Прызнаюся, што яшчэ ніколі не пачынаў праграмы “Палітычная геаграфія” з тэрыторыі буйнога сьвінагадоўчага комплексу. Толькі я дастаў дыктафон і падрыхтаваўся запісаць інфармацыю пра тое, што сьвінарнікі заселеныя напалову: сёньня тут 6 тысячаў галоў, але й гэта добры знак, бо яшчэ год таму было ў два разы меней. Карацей, не пачаў я яшчэ фіксаваць гэтых зьвестак, як з-за хлява выбегла сьвіньня, а за ёй, гарлаючы “Стой! Куды пайшла?!” і махаючы дручкамі, крупка жанчын. Чатыры кабеты пайшлі ў акружэньне, і толькі адна аддзялілася ад пагоні, каб пагутарыць са мною.
(Карэспандэнт: ) “Што гэта з вашаю сьвіньнёю?”
(Сьвінарка: ) “Загнаць трэба на асемяненьне. Ды вось з адной ніяк рады не дамо. Бегаем-бегаем і ніяк не загонім. Ня хоча туды ісьці. Але зараз загонім! Дзе яна дзенецца?!”
(Карэспандэнт: ) “А можа, яна ня хоча асемяняцца?”
(Сьвінарка: ) “А можа, і ня хоча…”
(Карэспандэнт: ) “Дык пашкадуйце сьвінку!”
(Сьвінарка: ) “Яна маладая! Чаго яна ня хоча? Хай хоча!”
Сьвіньня, не спакушаная пэрспэктывай спатканьня зь вепруком, вырвалася з ланцугу кабетаў і адбегла яшчэ далей. Мая суразмоўца канчаткова страціла надзею дагнаць жывёліну. Гутарка працягваецца:
(Сьвінарка: ) “Жывём мы нядрэнна. Добра: хлеб ёсьць, сала ёсьць, малако ёсьць. Дый хопіць для нас. А гаспадарка, як і ўсё гаспадаркі — пакуль яшчэ трошкі дыхае. Пэнсію атрымліваем, заробкі атрымліваем. Можна жыць!”
(Карэспандэнт: ) “Вы на пэнсіі?”
(Сьвінарка: ) “Так, на пэнсіі. Яшчэ й працую. Маю дзесяць унукаў і пяцёра дзяцей. Яшчэ рабіць ды рабіць трэба!”
(Карэспандэнт: ) “Сельскі савет ды мясцовыя ўлады людзям нечым дапамагаюць?”
(Сьвінарка: ) “А што яны дапамогуць? У іх саміх нічога няма!”
Спадарыня, зь якой я гаварыў, зьнікла з вачэй, як толькі на даляглядзе намалявалася фігура загадчыцы сьвінакомплексу. Тая сьпяшалася дапамагчы ў паляваньні на непаслухмянае сьвінчо. Але заўважыўшы мяне, радыкальна перамяніла свае пляны:
(Загадчыца: ) “А вы чытаць умееце?”
(Карэспандэнт: ) “Умею”.
(Загадчыца: ) “Ну, вось, калі ласка. Нібыта на браме вісіць шыльда “Пабочным асобам уваход забаронены”.
(Карэспандэнт: ) “Я ўжо выходжу”.
(Загадчыца: ) “Вы-та выходзіце, але маглі й не заходзіць”.
(Карэспандэнт: ) “Вы на нас, калі ласка, не крыўдуйце!”
(Загадчыца: ) “Я не крыўдую. Але гэта — санітарна-вэтэрынарныя нормы існуюць такія. А ў нас у суседнюю гаспадарку занесьлі чуму”.
(Карэспандэнт: ) “Я без чумы!”
(Загадчыца: ) “Вы без чумы? Ніхто не дае гарантыі на гэта!”
(Карэспандэнт: ) “Я ўжо сыходжу. Не хвалюйцеся! Прабачце, што парушыў санітарныя нормы. Болей так рабіць ня буду!”
(Загадчыца: ) “Ну, добра”.
Я разьвітаўся з гасьціннай загадчыцай сьвінакомплексу й пакрочыў далей вуліцамі Новадзявяткавічаў.
(Шэлестаў: ) “Сапраўды, жыцьцё зьмянілася ў лепшы бок. Раней заробак людзі атрымлівалі нясвоечасова. Узьнікалі з гэтым праблемы. Яны сапраўднага заробку ня бачылі. І таму тое, што ёсьць, ім падаецца добрым. Незважаючы на тое, што яны так дрэнна жывуць, яны галасуюць на выбарах за тых, хто іх да лепшага жыцьця не прыводзіць. Значыць, яны самі хочуць жыць так. Людзі баяцца ўсяго і кажуць для адгаворкі, бо пасьля могуць быць складанасьці на працы”.
Такія даволі дарослыя развагі пра стан калгасьнікаў я пачуў з вуснаў 17-гадовага Алега Шэлестава. Празь ягоныя ўражаньні я спрабую ўразумець асаблівасьці жыцьця Новадзявяткавічаў. Гэты невысокага росту худзенькі адзінаццаціклясьнік — сапраўдная вясковая знакамітасьць. На ўсё паселішча ён адзіны грамадзка актыўны чалавек — сябра недзяржаўнай моладзевай ініцыятывы “Вятрак”. Там навучэнцы старэйшых клясаў кантактуюць міжсобку й дзеляцца досьведам, як больш эфэктыўна ладзіць імпрэзы, конкурсы й дыскатэкі. Такім чынам яны гартуюцца да будучай дарослай грамадзкай дзейнасьці.
(Шэлестаў: ) “Я згуртоўваю моладзь, якая цікавіцца гэтым. Мэта арганізацыі — прапаганда беларускай мовы, культуры, здаровага ладу жыцьця. Мы супольна праводзім розныя мерапрыемствы, супольна ўдзельнічаем ў розных праектах”.
(Карэспандэнт: ) “А чаму цябе называюць непаўнагадовым апазыцыянэрам?”
(Шэлестаў: ) “Людзі звычайна думаюць: “Ага, калі беларуская мова, значыць, апазыцыя й палітыка”. Кажуць: “Малы, а ў палітыку лезеш, нічога не разумееш, яшчэ ніякага жыцьцёвага досьведу няма”. Яны не разумеюць, чым я займаюся. “Навошта табе гэта трэба? Што ад гэтага зьменіцца?”
(Карэспандэнт: ) “А навошта табе гэта трэба й што сапраўды ад гэтага можа зьмяніцца?”
(Шэлестаў: ) “Я атрымліваю ад гэтага асалоду. Папросту, калі б я не рабіў гэтага, жыць было бы нецікава. А па-другое, я хачу зьмяніць жыцьцё, каб яно было добрым ня толькі для мяне, але й для ўсіх людзей Беларусі”.
У Новадзявяткавічах ёсьць дом састарэлых. Аднапавярховая будыніна, дзе ў палатах дажываюць свой век дваццаць тры чалавекі. Як заходзіш усярэдзіну, у нос б’е непрыемна рэзкі пах. Адчуўшы яго аднойчы, ня зблытаеш болей ніколі ні з чым. Уражаньнямі ад працы ў гэтай установе дзеліцца адна з санітарак:
(Спадарыня: ) “Ёсьць жанчына. Сын яе жыве ў абшчаге ў Горадні. І яму няма дзе гэтую маці ўтрымліваць, бо там двое дзяцей, і іх двое. Вось так яны яе сюды й далучылі. У нас тут ёсьць фашыстоўскія вязьні — чатыры чалавекі. Яны маркі атрымліваюць”.
(Карэспандэнт: ) “Маркі хто атрымлівае?”
(Спадарыня: ) “Крэўныя, сыны, а глядзець іх няма каму: бацькі тут”.
(Карэспандэнт: ) “Да вас ёсьць чарга ці не?”
(Спадарыня: ) “Чаму няма? Ёсьць. Харчаваньне тут нармалёвае. Яны апранутыя і абмытыя. Дагледжаныя. А што ім болей трэба?”
(Карэспандэнт: ) “Вельмі часта, калі самотныя людзі жывуць нібыта адной сям’ёй, яны яшчэ раз знаходзяць сваю другую палову. У вас такое ёсьць?”
(Спадарыня: ) “Такога яшчэ ў нас не было, каб перажаніліся”.
Алег Шэлестаў прызнаецца, што ў Дом састарэлых ніколі не заходзіў — не было на тое патрэбы. А на праблему бацькоў і сыноў глядзіць так:
(Шэлестаў: ) “Ёсьць такія людзі, якія адмаўляюцца ад сваіх бацькоў. Не разумею такіх людзей! Я бы сваіх бацькоў не здаваў. Нават калі я быў бы заняты, знайшоў бы чалавека, які б мог за імі даглядаць”.
Калі прочыў вуліцамі Новадзявяткавічаў, мяне спыніў Павал Рубец. Зірнуўшы на мяне, ён вырашыў — нетутэйшы. Спадар думаў, я тэлефаніст, а аказалася, што журналіст.
(Рубец: ) “У мяне проста ёсьць такая праблема. Вось паставілі тэлефон. Цэлую ноч праз паўгадзіны ён зьвініць: д-р-р-р. А здымеш — пік-пік-пік. Алё-алё-алё… а там нічога! Адкуль гэтыя званкі гудзяць — ня ведаю. Скардзіўся тэлефоннаму начальніку. Ён нічога не сказаў. Вымаўчаў па тэлефону, і ўсё. Начальніку пошты тэлефанавалі. Ён кажа: я ня ведаю. Гэта не мае праблемы. А цяжкасьцяў шмат. Я цяпер на пэнсіі. 124 тысячы. А ацяпленьне дарагое — 65. Зашмат!”
Хоць я й не тэлефаніст, а дапамагчы Паўлу Рубцу неяк трэба. Наведваю вясковы вузел сувязі. На пытаньні загадчыца дэманстрацыйна рта не адкрывае. З падначаленай жа выцягваю ўсяго некалькі словаў пра чытацкія сымпатыі:
(Паштарка: ) “Выпісваюць у нас усё!”
(Карэспандэнт: ) “А недзяржаўныя выданьні?”
(Паштарка: ) “Недзяржаўных у нас не выпісваюць. У нас людзі выпісваюць дзяржаўныя газэты!”
17-гадовы Алег Шэлестаў мае ўласны досьвед змаганьня за тое, што ў савецкі час называлася “высокай культурай абслугоўваньня насельніцтва”. Але напачатку — ягоная вэрсія, што болей чытаюць у Новадзявяткавічах:
(Шэлестаў: ) “Чытаюць “Слонімскі весьнік” і “Газэту Слонімскую”. Але зь незалежных “Газэта Слонімская” мае тут большы аўтарытэт. Яе найбольш чытаюць, бо яны болей пра людзкія праблемы пішуць”.
(Карэспандэнт: ) “Калі заходзіў на вузел сувязі, ні дырэктарка, ні ейныя падначаленныя не пагадзіліся гутарыць. Чаму так?”
(Шэлестаў: ) “Тыя людзі, які там цяпер працуюць, ня вельмі ставяцца да грамадзкай дзейнасьці. Яны ніколі не разумелі сытуацыі, калі прынясеш пяць лістоў. Трэба наклеіць паштовыя маркі й адправіць. Дык яны там ледзь не паўстаньне падымалі. “Што вы нам столькі прыносіце?! Нам толькі час марнаваць! Мы ня можам спакойна працаваць!” Гэта такая савецкая закалка. Можна было накрычаць, наехаць, прыгразіць, што рабіць яны такога ня будуць. Мы зьвярталіся да загадчыка Слонімскага раённага аддзяленьня сувязі. Пасьля гэтага яны пачалі больш-менш нармалёва ставіцца”.
(Карэспандэнт: ) “Ці мае сельсавет павагу й падтрымку тых, хто тут жыве?”
(Шэлестаў: ) “Ня вельмі такі аўтарытэт мае сельсавет. Чалавеку трэба нейкая папера ці выпіска, даведка пра тое, што ён тут прапісаны”.
(Карэспандэнт: ) “Старшыня сельсавету ведае, чым ты тут займаесься?”
(Шэлестаў: ) “Ведае. Ніякіх канфліктаў не было. Нармалёва ставіцца. Нічога супраць ня мае”.
На пытаньне, чым дапамагае сельсавет, у Новадзявяткавічах мне выпадала чуць рознае. Ад ляканічнага “нічым” да зьедлівай заўвагі “яму самому патрэбная дапамога”.
Прадстаўнік выканаўчай улады Аляксандар Блізьнюк, камэнтуючы другую вэрсію, адказаў будзённа: “Не хапае грошай”, а першы варыянт абверг катэгарычна:
(Блізьнюк: ) “У вёсцы заасфальтаваныя дзьве вуліцы Цэнтральная й Юбілейная. Астатнія тры вуліцы пакуль не асфальтаваныя. Плянуём сёлета гэтую працу зрабіць. Закальцавалі аўтобусныя маршруты для таго, каб людзі змаглі дабрацца да гораду без усялякіх пытаньняў. Нармалёвае ў нас ідзе жыцьцё. Хваліць сябе я не хачу, але людзі задаволенныя ўладаю. Бо ўлада нешта робіць… Ня нешта, а робіць шмат чаго!”
Пасьля Новадзявяткавічаў меўся ехаць у Слонім. Алег Шэлестаў папрасіў падкінуць яго да раённага цэнтру. Адкуль, кажа, трэба на Менск, там перамовы ў справах дзейнасьці арганізацыі. Ужо едучы ў машыне, размаўляем пра пэрспэктывы:
(Карэспандэнт: ) “Адзінаццаты клас. Куды далей пойдзеш?”
(Шэлестаў: ) “Далей пляную паступаць у Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт на геаграфічную экалёгію. І паралельна буду займацца грамадзкай дзейнасьцю. Восеньню мне спаўняецца 18 гадоў. Да наступных выбараў у мясцовыя саветы я пляную атрымаць у Слоніме прапіску, разгарнуць вялікую дзейнасьць, прынесьці карысьць людзям. А пасьля ўдзельнічаць у наступных мясцовых выбарах”.