3 траўня
З самае раніцы пазваніў прафэсар Алег Лойка. Ён жыве ў Слоніме на Віленскай вуліцы, але час ад часу наведвае Менск. Алег Антонавіч запрасіў да сябе з нагоды выхаду яго двухтомнай анталёгіі польскай паэзіі “Напярэймы: ад Буга да Варты”. Сядаю на “пяцёрку” і еду ў мікрараён Лабазоўка. Выходжу на Віленскай вуліцы і крочу да хаты Алега Лойкі. А аўтобус паехаў далей да апошняга прыпынку, які называецца “Вуліца Чырвоных партызан”. Гэта гарадзкія могілкі. Калі ехаў у аўтобусе, запытаўся ў знаёмага вадзіцеля: ці шмат цяпер хаваюць слонімцаў. “На дзень па 5–7 чалавек, а вось у 1970–80-я гады столькі хавалі за тыдзень”, — уздыхнуў вадзіцель “пяцёркі”.
Празь некалькі хвілінаў я ўжо сядзеў з Алегам Лойкам на канапе і піў бярозавы сок, трымаючы ў руках два тамы польскай паэзіі па-беларуску.
— А дзе вы так выдатна навучыліся польскай мове? — пытаюся ў земляка.
— Як дзе? — зьдзіўляецца прафэсар. — Дома ў Слоніме.
— І ці моцная польская паэзія?
— О-о-о! Польская паэзія — самая моцная паэзія ў сьвеце! А на другім месцы — наша беларуская!
— А расейская?
— У расейскіх паэтаў кволая і нецікавая паэзія. Яна ўся савецкая, — разважае Алег Лойка. — А калі і ёсьць добрыя паэты ў Расеі, дык усе яны сваімі каранямі паходзяць зь Беларусі.
Прыйшлося з доктарам навук пагадзіцца, тым больш што гартаючы двухтомнік ягоных перакладаў, трапіў на радкі майго любімага польскага паэта Тадэвуша Ружэвіча: “Паэт — гэта той, каторы адыходзіць, і той, каторы адысьці ня можа”.
4 траўня
Паўтара году таму захварэла ў вёсцы маці. Лячылася крыху ў Слоніме, а потым у Горадні. Пасьля шпіталю забраў яе да сябе ў горад. Жыве ў маёй трохпакаёвай кватэры. Але вельмі сумуе па вёсцы, дзе пражытае ўсё жыцьцё. Бяз працы і людзей ня можа прасядзець ні дня. За гэты час перамыла ў кватэры ўсё адзеньне, навязала кожнаму з нас па некалькі пар шкарпэтак, гатуе смачныя стравы, асабліва мне даспадобы блінцы з мачанкаю. А яшчэ мама перазнаёмілася з усімі суседзямі, а таксама са сваімі равесьніцамі, якіх забралі дзеці ў горад. Сядзяць ля пад’езду на лаўках, успамінаюць кожная сваё пражытае жыцьцё, разважаюць пра сёньняшні час.
Адна праблема ў маці — ніяк ня можа запомніць назву новага мікрараёну Энка. Гэты раён у Слоніме зьявіўся ў 1991 годзе, яго будавала турэцкая фірма “Энка” на сродкі Нямеччыны, скуль сюды былі вывезеныя вайскоўцы. Ад назвы фірмы слонімцы і сталі называць гэты раён гораду — Энка. Але маці назвы ніяк запомніць ня можа. Ня наша слова, вось і ўсё. Яна проста кажа: “Той раён, дзе жыве ўся навалач”. Арыгінальнае слова, але ў слоўніках яго няма. Ды і ўжываецца яно, мусіць, толькі на Слонімшчыне. Назва пайшла, відаць, ад слоў “валачыцца”, “бадзяцца”, “валачыся”, “валацуга”. “І, наогул, — дадае маці, — у нас гэтай навалачы хапае. А пасьля вайны ў 1945–50-я гады з усходу да нас на Горадзеншчыну панаехала ўся “васточная навалач”. Пазаймалі пасады, пачалі намі кіраваць, камандаваць, арганізоўваць калгасы, і мы на іх працавалі”. — “Яны, мусіць, былі больш адукаваныя, чым вы”, — кажу маме. — “Яны былі гультаі, працаваць не хацелі, таму і лезьлі ў начальнікі. А разумнейшых за нас, беларусаў, нідзе няма. Вось толькі доля ў нас цяжкая”, — уздыхнула маці.
Я часам думаю пра гэта. А калі еду ў родную вёску, балазе, яна блізка ад Слоніму, гляджу на калгаснае поле. Цяпер яно ўжо калгаснае. Але гэта поле майго дзеда, цэлых восем гектараў зямлі. У 1949 годзе бальшавікі забралі ў дзеда зямлю, каня, гумно, збрую — усё, што дзед за свае гады сабраў, купіў, нажыў. А ў 1953 годзе і сам ня вытрымаў, памёр.
Сёньня з мамаю езьдзілі ў вёску. У яе быў добры настрой, бо засумавала па сваім вясковым жыцьці. Углядаючыся ў акно аўтобуса, мама сказала: “Сынок, вось гэта наша поле, поле твайго дзеда Захара. Памятай пра гэта”.
5 траўня
Сёньня на працу пайшоў пяшком. Хвілінаў пятнаццаць – і я ўжо ў цэнтры гораду. Ідучы па Ружанскай вуліцы, прыгадаўся забыты слонімскі мастак Антон Карніцкі, які ад сухотаў памёр у 1944 годзе і пахаваны дзесьці тут на старых Ружанскіх могілках. Магілу яго мне так знайсьці і не ўдалося. 180 ягоных карцін вывезьлі ў Нямеччыну немцы. Карніцкі маляваў карціны і дарыў іх акупантам, а тыя яго за гэта кармілі.
З Ружанскай вуліцы павярнуў на Чырвонаармейскую (раней яна называлася Жыровіцкай вуліцай. Па ёй са Слоніму людзі ехалі ў Жырава — у Жыровічы). Савецкая ўлада назву вуліцы памяняла. “Скарожыла”, як сказала б Ларыса Геніюш. На гэтай вуліцы знаходзіцца Слонімскі беларускі драматычны тэатар. Цяпер ён перажывае нялёгкі час. Але тэатар трымаецца. Ставяцца беларускамоўныя спэктаклі для дзяцей і дарослых. Прытым, нядрэнныя спэктаклі. Ды і грэх ня быць тэатру ў Слоніме. У нас тут зямля тэатральная. У 1770 годзе гетман Міхал Казімір Агінскі адкрыў у Слоніме шыкоўны тэатар, які славіўся на ўсю Эўропу.
Вядома, сёньняшні тэатар немагчыма параўнаць з тэатрам Агінскага: ні памяшканьнем, ні акторскай трупай, ні сацыяльнымі ўмовамі. Сёньня тэатар у Слоніме, які праз паўгоду адзначыць сваё 15-годзьдзе, нават ня мае свайго ўласнага памяшканьня, а арандуе былую залю для выставы карцінаў мясцовага РДК. Цесната ў тэатры невыносная. Але ў цеснаце — ня ў крыўдзе. Я ведаю ў тэатры ўсіх і ўсё, бо амаль з самага яго адкрыцьця працую тут па сумяшчальніцтве загадчыкам літаратурнай часткі. Зайшоў у тэатар і сёньня. На сцэне ішла рэпэтыцыя “Трыбуналу” па п’есе Андрэя Макаёнка. Рэпэтыцыю праводзіць і ставіць спэктакль выканаўца абавязкаў галоўнага рэжысэра тэатру Віктар Небальсін. Чалавек — расеец па нацыянальнасьці, прыехаў з глыбінкі Расеі (зноў навалач, як кажа мама), мала яшчэ разумее беларускае тэатральнае мастацтва. Таму акторы, як толькі я ўвайшоў у тэатар, пачалі са зьдзіўленьнем пытацца: чаму гэта Небальсін замест паліцая ў спэктакль увёў эсэсаўца? Шчыра кажучы, я і сам ня ведаю. Пачакаем здачы спэктаклю, тады і паваюем — хто за паліцая Макаёнка, а хто і за эсэсаўца Небальсіна.
6 траўня
У рэдакцыю “Газеты Слонімскай”, дзе я працую і якая зьяўляецца маёй асноўнай працаю, прыйшоў сёньня раней за ўсіх. Вельмі шмат працы. Бо мець сёньня незалежнае і дэмакратычнае выданьне ў правінцыі, якое штотыднёва выдаецца на 28 старонках накладам 11 тысяч асобнікаў, вельмі нялёгка. Ціснуць з усіх бакоў.
Толькі прысеў за кампутар, як у рэдакцыю завітаў модна апрануты мужчына, як у нас кажуць — новы беларус, які пажадаў даць у газэту абвестку. Напісаўшы абвестку, мужчына ўважліва стаў прыглядацца да партрэту Льва Сапегі, што вісіць на сьцяне ля майго стала. Глядзеў-глядзеў дасьціпнымі вачыма, а пасьля пытае: “Хто гэта?” “Наш фундатар”, — адказваю яму. “Он, видна, салидный и серьёзный мужик”, — паверыўшы ў мае словы, адказаў рэклямадаўца і разьвітаўся. Вельмі сур’ёзны. Так нам сёньня не хапае Льва Сапегі. Бяз канцлера Слонім мой — сірата. Ва ўсім сірата.
7 траўня
Калі вельмі заняты на працы і шмат іншых справаў, што нават няма часу зьбегаць да доктара, а вечарам думаеш і енчыш, што баліць то там, то тут, і плянуеш заўтра наведаць паліклініку, а прыходзіць заўтра — і ты зноў пабег па справах, — тыдзень пралятае імгненна. У гэты дзень дамоў ішоў не сьпяшаючыся, стараўся ня думаць ні аб чым. Здалёк убачыў суседа на пафарбаваным балконе ягонай кватэры. Стаіць і тузаецца то ўверх, то ўніз. Падышоўшы бліжэй, запытаўся, што ён там робіць? “Ды хрэн тру, жонка загадала”, — не падымаючы галавы, адказаў сусед.
Тры, суседзе, тры. Чаго-чаго, а хрэну ў нас пакуль яшчэ хапае.