1 студзеня
На тэлеэкране хор выконвае пераніцаваны бээсэсэраўскі гімн. Хор не зусім звычайны: пяюць тыя, каго БТ называе “айчыннымі тэлезоркамі”. Гэта яны самі пра сябе прыдумалі і цешацца.
“Мы, беларусы, мірныя людзі”, — старанна выводзіць вылучаны камэрай Уладзімер Навіцкі, у спартовых рэпартажах якога родная мова беларусаў за цэлы год так, здаецца, ніводнага разу і не прагучала. Відаць, менавіта таму, што мы — мірныя людзі. Аж занадта.
Пераключаючы каналы, зноў трапляю на гэтак званую сьвяточную праграму БТ. “Вот кто-то с горочки спустился…” — сьпявае “тэлезорка”, імя якой пакутліва не магу згадаць. “Зачем он в наш колхоз приехал…” — падцягвае хор.
Памятаецца, недзе чытаў, што да гэтае песьні меў сантымэнт выдатны партыйны й савецкі дзеяч Лазар Кагановіч. Магчыма, цяпер загучыць яшчэ нешта з рэпэртуару тых часоў. Напрыклад, тэлезмагар за правы чалавека ў іншых краінах Яўген Новікаў высокім чыстым голасам засьпявае: “Я другой такой страны не знаю…”
Але ні гэтая “вечарынка ў калгасе”, ні восеньскі дожджык за вакном ня здольныя сапсаваць мне настрою. Я сустрэў новы год у сваёй краіне. Замест крамлёўскіх курантаў у мяне ёсьць гадзіньнік на адноўленай Менскай ратушы. За маім сталом усе гавораць на маёй мове. Францускае віно, якое я п’ю, купленае за свае, а не за расейскія рублі. А надзвычай сьвежая назва сьвяточнай праграмы БТ — “Оcобенности интернационального Нового года” — цалкам лягічна натхняе мяне на тост: “За вялікі расейскі народ у ягоных этнаграфічных межах!”
2 студзеня
У паштовай скрынцы знаходжу сьвяточны нумар “Белорусской деловой газеты”, які разгортваю зь лёгкім хваляваньнем. Рэч у тым, што адгукнуўшыся на просьбу рэдакцыі, прапанаваў на старонку віншаваньняў ня плён сваіх інтэлектуальных высілкаў, а замовы-зычэньні, што казала на Каляды мая бабуля Грыпінка. За сталінскім часам бабця сядзела ў лягеры за знахарства. Відаць, сапраўды была вядзьмаркаю, бо за тыя трыццаць гадоў, што прамінулі пасьля разьвітаньня Грыпінкі з гэтым сьветам, ейныя зычэньні дзіўным чынам ані не састарэлі, а ў нечым нават набылі нечаканую актуальнасьць. А вось і яны:
Збаў, Божа,
ад пустога коласу,
ад рэдкага воласу,
ад цыганскіх вачэй,
ад паганых рачэй…
Людзям добрым —
шчасьця з рогу,
а чарту лукаваму —
дальнюю дарогу…
3 студзеня
Ад раніцы разьбіраю навагоднюю карэспандэнцыю, і раптам узьнікае адчуваньне, што нехта адкруціў стрэлкі гадзіньніка гадоў на пятнаццаць назад. Ліст ад калегі з Таронта наўскос разарваны, заклеены бруднаю ліпучкай ды аздоблены штэмпэлем: “Атрымана ў пашкоджаным выглядзе”. На лісьце з Іркуцкага таварыства беларускай культуры штэмпэляў ажно два: сіні — па-беларуску, а чырвоны на “великом и могучем”: “Получено в поврежденном состоянии”. Ці то расцэньваць гэта як канкрэтны плён інтэграцыі, ці то як першыя крокі па забесьпячэньні рэальнага дзьвюхмоўя, на неабходнасьць якога нядаўна зьвярнуў увагу Канстытуцыйны суд?
4 студзеня
Паштовыя прыгоды працягваюцца. На паштамце падаю ў вакенца для заказной карэспандэнцыі пару сваіх запозьненых віншаваньняў. Паштарка падазрона разглядвае капэрты й вяртае іх: “Мужчына, напішыце правільна собсьцьвены адрас”. Правяраю: усё, як мае быць — адрас у левым верхнім кутку, а беларускую мову на пошце ўжо даўно разумеюць.
У адказ на мой недаўменны позірк паштарка ўквелена тлумачыць, што ніякай вуліцы Арлоў у Менску няма. Нарэшце да мяне даходзіць, што маючы ў галаве трасянку, скарочанае напісаньне майго імя — Ул. Арлоў — сапраўды можна перакласьці на сваю мову як “вуліца Арлоў”. А гучыць, далібог, файна — “вуліца Арлоў”! Гэта вам не якая-небудзь Камсамольская або Калектарная.
5 студзеня
Славуты вугорскі пісьменьнік Пэтэр Эстэргазы аднойчы заўважыў, што ўсходнеэўрапейскі інтэлектуал адрозьніваецца ад заходнеэўрапейскага тым, што туалетная папера ў першага больш цьвёрдая, а нэрвы — больш расхістаныя. Трэба меркаваць, што апошнім часам нэрвы ў вугорскага калегі вытрымалі сапраўдны ўраган. Эстэргазы наважыў даведацца, ці сачылі за ім у гады камуністычнага рэжыму і, разгарнуўшы ў архіве былой дзяржбясьпекі пульхнае дасье, адразу пазнаў почырк уласнага любімага бацькі. Нашчадак старажытнага графскага роду чвэрць стагодзьдзя стукаў на сяброў і знаёмых, а калі сынок падрос, дык і на самога Пэтэра.
Сын знайшоў мужнасьць напісаць пра гэта кнігу, над якой я думаю: а што было б, каб душа майго таты адляцела ў Вечнасьць не ў далёкім ужо 1973-м? Што, каб ён дажыў да той пары, калі ў самвыдаце зьявіліся мае першыя тэксты, пасьля чаго літаратуразнаўцы ў цывільным вобразна ўтлумачвалі мне, што трэба бачыць сьветлыя далягляды, а не сядзець у падвальным памяшканьні, апісваючы пляўкі і недакуркі на ходніку.
З Эстэргазы нельга не пагадзіцца: данос ніколі не бывае пазбаўленым зьместу. Што канкрэтна ён утрымлівае — справа дзясятая. Галоўнае, каб утрымліваў. А прышыць пінжак да гузіка майстры сваёй справы заўсёды здолеюць.
6 студзеня
Беларускія тэлеканалы тлумяць галаву гледачам, нібыта сёньня ўвечары праваслаўныя ўсяго сьвету пачынаюць адзначаць Нараджэньне Хрыстовае. Чым абмяжоўваецца гэты “ўвесь сьвет”, застаецца загадкаю, бо, як вядома, і грэкі, і румыны, і баўгары, і іншыя праваслаўныя цэрквы сьвяткуюць Божае Нараджэньне паводле грыгарыянскага календара.
Значна большую шырыню погляду на сьвет дэманструе газэта “Звязда”, якая зьмясьціла нататку “Беларусь — адна з самых бясьпечных дзяржаў”. Паводле зьвестак аднаго з брытанскіх дасьледчых цэнтраў, Расея трапіла ў групу высокай рызыкі і апынулася на 16-м месцы, а завяршаюць сьпіс Андора, Беларусь, Ліхтэнштайн ды Славенія. Тут бы й паставіць аптымістычную кропку, але газэта дадае, што самай бясьпечнай дзяржавай сьвету лічыцца паўночная Карэя, дзе рэпрэсіўны рэжым робіць праявы тэрарызму немагчымымі. У сьвятле ўдакладненьня ўся нататка ўспрымаецца досыць двухсэнсоўна.
7 студзеня
Нарэшце на дварэ фальклёрны калядны мароз. Можна знайсьці нават сапраўдны сумёт, амаль такі, у які мяне малога кінуў галоўкаю ўніз боўдзіла-старшаклясьнік. На шчасьце, настаўніца ўбачыла, як мае ножкі, што вытыркаліся з сумёту, боўтаюцца ўсё больш вяла. Іначай і не даведаўся б я сёньня, вярнуўшыся з праходкі, што Лукашэнка ўганараваў сваёй прэміяй у намінацыі “літаратура” пісьменьніка Алеся Наварыча.
8 студзеня
Знаходжу часопіс “Крыніца” за 1995 год з аповесьцю Наварыча “Дзёньнік Рабунькі” — пра карову, што ў выніку дэмакратычных выбараў стала канцлерам краіны. Наўздагад разгортваю: “Убачыўшы, зь якой лёгкасьцю Рабунька набрала свае сотні тысяч подпісаў, да яе перабеглі ўсе… Але асабліва радавалася Рабунька маладым ды спрытным юрыстам, якія ў адказны момант мусілі даказаць, што карова, якая ўмее гаварыць — гэта тое самае, што і чалавек…”
Цікава, ці згадваў Рабуньку ляўрэат, калі ціснуў Аляксандру Рыгоравічу руку?
Упершыню прэмію з рук Лукашэнкі атрымаў аўтар выразна й падкрэсьлена апазыцыйнага твору. Праўда, ад публікацыі прамінула восем гадоў. Хто за гэты час зьмяніўся. Рэжым? Ці аўтар?