, алені, з акіяна падымаецца імгла і расьсейваецца, бо горы не пускаюць яе далей. Белыя вілы, якія караскаюцца ўгару — гэта ні на што не падобна.

Ну і для мяне вельмі важна, што тут 56% насельніцтва адносіцца да розных мяншыняў. Тут няма нейкай выразнай бальшыні. Тут няма ні белай, ні жоўтай, ні якой-небудзь фіялетавай мяншыні — усе людзі вельмі роўныя і ўсе тут цудоўна сябе адчуваюць, ад бамжа да мільянэра. Я тут адчуваю сябе, як рыба ў вадзе.

А якая тут ежа...

ВІНО

Максімюк: Дык вось я гэтага і чакаў... Скажыце колькі словаў пра каліфарнійскую ежу і віно...

Курс: Я тут выпіваю значна менш, чым у Варшаве або ў Менску, дзе практычна кожны вечар я каштавала віно. Тут іншае жыцьцё, ня хочацца задурваць галаву. Але я ўжо паспрабавала некалькі відаў каліфарнійскага віна. Яно ўсё такое лягкуткае, п’янкое, вельмі прыемнае, нібыта ты цягнеш сок зямлі. А зямля тут сухая і шчодрая. Карацей кажучы, віно цудоўнае... Дарэчы, тое, што ў нас лічыцца верхам каліфарнійскага віна — Sutter Home і Carlo Rossi — тут стаіць на ніжніх паліцах. Да самых верхніх я не дабіралася, бо гэта мне не па кішэні. Але да сярэдніх я дайшла, і цяпер самае смачнае віно для мяне — тое, што па-гішпанску тут называюць «Два быкі»...

Ежа... Канешне, тут, як і ў кожным іншым месцы на сьвеце, хапае марожанай ежы. Але калі ты маеш час і хочаш гатаваць ежу са сьвежых інгрэдыентаў, дык тут ёсьць такое, што ні Беларусі, ні Польшчы і ня сьнілася. І шмат якія прадукты, а ўжо дакладна вопратка, нашмат таньнейшыя тут, чым у Польшчы, і куды таньнейшыя, чым у Беларусі. Я лічу, што гэта подла і несправядліва.

СЯРОД НЯБІТЫХ ЛЮДЗЕЙ

Максімюк: А ёсьць у вас ужо назіраньні адносна таго, чым «амэрыканскасьць» адрозьніваецца ад «эўрапейскасьці»? Калі б вас папрасілі вызначыць дзьве-тры розьніцы, што б вы сказалі?

Курс: Раскаваная плястыка, натуральная дружалюбнасьць, свабода ў кожным жэсьце. Магчымасьць мець любыя манэры, абы толькі яны не заміналі іншым. Вы можаце сядзець сабе каля сьметніцы і сьпяваць свае песьні, а да вас усё роўна будуць ставіцца паважліва, як да кожнага іншага. Кідаецца ў вочы плястыка свабодных, нябітых людзей. Відаць, што тут шмат нябітых людзей, якіх ніхто ня біў, не змушаў, не стрэсаваў.

Максімюк: На заканчэньне мне хацелася б, каб вы сказалі крыху больш пра кніжку, над якой цяпер працуеце...

Курс: Я жадаю намяшаць пэўны кактэйль са свайго фэмінізму, цягі да магічнага рэалізму і з таго, што я называю сваёй Беларусьсю, што я перажыла ў Беларусі. Таму што пішацца мне толькі пра Беларусь. Магчыма, гэта ня будзе якісьці тавар, які пойдзе на экспарт. Бо чалавек ня можа пісаць тое, што ён хоча прадаць. Чалавек можа прадаць толькі тое, што яго сапраўды хвалюе. І вось я хачу напісаць нешта, у чым будуць зьмяшаныя гэтыя тры элемэнты. У мяне цяпер 300 старонак тэксту. Але я пішу іначай, чым пішуць іншыя людзі. Я спачатку пладжу такую біямасу, а потым з гэтай біямасы я ляплю творы. Што з гэтага атрымаецца — раман, аповесьць, зборнік апавяданьняў? — я яшчэ, дальбог, ня ведаю.

Аўтар фота — Аня Данелян