Чаму маўклівыя акцыі па серадах відавочна пайшлі на спад? Ці магчыма вывесьці людзей на вуліцы бязь нейкай канкрэтнай мэты? Што далей павінны рабіць арганізатары маўклівага пратэсту? На гэтыя ды іншыя пытаньні ў перадачы "Экспэртыза Свабоды" адказваюць палітоляг Уладзімер Мацкевіч і галоўны рэдактар інтэрнэт-газэты "Салідарнасьць" Аляксандар Старыкевіч. Вядучы: Віталь Цыганкоў.
"Ніхто зь лідэраў грамадзянскай ці палітычнай супольнасьці не прапанаваў гэтым людзям, дзеля чаго выходзіць, якія мэты вылучаць"
Цыганкоў: На апошнюю маўклівую акцыю ў беларускіх гарадах прыйшло нашмат меней удзельнікаў чым раней. Робіцца відавочным, што назіраецца трывалае зьмяншэньне колькасьці ўдзельнікаў маўклівых пратэстаў. Чаму гэта адбываецца? Ці да гэтага прывяло натуральнае згасаньне, якое ўласьцівае многім працэсам, або рэпрэсіі ўладаў, або людзі стаміліся і ня бачаць прычыны выходзіць на вуліцы?
Мацкевіч: Вы, Віталь, пазначылі амаль увесь шэраг чыньнікаў, якія паўплывалі на гэта. Трэба мець на ўвазе, што такая форма стыхійнага пратэсту (стыхійнага, бо яна не была загадзя падрыхтаваная моцнымі палітычнымі структурамі) заўсёды выдыхаецца, калі яе не падсычаць пазытыўнай матывацыяй.
Увогуле такая вялікая колькасьць людзей, якая брала ўдзел у гэтых акцыях, — гэта чыста палітычны і маральны супраціў, што варта прызнаць вельмі істотнай зьявай. Але калі не падмацоўваць яе пазытыўнымі прапановамі і мэтамі, то такія рэчы заўсёды выдыхаюцца. Бо чалавек мае памкненьне выказаць супраціў, пратэст — ён яго выказаў. І потым зноў хадзіць далей на такія акцыі — трэба быць ужо вельмі заўзятым чалавекам ці мець нейкую асаблівую матывацыю.
А такой матывацыі якраз і не было. Бо ніхто зь лідэраў грамадзянскай ці палітычнай супольнасьці не прапанаваў гэтым людзям, дзеля чаго выходзіць, якія мэты вылучаць. І паколькі лідэры гэтага руху былі дастаткова далёкія ад палітычнай эліты, ня раіліся з палітыкамі, былі захопленыя сваім рухам, то здарылася тое, што адбылося ў нас у 2006 годзе з флэш-мобамі, тое, што назіралася з крэатыўным супрацівам у Бялградзе ў канцы 90-х, і гэтак далей.
Цыганкоў: Аляксандар, ці згодны вы з Уладзімерам, што згасаньне серадовых пратэстаў было досыць натуральнай зьявай? Ці былі нейкія памылкі, хібы ў арганізатараў гэтых акцыяў?
"Альбо абвяшчаць перапынак, альбо знаходзіць новыя, вельмі моцныя крокі"
Старыкевіч: Па вялікім рахунку, пагаджуся з тым, што казаў Уладзімер. Тут, сапраўды, паўплываў шэраг чыньнікаў — хтосьці спалохаўся, камусьці надакучыла, хтосьці прызвычаіўся да крызісу, аднаразова выплюхнуўшы свой пратэст.
Але найбольш, мне падаецца, бракавала сапраўднай матывацыі — калі казаць пра масавую сьвядомасьць, а ня тых адзінак, якія заўсёды гатовыя выказваць свой пратэст супраць існуючай улады. Людзям хацелася ведаць, што далей, навошта рызыкаваць, улічваючы, што ты можаш патрапіць у аўтазак.
І мне падаецца, што небездакорнымі былі і дзеяньні арганізатараў. Яны не прааналізавалі сытуацыю, хоць ужо пару тыдняў як стала зразумела, што ідзе пэўнае згасаньне. І тут варта было ці абвяшчаць перапынак, ці знаходзіць вельмі моцныя крокі, якія б дазволілі прыцягнуць увагу да гэтых акцыяў наноў і стымуляваць да ўдзелу ў іх. Гэтага зроблена не было, і ў выніку мы атрымалі цалкам прадказальнае разьвіцьцё падзеяў — хоць я ня ўпэўнены, што ад гэтага ўратавалі б нейкія кансультацыі з палітычнымі структурамі.
Цыганкоў: Калі мы гадамі аналізуем масавыя акцыі, то найперш важнымі мне падаюцца матывацыя людзей, мэта акцыі і велічыня стаўкі — што стаіць на коне. 19 сьнежня 50 тысяч выйшлі, бо стаўка была вялікая, бо людзі лічылі, што тут і сёньня можа зьмяніцца ўлада, можа нешта адбыцца важнае. Калі няма такой важнай сытуацыі — чым можна прывабіць людзей выходзіць на вуліцы? Толькі дзеля маральнай пазыцыі, каб паказаць, што "мы ёсьць"?
"Бо мы ня ведаем, што наступнае лясьнецца"
Мацкевіч: Мы аналізавалі шматгадовыя акцыі супраціву і высьветлілі, што яны вельмі былі прывязаныя да каляндарных падзеяў (25 сакавіка, Чарнобыльскі шлях) альбо зьвязаныя з выбарамі. І гэтыя два працэсы паказвалі, што большасьць акцыяў супраціву бязмэтавыя. У тым сэнсе, што ёсьць прычыны, якія вымушаюць, заахвочваюць людзей пратэставаць, аднак не дамагацца чагосьці пазытыўнага.
І гэтыя летнія маўклівыя акцыі выбіваюцца з гэтага шэрагу. І гэта сьведчыць пра пэўныя працэсы ў грамадзтве, пра зьмену настрояў. Але каб асядлаць гэтыя настроі, палітыкам трэба быць у кантакце з грамадзтвам.
Напэўна, я пагаджуся з Старыкевічам, што кансультацыі зь сёньняшнімі палітыкамі мала б што далі, бо палітыкі вельмі адарваныя ад грамадзкіх працэсаў. Але яны неабходныя, каб забясьпечыць зьвязку паміж палітыкамі і людзьмі, не ангажаванымі ў палітычную дзейнасьць. Гэта адно зь першасных заданьняў, улічваючы тое, што ўвосень сытуацыя ў краіне можа пагоршыцца і можна прагназаваць новыя пратэсты.
Старыкевіч: Што тычыцца пытаньня, што рабіць далей арганізатарам маўклівых пратэстаў, дык тут — альбо знаходзіць нейкія новыя вельмі моцныя крокі, якія здолеюць згуляць нават ва ўмовах вакацыяў і летняга грамадзкага сну. Альбо абвясьціць перапынак, трымаючы ўвесь час руку на пульсе. Бо мы ня ведаем, што наступнае лясьнецца. Можа, напрыклад, адбыцца новая дэвальвацыя, і гэтак далей.
Калі ўдасца ўлавіць грамадзкі настрой, тады гэта будзе трапны крок. Аднак, каб не дыскрэдытаваць саму ідэю такіх акцыяў, праводзіць іх і далей з такой невялікай колькасьцю ўдзельнікаў, мне здаецца, ня варта.
"Ніхто зь лідэраў грамадзянскай ці палітычнай супольнасьці не прапанаваў гэтым людзям, дзеля чаго выходзіць, якія мэты вылучаць"
Цыганкоў: На апошнюю маўклівую акцыю ў беларускіх гарадах прыйшло нашмат меней удзельнікаў чым раней. Робіцца відавочным, што назіраецца трывалае зьмяншэньне колькасьці ўдзельнікаў маўклівых пратэстаў. Чаму гэта адбываецца? Ці да гэтага прывяло натуральнае згасаньне, якое ўласьцівае многім працэсам, або рэпрэсіі ўладаў, або людзі стаміліся і ня бачаць прычыны выходзіць на вуліцы?
Мацкевіч: Вы, Віталь, пазначылі амаль увесь шэраг чыньнікаў, якія паўплывалі на гэта. Трэба мець на ўвазе, што такая форма стыхійнага пратэсту (стыхійнага, бо яна не была загадзя падрыхтаваная моцнымі палітычнымі структурамі) заўсёды выдыхаецца, калі яе не падсычаць пазытыўнай матывацыяй.
Увогуле такая вялікая колькасьць людзей, якая брала ўдзел у гэтых акцыях, — гэта чыста палітычны і маральны супраціў, што варта прызнаць вельмі істотнай зьявай. Але калі не падмацоўваць яе пазытыўнымі прапановамі і мэтамі, то такія рэчы заўсёды выдыхаюцца. Бо чалавек мае памкненьне выказаць супраціў, пратэст — ён яго выказаў. І потым зноў хадзіць далей на такія акцыі — трэба быць ужо вельмі заўзятым чалавекам ці мець нейкую асаблівую матывацыю.
А такой матывацыі якраз і не было. Бо ніхто зь лідэраў грамадзянскай ці палітычнай супольнасьці не прапанаваў гэтым людзям, дзеля чаго выходзіць, якія мэты вылучаць. І паколькі лідэры гэтага руху былі дастаткова далёкія ад палітычнай эліты, ня раіліся з палітыкамі, былі захопленыя сваім рухам, то здарылася тое, што адбылося ў нас у 2006 годзе з флэш-мобамі, тое, што назіралася з крэатыўным супрацівам у Бялградзе ў канцы 90-х, і гэтак далей.
Цыганкоў: Аляксандар, ці згодны вы з Уладзімерам, што згасаньне серадовых пратэстаў было досыць натуральнай зьявай? Ці былі нейкія памылкі, хібы ў арганізатараў гэтых акцыяў?
"Альбо абвяшчаць перапынак, альбо знаходзіць новыя, вельмі моцныя крокі"
Старыкевіч: Па вялікім рахунку, пагаджуся з тым, што казаў Уладзімер. Тут, сапраўды, паўплываў шэраг чыньнікаў — хтосьці спалохаўся, камусьці надакучыла, хтосьці прызвычаіўся да крызісу, аднаразова выплюхнуўшы свой пратэст.
Але найбольш, мне падаецца, бракавала сапраўднай матывацыі — калі казаць пра масавую сьвядомасьць, а ня тых адзінак, якія заўсёды гатовыя выказваць свой пратэст супраць існуючай улады. Людзям хацелася ведаць, што далей, навошта рызыкаваць, улічваючы, што ты можаш патрапіць у аўтазак.
І мне падаецца, што небездакорнымі былі і дзеяньні арганізатараў. Яны не прааналізавалі сытуацыю, хоць ужо пару тыдняў як стала зразумела, што ідзе пэўнае згасаньне. І тут варта было ці абвяшчаць перапынак, ці знаходзіць вельмі моцныя крокі, якія б дазволілі прыцягнуць увагу да гэтых акцыяў наноў і стымуляваць да ўдзелу ў іх. Гэтага зроблена не было, і ў выніку мы атрымалі цалкам прадказальнае разьвіцьцё падзеяў — хоць я ня ўпэўнены, што ад гэтага ўратавалі б нейкія кансультацыі з палітычнымі структурамі.
Цыганкоў: Калі мы гадамі аналізуем масавыя акцыі, то найперш важнымі мне падаюцца матывацыя людзей, мэта акцыі і велічыня стаўкі — што стаіць на коне. 19 сьнежня 50 тысяч выйшлі, бо стаўка была вялікая, бо людзі лічылі, што тут і сёньня можа зьмяніцца ўлада, можа нешта адбыцца важнае. Калі няма такой важнай сытуацыі — чым можна прывабіць людзей выходзіць на вуліцы? Толькі дзеля маральнай пазыцыі, каб паказаць, што "мы ёсьць"?
"Бо мы ня ведаем, што наступнае лясьнецца"
Мацкевіч: Мы аналізавалі шматгадовыя акцыі супраціву і высьветлілі, што яны вельмі былі прывязаныя да каляндарных падзеяў (25 сакавіка, Чарнобыльскі шлях) альбо зьвязаныя з выбарамі. І гэтыя два працэсы паказвалі, што большасьць акцыяў супраціву бязмэтавыя. У тым сэнсе, што ёсьць прычыны, якія вымушаюць, заахвочваюць людзей пратэставаць, аднак не дамагацца чагосьці пазытыўнага.
І гэтыя летнія маўклівыя акцыі выбіваюцца з гэтага шэрагу. І гэта сьведчыць пра пэўныя працэсы ў грамадзтве, пра зьмену настрояў. Але каб асядлаць гэтыя настроі, палітыкам трэба быць у кантакце з грамадзтвам.
Напэўна, я пагаджуся з Старыкевічам, што кансультацыі зь сёньняшнімі палітыкамі мала б што далі, бо палітыкі вельмі адарваныя ад грамадзкіх працэсаў. Але яны неабходныя, каб забясьпечыць зьвязку паміж палітыкамі і людзьмі, не ангажаванымі ў палітычную дзейнасьць. Гэта адно зь першасных заданьняў, улічваючы тое, што ўвосень сытуацыя ў краіне можа пагоршыцца і можна прагназаваць новыя пратэсты.
Старыкевіч: Што тычыцца пытаньня, што рабіць далей арганізатарам маўклівых пратэстаў, дык тут — альбо знаходзіць нейкія новыя вельмі моцныя крокі, якія здолеюць згуляць нават ва ўмовах вакацыяў і летняга грамадзкага сну. Альбо абвясьціць перапынак, трымаючы ўвесь час руку на пульсе. Бо мы ня ведаем, што наступнае лясьнецца. Можа, напрыклад, адбыцца новая дэвальвацыя, і гэтак далей.
Калі ўдасца ўлавіць грамадзкі настрой, тады гэта будзе трапны крок. Аднак, каб не дыскрэдытаваць саму ідэю такіх акцыяў, праводзіць іх і далей з такой невялікай колькасьцю ўдзельнікаў, мне здаецца, ня варта.