Семежава. Шчодры вечар з царамі

Вясковае сьвята, якое адбываецца з раённым размахам, чуваць далёка. Яшчэ за вярсту па-над засьнежанымі палеткамі разносяцца беларускія эстрадныя песьні з гукаўзмацняльнікаў. У Семежаве ўжо трэці раз на Стары Новы год гуляюць зь вялікім размахам. І абазваць гэтае сьвята казённым ніяк не выпадае.

Бо па-беларуску сьпяваюць і жартуюць самадзейныя артысты. Па-беларуску напісаная ўся візуальная інфармацыя.


І самі людзі, што сабраліся патанцаваць і выпіць, стараюцца гаварыць не на трасянцы. І трэба бачыць шчасьлівыя твары калгасьнікаў, каб зразумець усю важкасьць падзеі. Але галоўнае, вядома, — нагода для сьвята. Адроджаны семежаўскі абрад «Цары». Вось невысокая старая знайшла ў сабе сілы прыйсьці на плошчу. Бо памятае яшчэ тых, былых «Цароў».


— Бабуля, тут кожны год «Цары» адбываюцца?

— Так


— А за савецкім часам, у 70-я гады хадзілі?

— Не. Забаранялі ж. У 50-я гады было. Хадзілі «Цары». А пасьля запрацілі. Як вярнулася назад усё. Хораша дый добра.

Тутэйшы настаўнік фізыкі, Уладзімір Выскварка, дабрадушны спадар у сялянскай сьвітцы, зрабіў для мяне гістарычны экскурс у гісторыю галоўнага семежаўскага сьвята.


— Перш за ўсё семежаўцы ўбачылі падчас Першай усясьветнай вайны. У 14-м годзе салдаты захацелі выпіць і закусіць. І яны пераадзеліся ў белае адзеньне сваё нацельнае. Змайстравалі шаблі і пайшлі. А семежаўцы гэтую справу прыгледзелі і хадзілі. Пасьля быў перапынак. Вайна. У 50-х гадах ізноў адрадзілася. Пасьля ізноў зьнікла. І ўрэшце рэшт мы ізноў адрадзіліся, і, думаю, гэта пажыцьцёва.

— «Цары» нарадзіліся ў Першую ўсясьветную вайну?

— Так. Знайшліся ініцыятыўныя хлопцы і пайшлі шчадраваць. Яны і рачовачкі прыдумалі.

Семежава. Шчодры вечар з царамі

— А памяць пра Слуцкае паўстаньне тут жыве ці не?

— А як жа! У 20-м годзе. Вунь крыж стаіць. Тады спроба была незалежную Беларусь утварыць. Спроба была добрая.

— Сама наяўнасьць гэтага абраду што дае семежаўскім людзям?

— Гэта дае тую вышыню, якую семежаўцы займалі заўжды. Семежава — гэта мястэчка. Гэта ня вёска. Тут жылі рамесьнікі. Заўсёды семежаўцы былі вышэй. Семежаўцы працалюбівыя людзі і ганарлівыя. Семежавец ня меў права ажаніцца ці выйсьці замуж за суседнюю вёску. Вось такія справы былі.

Я не ўпершыню прысутнічаю на такіх сьвятах. Але толькі ў Семежаве мяне спрабавалі добрыя жанчыны на латках бясплатна сагрэць мясцовай гарэлкай.

— Можа, вы памерзьлі? Можа, вам чаю гарачага? Для здароўя кішак гарэлачкі кілішак.

— Гэта што?

— Чай. Натурпрадукт.

— Я за рулём!

— Дзе той руль! Паху не дае. Грэйцеся!

— У нас міліцыя адэкватная. Добрая.

— Скажаце, што едзеце з «Цароў», да Менску не запыняць.

А тым часам на плошчы зьявіліся пэрсанажы маленькай п’есы пра цара Максіміліяна. Сам Максіміліян, цар Мамай, доктар і тузін грэнадэраў у белых строях і ківерах.

— Каб стаць вось такім прыгожым салдатам?

— Трэба нарадзіцца ў Семежаве. І быць нежанатым.

— Вы жывяцё тут?

— У Менску.

— І вы прыяжджаеце сюды? Таму нават, калі маладыя людзі будуць адсюль зьяжджаць, то ўсё роўна абрад будзе…

— Па магчымасьці мы прыяжджаем. У каго не атрымліваецца, мы знаходзім падмену.

— А беларускую мову вы забылі ў Менску?

— Я размаўляю на беларускай мове. У мяне трасянка. Сорамна.

— Лепш на трасянцы.

— Што яшчэ вам сказаць.

— Станавісь! Раўняйсь! Шагам марш! Левай, левай!


«Цары» ў суправаджэньні шматлікіх карэспандэнтаў і публікі пайшлі па хатах. Дзе іх ужо зачакаліся местачкоўцы. Калі зусім зьвечарэла, «цары» запалілі паходні. І шэсьце набыло зусім паганскі і містычны характар. Я тым часам разгаварыўся з царом Мамаем, тутэйшым сацыяльным работнікам Георгіем Ціманавым.

— Гэта абрад вельмі даўнішні. Адрадзілі. Бо ганеньні ж былі. Чаму ён забыты стаў? У мінулым стагодзьдзі, у 50-я гады, мне стары расказваў, іх ганялі, адзеньне на іх рвалі. І раз за разам усё спынілася. А пасьля адрадзілася, гадоў 13 назад.

Што цікава, адрадзіўся абрад праз ініцыятыву зьнізу. Раённы аддзел культуры і мясцовыя СМІ даведаліся пра «Цароў», толькі калі мінула некалькі гадоў.

— Першы раз ведаеце, як мы пайшлі? У нас жа адзеньня не было. Ніякага. Гэта зараз грошай далі. А так у кагосьці палатняныя штаны, у каго кашуля з вышыўкай, у каго клятчастыя штаны. Так і пайшлі. Мячы самі зрабілі. Тады састаў быў моцны. Чаму? Настаўнікі былі. З кожнай прафэсіі па адным чалавеку.

— А зараз ня з кожнай прафэсіі?

— Гэта студэнты. У асноўным студэнты, якія прыяжджаюць. А тыя, што былі — хто на заработкі ў Расію падаўся, хто куды.

У адраджэньні старажытных абрадаў Георгі бачыць адзін з ключоў адраджэньня вясковага жыцьця.

— Яно і трэба, каб было. Ня толькі Семежава. Трэба, каб многія нашы вёскі адраджаліся. Нават там, дзе пяць хатаў засталося. У кожнай вёскі ёсьць традыцыі. Трэба гэтым ганарыцца.

Найстарэйшаму семежаўскаму «цару» Івану Мікалаевічу Мацкевічу — далёка за 80. Ён разам з жонкай Вольгай згадвае, як колісь хадзіў у ролі Максіміліяна.

— Вы ж самі хадзілі ў «Царах»?

— Хадзіў.

— Гэта якія былі гады?

— 53-ці, 54-ты, 52-гі. Хадзіў.

— Хораша было. Моладзь роем бегла за гэтым царамі.

— Нават было гэтак, што не зайдзі ў якую хату, дык будуць крыўдаваць.

— Вы павінны былі зайсьці ў кожную хату?

— У кожную. Даюць каўбасы, гарэлку. Шчадрэц! Хто што можа. Пройдзем па вуліцы — мяшок каўбас. Старшыня сельсавета быў. І ганялі ж нас!

— А строі якія ў вас былі?

— Белыя касьцюмы. Чырвоны пас. Шапка.

— А тое, што зараз ходзяць, падобна да таго, што было?

— Падобна. Тое самае.

На разьвітаньне старая Вольга падаравала мне мясцовую песьню.