Cizinci або чужынцы – так называюць у Чэхіі нячэхаў. Так, як і прадвызначае слова, чужынцу даводзіцца пачуваць сябе тут выдзеленым, абазначаным, адасобленым. Калі замежнік, які тут жыве, купляе машыну, то ёй выдзяляць ня белыя, як чэхам, але блакітныя, як чужынцам, нумары. Уладальнікі такіх нумароў скардзяцца, што іх машыны паліцыя спыняе і кантралюе з асаблівай пільнасьцю… Амаль заўсёды паліцыя спыніць групу рабочага выгляду украінцаў: сярод іх шукаюць нелегалаў.
На недалёкай ад майго дому будоўлі я таксама чую ўкраінскую мову. Васіль – адзін з тых, хто тут працуе. Я пытаю Васіля, ці вылучае вопытнае вока паліцыянта яго з астатняй гарадзской публікі?
(Васіль: ) “Ну ясна. Мяне некалькі разоў спынялі…Правераць дакумэнты. Калі ў парадку, дык нічога…”
Украінцы складаюць найбольшую замежную дыяспару ў Чэхіі – легальны дазвол на жыхарства маюць 57 тысяч украінцаў і лічыцца, што столькі ж жыве нелегальна. Нелегалы або робяць найтаньнейшую чорную працу, або паразытуюць на сваіх жа земляках, займаюцца крымінальным разбоем.
На другім месцы па велічыні – славацкая дыяспара, за славакамі ідуць віетнамцы, палякі, расейцы. Паводле афіцыйных зьвестак, зараз у Чэхіі жыве крыху больш за тры тысячы беларусаў. Але больш прыкметны тут віетнамскі акцэнт.
Тысячы віетнамцаў аселі тут у савецкія часы – яны ў межах сацыялістычнага рабочага абмену запрашаліся на розныя прадпрыемствы Чэхаславаччыны. Цяпер выключным месцам іх бізнэсу сталі чэскія рынкі. На адным з такіх базарчыкаў працуе Тві, жанчына, чыё імя азначае “чыстая вада”. Тві, у адрозьненьне ад сваіх суродзічаў, спэцыялізуецца не на танных і малаякасных таварах – яна трымае гароднінавы кіёск зь вельмі добрым асартымэнтам.
(Тві: ) “У Чэхіі знайшла працу. Але не сваю. Дома я была доктарка акупунктуры, працавала таксама ў Маскве. У Чэхіі спэцыялістаў акупунктуры мала, я хацела працаваць, паказала свой дыплём, але ад мяне запатрабавалі здаць экзамен чэскай мовы. Я ж так добра яшчэ ня ўмею. Так вось пачала працаваць тут – тры гады працую – шмат працы, мала грошай”.
Шмат працы, мала грошай – так віетнамка Тві падсумавала ўмовы працы замежнікаў, якія, калі быць справядлівымі, абсалютна аднолькавыя ў кожнай краіне. Скажам, чэскі рабочы пойдзе на будоўлю, калі яму заплоцяць ад 150 да 200 крон за гадзіну (гэта 4-5 даляраў). Украінцы згодныя працаваць за 50-60 крон за гадзіну, але высокакваліфікаваныя рабочыя могуць разьлічваць на роўны з чэхамі заробак.
Як, скажам, уладкаваўся тут той жа Васіль?
(Васіль: ) “Я прыехаў з Украіны, зь месца непадалёк ад славацкай мяжы, гэта Закарпацкая вобласьць. У Празе 6 гадоў. Працую мулярам у югаслаўскай фірме”.
(Ціхановіч: ) “А дзе сям’я?”
(Васіль: ) “Жонка дома, на Украіне. Працую два-тры месяцы, а потым еду дамоў на нейкіх два тыдні”.
Побач з Васілём мяшае цэмэнт рыдлёўкай сэрб Прэдрак:
(Прэдрак: ) “Я з Косава, адтуль, дзе была старая Сэрбія. Як распалася Югаславія, я ўжо ня меў куды ісьці, мусіў тут застацца. Пасьля вайны ў Косаве я ўжо ня маю там дома, ня маю куды вяртацца”.
Прэдрак атрымаў у Чэхіі дазвол на пастаяннае жыхарства пасьля таго, як ажаніўся з чэшкай. Міжнацыянальныя шлюбы ў Чэхіі ня рэдкасьць. Чэскія нявесты, аднак, аддаюць перавагу калі не сваім, то заходнім жаніхам. Частка шлюбаў заключаецца выключна з камэрцыйнага разьліку...
(Цалкам тэкст перадачы зьмешчаны ў адпаведным разьдзеле сайту)