У часе маіх дзьвюх вандровак у Маляцічы, што амаль на роўнай адлегласьці ад райцэнтру — Крычава — і ад расейскай мяжы, мне пашанцавала. Днямі — бо прыехаў у паселішча акурат за дзень да завеяў, празь якія не знайшоў бы двухкілямэтровую сьцяжыну ад чыгункі да ўскраіны. Пяць жа год таму, калі наведаўся сюды першым разам, апынуўся ў самым цэнтры аднолькава важных для тутэйшага люду падзеяў — утварыўся аграгарадок і заліло ліўнямі напярэдадні навучальнага году мясцовую школу. Там зьнялі для рамонту дах, але не знайшлі 300 лістоў шыфэру, каб яго накрыць. Памятаю, як на тле чорных сьценаў, прамоклай столі ў кабінэце ідэалёгіі вісеў заплямлены партрэт Лукашэнкі. Першым, каго цяпер сустрэў на ўскраіне, аказаўся школьны заўгас, 61-гадовы Валерый Ільянкоў.
Карэспандэнт: «У школе партрэты Лукашэнкі ўжо бяз плямінаў?»
Ільянкоў: «Нармальна ўсё, цёпла, сьветла…» (Сьмяецца.)
Карэспандэнт: «А ў вас колькі заробак?»
Ільянкоў: «Мільён зь нечым — мы бюджэтныя. Скаціна — карова, конь, парася. Кармы, зерне калгас дае, калі цялё здасі…»
Карэспандэнт: «Аграгарадок неяк адчуўся?»
Ільянкоў: «Дамоў набудавалі, прыежджых многа. Летам, калі малако пойдзе, скотнікі, суседка казала, па 7–8 мільёнаў палучаюць…»
Тое, што спадар Валерый перабольшвае, стала ясна з гутаркі з суседам — даглядчык Сяргей Мартынаў вяртаўся з ранішняй працы на фэрме.
Мартынаў: «Ха-хай! Мне на 7 „лімонаў“ дзень і ноч тры месяцы працаваць, і тое не зароблю! Дык хай ён вілкі возьме! Сядзіць у школе ў цяпле, а мне — бура, сьнег і дождж — трэба вазіць і вазіць. І ня спаць! У нас тут Курчаватка — раён трох калекаў. У мяне паўтара мільёна ўзімку, летам каля трох. На даглядчыка — 54 каровы. Дзьве-тры кідкі ў павозках на дзень зерня і мукі. А летам мы пасьвім на палетках у дроце — 300 галоў, і ўтрымай іх суткі!»
Тым часам да суседняй хаты пад’ехаў зборшчык малака. Жанчына з поўным вядром, пачуўшы беларускую мову, адрэагавала нечакана варожа:
Карэспандэнт: «Вас можна на пару хвілін — колькі за дзень здаяце?»
Жанчына: «А якая ваша справа? Займейце сваю карову і здавайце колькі вам улезе! У сябе на Ўкраіне глядзіце, „як вы жывяце“!»
Ужо знаёмы спадар Мартынаў патлумачыў, што яе мужа з таварышам «замянілі» на працы больш дысцыплінаванымі ўкраінцамі. Я ж у цэнтры вёскі падышоў да двухпавярховага будынка былога Дома настаўнікаў, дзе зрабілі жытло для сацыяльна неабароненых людзей. Пяць гадоў таму тут я сустрэўся з 76-гадовай спадарыняй Аленай Сідоранкай. Яна была захінутая ў хусткі сярод падраных ды прамоклых сьценаў. Заломвала рукі ад бытавых нягодаў.
Сідоранка: «Капітальны рамонт — адкуль ён, яны бягучага ня робяць — плаціцца 15 тысяч у месяц. Даўгі за капітальны рамонт — 26 тысяч! Учора спытала ў пошце — кажуць, гэта ў бухгальтэрыі, мы ні пры чым. Тэхнічнае абслугоўваньне — 13 зь нечым, таксама ня ведаю, што гэта такое. Ацяпленьне — амаль 50 тысяч, а 13–15 градусаў узімку. Электрычнасьць — 104 тысячы, адна лямпачка, я проста ня ведаю. Вываз сьмецьця — 53 тысячы, мы самі носім. Якое ў мяне сьмецьце — на адну душу гатую! Чаму такая несправядлівасьць?»
Гэтым разам спадарыня Алена дзьвярэй не адчыніла. «Баіцца размоваў з „жэсаўцамі“ з жыроўкамі!» — гэта мне паведамілі ўжо суседзі Беляковы, маці-пэнсіянэрка, спадарыня Галіна ды 26-гадовая дачка Вікторыя. Зь іх жа словаў вынікала, што дом так і застаўся «сацыяльна неабароненым».
Беляковы: «А ў нас во сырасьць! Кут сыры, а мы пакой дзіцяці хацелі аддаць — тут мая дачка жыве. Мы тут год, але глядзіце, каналізацыя — як жывем, майстры заглушку не паставілі і ўсё сьцякае ў ванначку, рукамі выносім! Два месяцы зрабілі рамонт, а ўжо накіп ад працяканьня!.. А во выцяжка — толькі яна не выцягвае, а холад уцягвае, таму анучай заткнулі, бо дзіцяці холадна… Во ідзіце пакажу — сьметнік ля качагаркі. Колькі ў дачкі жыву, ня бачыла, каб забіралі — усё перапоўнена, усё валяецца. А ў жыроўцы за ўсё плацім, за ўсё! Разам са сьвятлом атрымліваецца 300 тысяч. Паглядзіце, якая падлога — усё хістаецца, невядома, ці на дрыгве, ці на падлозе…»
Карэспандэнт: «Вікторыя, а ў вас дзяржаўная крама — ёсьць людзям за што купляць?»
Вікторыя: «У нас крэдыты — людзі бяруць у лік заробку. Атрымаюць — усе грошы прыносяць у краму…»
Такія ж цяжкасьці зазнае і старэйшына вёскі, настаўніца пачатковых клясаў Валянціна Грыгор’ева, якая таксама жыве тут. Але ў размове са мной яна трымалася яўна ў «афіцыйных рамках».
Грыгор’ева: «Я жыву пракрасна на сёньняшні дзень! Глябальных пытаньняў ад жыхароў у мяне не паступала. Па дробязях — пачысьціць калодзеж, вядро начапіць. Платы — я лічу, клопат кожнага гаспадара адрамантаваць. Дзякуючы аграгарадку — дзярэўня жыве. Жыльлё будуецца, дзіцячы садок, клюб, школа, усе сацыяльныя структуры працуюць…»
Карэспандэнт: «А вы чулі, што Ярмошына казала — «сельсаветам капец?»
Грыгор’ева: «Я ўсё-ткі лічу, што на сяле сельсаветы неабходныя. Ну, нават пытаньне — я жа не пачышчу дарогу, выходжу на старшыню сельсавету, ён зьвязваецца са старшынёй СВК, тады пытаньне рашаем. Альбо бабулька папрасіла забясьпечыць палівам — я да старшыні…»
Карэспандэнт: «А чаму шашу не паклалі па вуліцы?»
Грыгор’ева: «Ой, не да мяне такое пытаньне. А па сьмецьці калі зьвернуцца, я абавязкова…»
Карэспандэнт: «А моладзь не ўцякае?»
Грыгор’ева: «Не, застаюцца, бо ёсьць жыльлё, у дзіцячым садку месцаў не хапае — ужо 14…»
* * *
Яшчэ адзін мой герой мінулай вандроўкі палічыў, што заставацца ў Маляцічах ня мае сэнсу. Гісторыя 70-гадовага Ўладзіміра Астапенкі мяне ўзрушыла. У 25 сеў у турму на 4 гады за крадзеж 4 лістоў калгаснага шыфэру. І — назаўжды пазбавіўся пашпарта. Пакуль мог, нелегальна рабіў у калгасе, пасьля жыў у былым гумне — клятушцы, якую бясплатна выдзеліў гаспадар, інжынэр СВК Уладзімір Вяселін. Ён і паклікаў на двор сагнутага, зарослага шчэцьцю кватаранта.
Астапенка: «Я адседзеў у Івацэвічах 30 год таму. Прыходзіць участковы Чычкоў — забяры пашпарт у райаддзеле. Прыехалі — няма. І… пацяралі. Езьдзіў у амбасаду ўкраінскую ў Менск — на Ўкраіне нарадзіўся. І каб пацьвердзілі гэта паперай для новага пашпарта…»
Вяселін: «Няма папераў тваіх з Украіны, а запыты давалі — „вышлем, вышлем“, і ўсё ціха…»
Карэспандэнт: «А як на працу ўладкавалі, як грошы плацілі?»
Вяселін: «Зваршчыкі нарасхват, галоўнае, каб працаваў!» (Сьмяецца.)
Калі я прыйшоў, у хаце нікога не было. Суседка, спадарыня Яніна, сказала, што пашпарта Астапенка так ад уладаў і не дамогся, з-за чаго зьехаў дажываць на малую радзіму на Ўкраіну.
Карэспандэнт: «Дык ён назад вяртацца будзе ці не?»
Спадарыня: «Ды не! Даведку далі, што працаваў, каб паехаў…»
Іду на другую ўскраіну Маляцічаў, дзе пабудавана два дзясяткі прэзыдэнцкіх домікаў. Спыняю ля хаты 43-гадовага кіроўцу Аляксандра Круцянкова — ідзе на абед з майстэрні.
Карэспандэнт: «Ну, 500 даляраў атрымліваеш?»
Круцянкоў: «Каля, а так — не. 7–8 мільёнаў на ўборцы з 4 раніцы да 12 ночы — па надвор’і. А цяпер рамонт тэхнікі — да паўтара…»
Карэспандэнт: «Хоць адчулі, што ў аграгарадку жывяце?»
Круцянкоў: «Каб ня домікі, моладзь разьбеглася б па гарадах. Але няякасна зроблена…»
Карэспандэнт: «Як у Райкіна — гузікі прышытыя насьмерць, не адарвеш, а рукавы — адзін шырэйшы, другі вузейшы — да гузікаў ёсьць прэтэнзіі?»
Круцянкоў (сьмех): «Райкін — блазан, яму трэба, каб людзі сьмяяліся. А тут жа сырасьць, колькі год жыву. Трэба было абшыць уцяпляльнікам, а яны ўсё эканомяць — дарабляй цяпер. Прыватызаваць праз 10 год можна — а мне гэта нецікава, бо хата дзеда з бабай побач, а тут дыхай гэтай гадасьцю!»
Я ж накіроўваюся да знаёмага доміка з чырвоным дахам. 5 год таму ў яго ўсялілася 25-гадовая Сьняжана Арцёмава з маці ды 11-месячным дзіцем. Невысокая, сьветлавалосая дзяўчына прыклала палец да вуснаў — маўляў, дзіця сьпіць. І паўшэптам расказала сваю гісторыю, якая выклікала публікацыі нават у афіцыйным друку.
Сьняжана: «Працавала прыбіральшчыцай у калгасе. Колькі заробак? 69 тысяч…»
Карэспандэнт: «Такога ж не бывае!»
Сьняжана: «Бывае. І мужа ў мяне няма — маці працуе дзённым вартаўніком. Ёй абяцалі 500, але ня плацяць. Сілкаваньне ўрэзалі, а дзіця сокі любіць — давалі па 50 слоічкаў, а цяпер наагул 15. І замест малака пачалі даваць сумесі. Няма чым паліць — 2 мяхі брыкету засталося…»
Цяпер дзьверы адчыніла маці — спадарыня Валянціна.
Арцем’ева: «Сьняжана зьехала амаль два гады. Яна на будоўлі працавала мулярам-тынкоўшчыкам. Раптам знайшла кавалера, мне нічога не сказала і пайшла за жаночым сваім шчасьцем. Як піў, да яе руку прыкладаў. Цяпер яны дом драўляны наймаюць, а ён ня п’е, закадзіраваўся. І яна ў рот не бяроць, дзіцёнка аформіла ў сад — жывуць у Хоцімскім раёне на яго радзіме. Яны цяпер і парасят, курэй, вутак дзяржаць…»
Карэспандэнт: «А як з вашымі бытавымі праблемамі?»
Арцем’ева: «Шпалеры купіла, столь „запшыкалі“, сын улетку прыедзе, ён абліцоўшчык — гастарбайтэрам у Маскве. Я працую вартаўніком у майстэрні — прыйшла толькі са зьмены. А заробак, што на фэрме — там магла рабіць без выхадных — паўтара мільёна. А там і ацёлы прымала, чысьціла, мыла з 8 раніцы да 5 вечара без абеду. А цяпер праз двое сутак, і тыя ж выходзяць. 160 тысяч выслугі — як толькі мільён 800 заробак, 50 тысяч здымаюць. Пакрычу — пайду на пэнсію. А прадсядацель — Міхайлаўна, табе ж 54, год да пэнсіі, ня буду падпісваць, такіх, як ты, няма — не п’яцё…»
Ня мог не падысьці і да двухпавярховага, нежылога шмат гадоў дома з пустымі аканіцамі — побач зь сельсаветам. 5 гадоў таму жыхароў выселілі пасьля таго, як пайшлі трэшчыны і заліло падвал. Сытуацыю пракамэнтаваў мне пажылы спадар.
Спадар: «Ён жа разламаны! Падвал быў запоўнены цалкам вадой, і людзей выселілі. А чаго б яго ня зьнесьці — ня ведаю…»
Карэспандэнт: «Я калі прыяжджаў, дык яго ў чырвоны колер перад начальствам пафарбавалі і траву таксама!» (Агульны сьмех.)
Старшыні сельсавету спадара Сысоева на месцы не застаў, але там параілі мне завітаць да сямейства Радчанкаў. Непадалёк ад сваёй хаты яны ачысьцілі ад сучча ды сьмецьця магілы тутэйшых сьвятароў — аж з 19 веку. Аднавілі, зрабілі агароджы. П’ю гарбату зь мёдам разам з сужэнцамі — Валянцінай ды Ўладзімірам.
Валянціна: «Ой, тут кветкі людзі кладуць сьвятару і сям’і яго. Яшчэ ў 1854 годзе пахаваны сьвятар Максім Насовіч на 67 годзе жыцьця. Во мая стацейка — на гэтым магільніку пахаваная Васілеўская ў 1896 годзе і ўнучка Насовічава з 1848 году. Разбурана было ўсё — чатыры цялежкі сьмецьця вывезьлі. Толькі камяні ляжалі, коні па іх хадзілі…»
Уладзімір: «Усё дзякуючы сыну Мікалаю, ён пайшоў да боскай веры — памочнік панамара. Мы гэта ўсё паднялі, вычысьцілі, памылі, зрабілі агароджы, паставілі крыжы…»
Валянціна: «Бацюшкі прыяжджалі, асьвяцілі. Ой, я так баюся, дзе вы гэта напячатаеце!»
Гэта гаспадыня пра тое, што я з Радыё Свабода. Што ж, зьменім тэму, каб не пра «палітыку».
Карэспандэнт: «А колькі кароў у вёсцы?»
Валянціна: «56, а гады два таму было 100 зь нечым. Старэюць людзі — мы таксама апошні год трымаем, а ёсьць усё — індыкі, сьвіньні, куры, козы. Камбікармы дарагія — 83 тысячы мех, а зямлі бяры колькі хочаш! Літар малака — 2550, а сьвіней ня ведаем, куды зараз прадаць!»
Уладзімір: «У дзяржавы комплексы, а чалавеку — шукай сабе спонсара! 38 тысяч бралі за кіляграм, а прадаюць па 60. Цяпер ты сам ня можаш зарэзаць — мусіш выклікаць вэтэрынараў, завезьці на бойню, дзе яго заб’юць, а ты заплаціш за гэта грошы. Карову трымаць цяжка, накасіць — сіла трэба…»
Карэспандэнт: «Аграгарадок у вас 5 год, а шашы няма…»
Валянціна: «Асфальт паклалі, ваду правялі па ўсіх вуліцах, калёнкі паставілі, але няма грошай гаспадарцы з такога тупіка выбрацца. Хоць платы б былі, прыгажэй троху…»
Апошні адрас маёй вандроўкі — хата адзінага ў Маляцічах фэрмэра Пятра Шуткова. Ён зьехаў у горад. З хлява выйшла гаспадыня — спадарыня Зінаіда. Пазнала мяне.
Карэспандэнт: «Я гляджу, камбайн зьявіўся…»
Зінаіда: «Так, бэ-ушны з Гомеля. Зямлі столькі ж — 35 га, касілка, трактар, што было, тое і было. Каровак пяць. Табун неблагі ў дзярэўні — дзьве, тры дзяржаць. Толькі цэны малыя, менш, чым вада ў краме — 2550! А тут жа парасят ня зможаш з траўня прадаваць на кірмашы. Во дзе трэба падымаць пытаньне!»
Карэспандэнт: «Гэта падкоп пад фэрмэраў, пад прыватнікаў на зямлі — сам жа гадаваў, дык завязі, каб заплаціць за тое, што выгадаваў — замест таго, каб атрымаць прыбытак?!»
Зінаіда: «Так! Мы траўня з жахам чакаем! Бо хто і 8, і 10 дзяржаць парасят. А хто будзе плаціць грошы шалёныя?! А камэрсанты таксама няблага плацяць. А дзе яны дзенуцца?! Усё роўна Маляцічы будуць жыць. Не сумуйце вы!»
Карэспандэнт: «І вы не сумуйце!»
Зінаіда: «І я не сумую!» (Сьмяецца.)
Карэспандэнт: «У школе партрэты Лукашэнкі ўжо бяз плямінаў?»
Ільянкоў: «Нармальна ўсё, цёпла, сьветла…» (Сьмяецца.)
Карэспандэнт: «А ў вас колькі заробак?»
Ільянкоў: «Мільён зь нечым — мы бюджэтныя. Скаціна — карова, конь, парася. Кармы, зерне калгас дае, калі цялё здасі…»
Карэспандэнт: «Аграгарадок неяк адчуўся?»
Ільянкоў: «Дамоў набудавалі, прыежджых многа. Летам, калі малако пойдзе, скотнікі, суседка казала, па 7–8 мільёнаў палучаюць…»
Тое, што спадар Валерый перабольшвае, стала ясна з гутаркі з суседам — даглядчык Сяргей Мартынаў вяртаўся з ранішняй працы на фэрме.
Мартынаў: «Ха-хай! Мне на 7 „лімонаў“ дзень і ноч тры месяцы працаваць, і тое не зароблю! Дык хай ён вілкі возьме! Сядзіць у школе ў цяпле, а мне — бура, сьнег і дождж — трэба вазіць і вазіць. І ня спаць! У нас тут Курчаватка — раён трох калекаў. У мяне паўтара мільёна ўзімку, летам каля трох. На даглядчыка — 54 каровы. Дзьве-тры кідкі ў павозках на дзень зерня і мукі. А летам мы пасьвім на палетках у дроце — 300 галоў, і ўтрымай іх суткі!»
Тым часам да суседняй хаты пад’ехаў зборшчык малака. Жанчына з поўным вядром, пачуўшы беларускую мову, адрэагавала нечакана варожа:
Карэспандэнт: «Вас можна на пару хвілін — колькі за дзень здаяце?»
Жанчына: «А якая ваша справа? Займейце сваю карову і здавайце колькі вам улезе! У сябе на Ўкраіне глядзіце, „як вы жывяце“!»
Ужо знаёмы спадар Мартынаў патлумачыў, што яе мужа з таварышам «замянілі» на працы больш дысцыплінаванымі ўкраінцамі. Я ж у цэнтры вёскі падышоў да двухпавярховага будынка былога Дома настаўнікаў, дзе зрабілі жытло для сацыяльна неабароненых людзей. Пяць гадоў таму тут я сустрэўся з 76-гадовай спадарыняй Аленай Сідоранкай. Яна была захінутая ў хусткі сярод падраных ды прамоклых сьценаў. Заломвала рукі ад бытавых нягодаў.
Сідоранка: «Капітальны рамонт — адкуль ён, яны бягучага ня робяць — плаціцца 15 тысяч у месяц. Даўгі за капітальны рамонт — 26 тысяч! Учора спытала ў пошце — кажуць, гэта ў бухгальтэрыі, мы ні пры чым. Тэхнічнае абслугоўваньне — 13 зь нечым, таксама ня ведаю, што гэта такое. Ацяпленьне — амаль 50 тысяч, а 13–15 градусаў узімку. Электрычнасьць — 104 тысячы, адна лямпачка, я проста ня ведаю. Вываз сьмецьця — 53 тысячы, мы самі носім. Якое ў мяне сьмецьце — на адну душу гатую! Чаму такая несправядлівасьць?»
Гэтым разам спадарыня Алена дзьвярэй не адчыніла. «Баіцца размоваў з „жэсаўцамі“ з жыроўкамі!» — гэта мне паведамілі ўжо суседзі Беляковы, маці-пэнсіянэрка, спадарыня Галіна ды 26-гадовая дачка Вікторыя. Зь іх жа словаў вынікала, што дом так і застаўся «сацыяльна неабароненым».
Беляковы: «А ў нас во сырасьць! Кут сыры, а мы пакой дзіцяці хацелі аддаць — тут мая дачка жыве. Мы тут год, але глядзіце, каналізацыя — як жывем, майстры заглушку не паставілі і ўсё сьцякае ў ванначку, рукамі выносім! Два месяцы зрабілі рамонт, а ўжо накіп ад працяканьня!.. А во выцяжка — толькі яна не выцягвае, а холад уцягвае, таму анучай заткнулі, бо дзіцяці холадна… Во ідзіце пакажу — сьметнік ля качагаркі. Колькі ў дачкі жыву, ня бачыла, каб забіралі — усё перапоўнена, усё валяецца. А ў жыроўцы за ўсё плацім, за ўсё! Разам са сьвятлом атрымліваецца 300 тысяч. Паглядзіце, якая падлога — усё хістаецца, невядома, ці на дрыгве, ці на падлозе…»
Карэспандэнт: «Вікторыя, а ў вас дзяржаўная крама — ёсьць людзям за што купляць?»
Вікторыя: «У нас крэдыты — людзі бяруць у лік заробку. Атрымаюць — усе грошы прыносяць у краму…»
Такія ж цяжкасьці зазнае і старэйшына вёскі, настаўніца пачатковых клясаў Валянціна Грыгор’ева, якая таксама жыве тут. Але ў размове са мной яна трымалася яўна ў «афіцыйных рамках».
Грыгор’ева: «Я жыву пракрасна на сёньняшні дзень! Глябальных пытаньняў ад жыхароў у мяне не паступала. Па дробязях — пачысьціць калодзеж, вядро начапіць. Платы — я лічу, клопат кожнага гаспадара адрамантаваць. Дзякуючы аграгарадку — дзярэўня жыве. Жыльлё будуецца, дзіцячы садок, клюб, школа, усе сацыяльныя структуры працуюць…»
Карэспандэнт: «А вы чулі, што Ярмошына казала — «сельсаветам капец?»
Грыгор’ева: «Я ўсё-ткі лічу, што на сяле сельсаветы неабходныя. Ну, нават пытаньне — я жа не пачышчу дарогу, выходжу на старшыню сельсавету, ён зьвязваецца са старшынёй СВК, тады пытаньне рашаем. Альбо бабулька папрасіла забясьпечыць палівам — я да старшыні…»
Карэспандэнт: «А чаму шашу не паклалі па вуліцы?»
Грыгор’ева: «Ой, не да мяне такое пытаньне. А па сьмецьці калі зьвернуцца, я абавязкова…»
Карэспандэнт: «А моладзь не ўцякае?»
Грыгор’ева: «Не, застаюцца, бо ёсьць жыльлё, у дзіцячым садку месцаў не хапае — ужо 14…»
* * *
Яшчэ адзін мой герой мінулай вандроўкі палічыў, што заставацца ў Маляцічах ня мае сэнсу. Гісторыя 70-гадовага Ўладзіміра Астапенкі мяне ўзрушыла. У 25 сеў у турму на 4 гады за крадзеж 4 лістоў калгаснага шыфэру. І — назаўжды пазбавіўся пашпарта. Пакуль мог, нелегальна рабіў у калгасе, пасьля жыў у былым гумне — клятушцы, якую бясплатна выдзеліў гаспадар, інжынэр СВК Уладзімір Вяселін. Ён і паклікаў на двор сагнутага, зарослага шчэцьцю кватаранта.
Астапенка: «Я адседзеў у Івацэвічах 30 год таму. Прыходзіць участковы Чычкоў — забяры пашпарт у райаддзеле. Прыехалі — няма. І… пацяралі. Езьдзіў у амбасаду ўкраінскую ў Менск — на Ўкраіне нарадзіўся. І каб пацьвердзілі гэта паперай для новага пашпарта…»
Вяселін: «Няма папераў тваіх з Украіны, а запыты давалі — „вышлем, вышлем“, і ўсё ціха…»
Карэспандэнт: «А як на працу ўладкавалі, як грошы плацілі?»
Вяселін: «Зваршчыкі нарасхват, галоўнае, каб працаваў!» (Сьмяецца.)
Калі я прыйшоў, у хаце нікога не было. Суседка, спадарыня Яніна, сказала, што пашпарта Астапенка так ад уладаў і не дамогся, з-за чаго зьехаў дажываць на малую радзіму на Ўкраіну.
Карэспандэнт: «Дык ён назад вяртацца будзе ці не?»
Спадарыня: «Ды не! Даведку далі, што працаваў, каб паехаў…»
Іду на другую ўскраіну Маляцічаў, дзе пабудавана два дзясяткі прэзыдэнцкіх домікаў. Спыняю ля хаты 43-гадовага кіроўцу Аляксандра Круцянкова — ідзе на абед з майстэрні.
Карэспандэнт: «Ну, 500 даляраў атрымліваеш?»
Круцянкоў: «Каля, а так — не. 7–8 мільёнаў на ўборцы з 4 раніцы да 12 ночы — па надвор’і. А цяпер рамонт тэхнікі — да паўтара…»
Карэспандэнт: «Хоць адчулі, што ў аграгарадку жывяце?»
Круцянкоў: «Каб ня домікі, моладзь разьбеглася б па гарадах. Але няякасна зроблена…»
Карэспандэнт: «Як у Райкіна — гузікі прышытыя насьмерць, не адарвеш, а рукавы — адзін шырэйшы, другі вузейшы — да гузікаў ёсьць прэтэнзіі?»
Круцянкоў (сьмех): «Райкін — блазан, яму трэба, каб людзі сьмяяліся. А тут жа сырасьць, колькі год жыву. Трэба было абшыць уцяпляльнікам, а яны ўсё эканомяць — дарабляй цяпер. Прыватызаваць праз 10 год можна — а мне гэта нецікава, бо хата дзеда з бабай побач, а тут дыхай гэтай гадасьцю!»
Я ж накіроўваюся да знаёмага доміка з чырвоным дахам. 5 год таму ў яго ўсялілася 25-гадовая Сьняжана Арцёмава з маці ды 11-месячным дзіцем. Невысокая, сьветлавалосая дзяўчына прыклала палец да вуснаў — маўляў, дзіця сьпіць. І паўшэптам расказала сваю гісторыю, якая выклікала публікацыі нават у афіцыйным друку.
Сьняжана: «Працавала прыбіральшчыцай у калгасе. Колькі заробак? 69 тысяч…»
Карэспандэнт: «Такога ж не бывае!»
Сьняжана: «Бывае. І мужа ў мяне няма — маці працуе дзённым вартаўніком. Ёй абяцалі 500, але ня плацяць. Сілкаваньне ўрэзалі, а дзіця сокі любіць — давалі па 50 слоічкаў, а цяпер наагул 15. І замест малака пачалі даваць сумесі. Няма чым паліць — 2 мяхі брыкету засталося…»
Цяпер дзьверы адчыніла маці — спадарыня Валянціна.
Арцем’ева: «Сьняжана зьехала амаль два гады. Яна на будоўлі працавала мулярам-тынкоўшчыкам. Раптам знайшла кавалера, мне нічога не сказала і пайшла за жаночым сваім шчасьцем. Як піў, да яе руку прыкладаў. Цяпер яны дом драўляны наймаюць, а ён ня п’е, закадзіраваўся. І яна ў рот не бяроць, дзіцёнка аформіла ў сад — жывуць у Хоцімскім раёне на яго радзіме. Яны цяпер і парасят, курэй, вутак дзяржаць…»
Карэспандэнт: «А як з вашымі бытавымі праблемамі?»
Арцем’ева: «Шпалеры купіла, столь „запшыкалі“, сын улетку прыедзе, ён абліцоўшчык — гастарбайтэрам у Маскве. Я працую вартаўніком у майстэрні — прыйшла толькі са зьмены. А заробак, што на фэрме — там магла рабіць без выхадных — паўтара мільёна. А там і ацёлы прымала, чысьціла, мыла з 8 раніцы да 5 вечара без абеду. А цяпер праз двое сутак, і тыя ж выходзяць. 160 тысяч выслугі — як толькі мільён 800 заробак, 50 тысяч здымаюць. Пакрычу — пайду на пэнсію. А прадсядацель — Міхайлаўна, табе ж 54, год да пэнсіі, ня буду падпісваць, такіх, як ты, няма — не п’яцё…»
Ня мог не падысьці і да двухпавярховага, нежылога шмат гадоў дома з пустымі аканіцамі — побач зь сельсаветам. 5 гадоў таму жыхароў выселілі пасьля таго, як пайшлі трэшчыны і заліло падвал. Сытуацыю пракамэнтаваў мне пажылы спадар.
Архіўнае фота
Спадар: «Ён жа разламаны! Падвал быў запоўнены цалкам вадой, і людзей выселілі. А чаго б яго ня зьнесьці — ня ведаю…»
Карэспандэнт: «Я калі прыяжджаў, дык яго ў чырвоны колер перад начальствам пафарбавалі і траву таксама!» (Агульны сьмех.)
Старшыні сельсавету спадара Сысоева на месцы не застаў, але там параілі мне завітаць да сямейства Радчанкаў. Непадалёк ад сваёй хаты яны ачысьцілі ад сучча ды сьмецьця магілы тутэйшых сьвятароў — аж з 19 веку. Аднавілі, зрабілі агароджы. П’ю гарбату зь мёдам разам з сужэнцамі — Валянцінай ды Ўладзімірам.
Валянціна: «Ой, тут кветкі людзі кладуць сьвятару і сям’і яго. Яшчэ ў 1854 годзе пахаваны сьвятар Максім Насовіч на 67 годзе жыцьця. Во мая стацейка — на гэтым магільніку пахаваная Васілеўская ў 1896 годзе і ўнучка Насовічава з 1848 году. Разбурана было ўсё — чатыры цялежкі сьмецьця вывезьлі. Толькі камяні ляжалі, коні па іх хадзілі…»
Уладзімір: «Усё дзякуючы сыну Мікалаю, ён пайшоў да боскай веры — памочнік панамара. Мы гэта ўсё паднялі, вычысьцілі, памылі, зрабілі агароджы, паставілі крыжы…»
Валянціна: «Бацюшкі прыяжджалі, асьвяцілі. Ой, я так баюся, дзе вы гэта напячатаеце!»
Гэта гаспадыня пра тое, што я з Радыё Свабода. Што ж, зьменім тэму, каб не пра «палітыку».
Карэспандэнт: «А колькі кароў у вёсцы?»
Валянціна: «56, а гады два таму было 100 зь нечым. Старэюць людзі — мы таксама апошні год трымаем, а ёсьць усё — індыкі, сьвіньні, куры, козы. Камбікармы дарагія — 83 тысячы мех, а зямлі бяры колькі хочаш! Літар малака — 2550, а сьвіней ня ведаем, куды зараз прадаць!»
Уладзімір: «У дзяржавы комплексы, а чалавеку — шукай сабе спонсара! 38 тысяч бралі за кіляграм, а прадаюць па 60. Цяпер ты сам ня можаш зарэзаць — мусіш выклікаць вэтэрынараў, завезьці на бойню, дзе яго заб’юць, а ты заплаціш за гэта грошы. Карову трымаць цяжка, накасіць — сіла трэба…»
Карэспандэнт: «Аграгарадок у вас 5 год, а шашы няма…»
Валянціна: «Асфальт паклалі, ваду правялі па ўсіх вуліцах, калёнкі паставілі, але няма грошай гаспадарцы з такога тупіка выбрацца. Хоць платы б былі, прыгажэй троху…»
Апошні адрас маёй вандроўкі — хата адзінага ў Маляцічах фэрмэра Пятра Шуткова. Ён зьехаў у горад. З хлява выйшла гаспадыня — спадарыня Зінаіда. Пазнала мяне.
Карэспандэнт: «Я гляджу, камбайн зьявіўся…»
Зінаіда: «Так, бэ-ушны з Гомеля. Зямлі столькі ж — 35 га, касілка, трактар, што было, тое і было. Каровак пяць. Табун неблагі ў дзярэўні — дзьве, тры дзяржаць. Толькі цэны малыя, менш, чым вада ў краме — 2550! А тут жа парасят ня зможаш з траўня прадаваць на кірмашы. Во дзе трэба падымаць пытаньне!»
Карэспандэнт: «Гэта падкоп пад фэрмэраў, пад прыватнікаў на зямлі — сам жа гадаваў, дык завязі, каб заплаціць за тое, што выгадаваў — замест таго, каб атрымаць прыбытак?!»
Зінаіда: «Так! Мы траўня з жахам чакаем! Бо хто і 8, і 10 дзяржаць парасят. А хто будзе плаціць грошы шалёныя?! А камэрсанты таксама няблага плацяць. А дзе яны дзенуцца?! Усё роўна Маляцічы будуць жыць. Не сумуйце вы!»
Карэспандэнт: «І вы не сумуйце!»
Зінаіда: «І я не сумую!» (Сьмяецца.)