Праехаўшы зь Віцебску 80 кілямэтраў у паўночным накірунку, трапляеш у маляўнічае старажытнае мястэчка пад назовам Езярышча. “Азёрная” назва гэтага населенага пункту гаворыць сама за сябе: сюды звычайна езьдзяць лавіць рыбу, або – афармляць мытныя дакумэнты, бо пасёлак гэты знаходзіцца на самай мяжы з Расеяй. Адсюль у Расею езьдзяць на працу, а таксама па танныя прадукты, якімі мясцовыя прадпрымальнікі забясьпечваюць усю паўночную Віцебшчыну.
З прадпрымальнікам Аляксандрам Шаранковым мы сустрэліся на мытні, якая знаходзіцца літаральна за 20 хвілінаў хады ад цэнтру пасёлка.
(Карэспандэнтка: ) “Такая блізкасьць ад расейскае мяжы – гэта “плюс” ці “мінус”?
(Шаранкоў: ) “Плюс”. Нам –” плюс”, нам лягчэй працаваць”.
Але, як засьведчыў спадар Шаранкоў, і выгоднае геаграфічнае становішча не ратуе мясцовых прадпрымальнікаў ад агульнабеларускіх эканамічных праблемаў. Прынамсі, у Езярышчы таксама падтрымалі агульнабеларускі прадпрымальніцкі страйк.
(Шаранкоў: ) “Тут забастоўка нядаўна была, падтрымалі яе 2 чалавекі”.
(Карэспандэнтка: ) “А колькі ўвогуле прадпрымальнікаў у Езярышчы?”
(Шаранкоў: ) “Увогуле чалавек 6 ці 7. Двое зь іх страйк падтрымалі. Я, канечне, страйкаваў, бо я прадпрымальнік з самым вялікім тут стажам, і ведаю: за сваё трэба змагацца”.
Напачатку спадар Шаранкоў змагаўся за сваё наступным чынам. Як толькі ён паставіў у Езярышчы першы камэрцыйны шапік, яго ці не штоночы яго ўзламвалі рабаўнікі. Тавару ў шапіку яшчэ не было, аднак шкада паламаных дзьвярэй ды вокнаў… Тады гаспадар вывесіў на дзьверы адмысловую абвестку для злодзеяў: “Ня лезьце, там нічога няма!”
…Цяпер тую абвестку Аляксандар Шаранкоў згадвае хіба сьмехам, бо мясцовыя дробныя злодзеі – гэта лухта ў параўнаньні з рабаўніцтвам на дзяржаўным узроўні. Гаворыць Аляксандар Шаранкоў:
(Шаранкоў: ) “Гэта проста “беспредел”, нахабства нейкае! Ты яшчэ мусіш даказваць, што карыстаешся сваім законным правам! Бярэш закон, прыносіш уладам:”Глядзіце!” Яшчэ можна запытацца: “Вы бачыце, што парушаеце закон?” Моўчкі пагаджаюцца… Мы ня ў роўных умовах зь дзяржаўнымі прадпрыемствамі, іх заўжды падтрымліваюць. Хаця я ня бачу сэнсу ў гэтай падтрымцы. Нас ня трэба падтрымліваць, ня трэба нам дапамагаць, толькі дайце працаваць, не замінайце!”
Апроч шапіка спадара Шаранкова, Езярышчанскі рынак – проста невялікая павець, пад якой тутэйшыя бабулі прадаюць свае гуркі, яблыкі ды бульбу. Асноўныя пакупнікі – праезжыя, бо цэнтральная вуліца Ленінская зьяўляецца ўсяго толькі ўчастакам вялікае шашы Віцебск – Невель. І само Езярышча можна было б лёгка прамінуць, прыняўшы за звычайную прыдарожную вёску... Буйных прадпрыемстваў у пасёлку няма, і ўвогуле з кожных трох жыхароў Езярышча працуе ўсяго адзін. Агульная колькасьць насельніцтва – каля дзьвюх тысячаў, прыкладна 700 зь іх – пэнсіянэры.
Праўда, улетку тут назіраецца своеасаблівы “дэмаграфічны выбух” – колькасьць насельніцтва павялічваецца прыкладна ўдвая, бо у адпачынак на тутэйшыя азёры прыяжджае мноства беларускіх ды расейскіх турыстаў. Распавядае Аляксандар Іваноў:
(Іваноў: ) “З Мурманска шмат прыяжджаюць. Зь Піцера. Троху меней з Масквы. Некаторыя набылі сабе тут дамкі ды прыяжджаюць як на лецішча”.
Мясцовыя жыхары кажуць, што разьвіцьцё турыстычнага бізнэсу магло б ператварыць Езярышча у сусьветна вядомы курорт. Аднак тутэйшыя ўлады да гэтага не імкнуцца.
(Іваноў: ) “Была тут рэчка добрая, цудоўная проста. Яна, Абалянка наша, упадае ў Заходнюю Дзьвіну, а адтуль – у Балтыйскае мора... Рака была добрая, але плаціну прарвала ў адзін год, і мэр наш вырашыў, што лепей канал закапаць, чымсьці плаціну наноў рабіць. Цяпер рэчку тую можна ў гумовых ботах перайсьці”.
(Карэспандэнтка: ) “А была такая, што можна было водным турызмам займацца?”
(Іваноў: ) “Ды канечне! Езьдзілі да нас і зь Віцебску, і з рэдакцыяў газэт розных… А цяпер атрымліваецца, што нікому гэта ня трэба!”
У Езярышчы мне давялося пераканацца, што тамтэйшыя жыхары, нягледзячы на ўсе сёньняшнія цяжкасьці ды непамыслоты, вельмі любяць свае родныя мясьціны. Хіба што значны дамешак у іхныя патрыятычныя пачуцьці ўносіць тая сама блізкасьць да расейскае мяжы.
Гаворыць Леанід Маранаў, мясцовы паэт і бард:
(Маранаў: ) “Я ўвогуле беларус. Хаця гэта нейкае скажонае становішча… Я лічу сябе беларусам, хаця не размаўляю на беларускай мове. Але адчуваю ўсё як беларус. Я не магу, да прыкладу, па-беларуску гаварыць, але напісаў каля 150-ці песень на вершы беларускіх паэтаў. Якая лірычная мова! Сакральная, прыгожая мова! Прыйдзе час, і ўсе будуць размаўляць па-беларуску. І я навучуся тады. Мяне б проста прыціснулі, прымусілі, і я за год бы вывучыў! Мне падаецца, што як Пётар Першы, трэба было ўсіх палкамі згнаць – прымусіць вывучыць. Усе б ужо гаварылі! Я памятаю сітуацыю 93-га году, 94-га, 95-га… Яшчэ б крыху, і пачаў бы народ гаварыць!”
Аднак у 95-м годзе ўсё й перамянілася. Працягвае спадар Маранаў:
(Маранаў: ) “95-ы год… Для мяне было ўдарам, калі я даведаўся, што “Пагоня” наша сышла ад нас, быў забаронены наш герб і наш нацыянальны сьцяг. І тады я зразумеў, што ўсё, хана!”
І тады Леанід Маранаў напісаў свой першы і адзіны пакуль што верш па-беларуску:
Аплаўляюцца думкі цяжкія,
Зоркай белай у травы падаюць…
Дайце, думкі суровыя, мужнасьці,
Слова, полымя, шчасьця, голасу
Маёй сьветлай Радзіме-маці —
Белай Русі!
У Езярышчы цяпер узрастае цэлае пакаленьне юных паэтаў. Кіруе паэтычным гуртком у тамтэйшай сярэдняй школе, а таксама выдае самадзейную газэту “Маладзічок” жонка Леаніда Маранава, спадарыня Тацяна.
(Тацяна Маранава: ) “Пяты клас мне далі, класнае кіраўніцтва. І мы паспрабавалі пісаць вершыкі. Спачатку проста рыфму шукалі, а потым усё болей, болей… Казкі, легенды, паданьні пра наш край зьбіралі… Спрабавалі газэту рукапісную выпускаць, вывешвалі на калідоры, на стэндах. Зьбіралася ўся школа, чытала… Дзеткі цікавіліся гэтым і яшчэ больш хацелі пісаць, пісаць, пісаць. А яшчэ праект у нас быў такі цікавы,”Сустрэча зь пісьменьнікам”. Да нас прыяжджалі Генадзь Бураўкін, Анатоль Канапелька і Пятро Ламан зь Віцебску. І вось калі да нас прыехаў Бураўкін ды пачытаў вершы нашых дзетак – а мы на той час ужо два гады газэту рукапісную выдавалі, усю залю газэтамі ўпрыгожылі! — то ён запрасіў нас у Менск, паабяцаў дапамагчы. І зь ягонаю дапамогай вершы нашых дзяцей друкаваліся ў “Вожыку”, у “Раніцы”, у “Бярозцы”. І малюнкі нашых дзетак зьмясьцілі!”
Дзяўчынка чытае верш:
Сьвеціць ласкава сонца Радзімы,
Сагравае любімы мой кут.
Езярышча – прытулак адзіны,
Вольна, добра і радасна тут!
(Карэспандэнтка: ) “Спадарыня Тацяна, што, на Вашую думку, трэба нам усім зрабіць, каб вось такія ўзьнёслыя радкі ды пачуцьці потым не сапсавала будзённая, як кажуць, “проза жыцьця”? З чаго трэба пачынаць?”
(Маранава: ) “Трэба пачынаць найперш зь дзетак, бо зь імі ніхто не займаецца. Я памятаю, як да мяне ў клас зайшоў мой муж – чакаў, пакуль вызваліцца наша Аленка… Ён узяў гітару, прасьпяваў песьню, потым яны разам з Аленкаю засьпявалі… Дык многія дзеці потым казалі:”Няўжо такое бывае, каб татка так займаўся зь дзеткамі? Наш тата прыходзіць дадому п’яны, ён думае толькі пра тое, каб сям’я пад’ела…” Працаваць няма дзе, людзі думаюць, каб толькі сям’ю пракарміць, азлабляюцца… Ім ужо не да духоўнасьці!”
(Карэспандэнтка: ) “А палітыкай людзі цікавяцца ў Езярышчы?
(Маранава: ) “Палітыкай там можна толькі на кухні пацікавіцца – паразмаўляць сваёй сям’ёй... Я была назіральнікам – сядзела на выбарах, назіральнікам была ад Таварыства беларускай мовы. Гэта не палітычная арганізацыя ўвогуле, але калі мы распаўсюджвалі газэты нашы перад выбарамі, на нас глядзелі так непрыязна! І на выбарах адна жанчына сказала:”Ну вось, да чаго дайшла! А яшчэ настаўніца!” Тэлефанавалі дырэктару школы, казалі:”Што ж гэта робіцца, што вашыя настаўнікі ў назіральніках сядзяць!” Ён адносіўся са спагадай да мяне, але ўсё адно было бачна, што яму непрыемна гэта ўсё… Людзі не разумелі, што адбываецца ў краіне. Цяжкавата тут наконт палітыкі”.
Апроч сярэдняй школы ў Езярышчы ёсьць яшчэ адна – адмысловая школа для дзяцей з хібамі зроку. Яна месьціцца ў былым райвыканкаме – двухпавярховым будынку, аздобленым велізарным гербам эпохі сталінскіх часоў. Езярышчанскі раён спыніў сваё існаваньне ў 1962-м годзе, і калісьці шыкоўны будынак перадалі Міністэрству аховы здароўя. З тае пары хранічна бракуе грошай на ягоны рамонт. Не ратуе сытуацыі і гуманітарная дапамога, што пэрыядычна прыходзіць на адрас школы з Італіі... А пра тое, як італьянцы аднойчы прыехалі ў Езярышча, дагэтуль з горкім сьмехам згадвае дырэктарка тутэйшага клюбу Лілія Лабадзінская. Таго самага клюбу, дзе, як кажуць тутэйшыя жыхары, даўней мясьціліся панская стайня…
(Лабадзінская: ) “Італьянцы тут прыяжджалі, у нашу школу-інтэрнат для дзяцей са слабым зрокам… Дык вось яны на дыскатэку ды нас прыходзілі, італьянцы. Мне як сказалі –я ледзьве не памёрла ад страху! Як уявіла сабе: італьянцы прыйшлі ў гэтую развалюху, мне аж блага зрабілася, як халоднай вадой акацілі… Пытаюся: “Сапраўды італьянцы прыходзілі?” Думала, можа, пажартавалі людзі… Не, кажуць, насамрэч былі. Кажуць, выходзілі пасьля ды гаварылі: “О-кей, о-кей!” Я й кажу: шлі, напэўна, як ў заапарк, паглядзець… Сорамна ды крыўдна. Стаіш тут во – усё трасецца. Клюб ужо з 74-га году знаходзіцца ў аварыйным стане”.
Сёлета з-за аварыйнага стану будынка езярышчанскі клюб зачыніўся ўвогуле. Такім чынам пад пагрозай зрыву апынуўся добра вядомы на Віцебшчыне рок-фэстываль “Моладзевы прарыў” – асноўныя грашовыя сродкі на ягонае правядзеньне зьбіраліся за кошт тутэйшых дыскатэк.
Лілія Лабадзінская прапанавала адзінае выйсьце: дыскатэкі ўлетку праводзіліся проста ў гарадзкім парку.
(Лабадзінская: ) “Мы пісалі ўлёткі, маўляў, людзі, “скіньцеся” хаця б па тысячы. Дыскатэкі праводзілі дабрачынныя, безь білетаў – людзі падыходзілі ды клалі грошы. Проста ў парку, таму што ўмоваў няма аніякіх”.
Улёткі, што пісалі арганізатары фэсту, прадстаўнікі гарадзкіх уладаў абрывалі ўласнаручна, як самую вялікую крамолу. Аднак пасьля таго, як пра цяжкасьці беларускамоўнага рок-фэсту паведаміла Радыё Свабода, у Езярышча раптам прыехала было цэлае прадстаўніцтва Гарадоцкага райвыканкаму.
(Лабадзінская: ) “Раптам Бурунова едзе з райвыканкаму! Намесьніца старшыні! Чаго яна едзе? Тэлефануюць: “Вы ж глядзіце, дайце ёй выступіць!” Пра што яна будзе гаварыць? Яна ад сакавіка не магла даць распараджэньне, каб танцпляцоўку зрабілі! А яна не баіцца? Што яна выйдзе, а ў нас моладзь агрэсіўна супраць яе настроеная? Яна не баіцца? У нас як даведаліся хлопцы, дык сказалі “Мы яе тут здымем са сцэны”. Я слова ёй дам, калі ёй ня страшна, але я ёй ня раіла бы выходзіць гаварыць перад моладзьдзю. Дзеці тыя стаяць зранку да вечара з гітарамі ў рукох. Гэта гаворыць пра тое, што ён ня шклянку трымае, не бутэльку трымае… Толькі дзеля гэтага можа было падтрымліваць наш фэст!”
(Карэспандэнтка: ) “Няўжо ж вашае начальства такое абыякавае? Ці спадзяецеся вы на зьмены пасьля новых, мясцовых выбараў?”
(Лабадзінская: ) “У нас пасаджана такое начальства, каб яно не гаварыла нічога! Менавіта такое, каб нічога не казала! Яно, па-першае, можа, гаварыць ня ўмее. А па-другое, яно такое знойдзена, каб толькі сядзела ды займала крэсла, больш нічога. У нас жа вельмі цікавыя ды сьмешныя выбары: людзі выбіраюць дэпутатаў, а потым райвыканкам ужо сам абірае, каму тут даць уладу. А цяпер гэтая ўлада ўвогуле нічога ня робіць, кажа “Я толькі да новага году!”
(Карэспандэнтка: ) “А адкрыта хто-небудзь пратэстуе?”
(Лабадзінская: ) “У нас адкрыта ніхто не пратэстуе. Цікавая нацыя – беларусы… Людзі нейкія настолькі цярплівыя, што нават гідка!”
Напэўна, цяпер у Езярышчы ўзрасла іншая генэрацыя. І тутэйшая моладзь невыпадкова назвала свой рок-фэст “Моладзевым прарывам”. Гаворыць удзельнік ды арганізатар фэсту Сяргей Кірэеў:
(Кірэеў: ) “Калі мы задумвалі гэты “Прарыў” 4 гады таму, мы хацелі зьвярнуць на сябе увагу ўладаў, “прарвацца”, гэта крык нашай душы!”
Гэта крык душы тых хлопцаў, што ня хочуць паміраць разам з родным мястэчкам, уласнай краінай ды народам. І яны ўпэўненыя ў сваіх сілах.
Дзяўчынка чытае верш:
Езярышча маё – бы рамонак!
Гэта вельмі прыгожы пасёлак.
Езярышча славутае намі –
Упрыгожым яго ўсе мы самі!