Чаму ўлады вырашылі жорстка разагнаць фармальна бяскрыўдную акцыю "маўклівага пратэсту"? Ці гатовыя ўдзельнікі такіх акцыяў да прэсінгу з боку ўладаў? Ці можна сказаць. што для большасьці ўдзельнікаў гэтых флэш-мобаў яны пакуль — гульня, забава, або яны разумеюць, што ўступаюць на шлях палітычнай барацьбы? На гэтыя пытаньні ў перадачы "Экспэртыза Свабоды" адказваюць палітычны аглядальнік газэты "Белорусы и рынок" Паўлюк Быкоўскі і моладзевы лідэр, арганізатар праекту Pashtouka.org Андрэй Кім.
"Рэпрэсіі ўладаў надаюць акцыі нейкі новы сэнс"
Цыганкоў: Як вы ацэньваеце акцыю маўчаньня, якая прайшла 23 чэрвеня? Ці можна сказаць, што цяпер наступае нейкі пераломны момант у разьвіцьці гэтага руху?
Быкоўскі: Можна сказаць, што акцыя робіцца ўсё больш вядомай і папулярнай. Пераломны момант мог бы быць, калі б людзі пабачылі, што ўдзельнічаць у акцыі — страшна ці бессэнсоўна. Але рэпрэсіі ўладаў надаюць акцыі нейкі новы, дадатковы сэнс. Аднак гэта і ня тыя рэпрэсіі, якія б рэальна напалохалі яе ўдзельнікаў.
Калі на гэтую пераважна моладзевую акцыю накладзецца нейкі сацыяльны выбух, пратэсты рабочых, тады гэта будзе мець вялікія палітычныя наступствы.
Цыганкоў: Але паводзіны ўладаў можна назваць нейкімі "недарэпрэсіямі". З аднаго боку, хапалі на вуліцы бяз дай прычыны, зь іншага — сёньняшнія суды далі затрыманым мінімальныя (паводле беларускіх традыцыяў) пакараньні — штрафы. Нікога не саджалі на суткі.
Быкоўскі: Юрыдычна немагчыма патлумачыць, за што ўвогуле гэтых людзей бяруць. Калі не прыдумляць, што яны лаяліся матам, то гэтыя людзі нічога не парушылі. І гэта праблема для беларускага правасудзьдзя. Калі даваць сур'ёзныя прысуды, якія будуць нічым не абгрунтаваныя, то гэта кепскі піяр нават для аўтарытарнага рэжыму.
Цыганкоў: Андрэй, вы былі адным з арганізатараў шматлікіх флэшмобаў, якія адбываліся ў 2006 годзе адразу пасьля прэзыдэнцкіх выбараў. Ці можна правесьці нейкія паралелі паміж сёньняшнімі і тагачаснымі падзеямі, якія, дарэчы, тады даволі хутка сышлі на нішто?
Кім: Менавіта таму я зараз і ня быў бы такім аптымістам. Мы маем фактычна ідэнтычны прыклад з 2006 году. Тады разьвівалася ўсё па нарастаньні, улады спачатку не чапалі людзей. Тады нават моладзь была больш узрушаная і актыўная, гэта быў больш рамантычны час, адразу пасьля намётавага мястэчка на Кастрычніцкай. І вось празь некалькі разоў, калі флэшмобы пачалі зьбіраць па 300—400 чалавек, улады знайшлі магчымасьць "вінціць" людзей. Іх забіралі на 3 гадзіны, ні ў чым не абвінавачвалі, перапісвалі дадзеныя і дасылалі запыты на месца працы ці вучобы.
Тое самае ўлады зрабілі ўпершыню і ўчора. Тады, у 2006-м, арганізатары ня ведалі, як рэагаваць на гэта, не былі падрыхтаваныя, таму рух грамадзкага флэшмобу загінуў. Зараз арганізатары маўклівых гуляньняў стаяць перад тым самым выклікам. Ці яны знойдуць нейкае выйсьце, ці памяняюць тактычна матрыцу сваіх дзеяньняў? Я спадзяюся, што так, зараз іхні ход і яны мусяць нешта зрабіць. Калі нічога не прадпрымаць, то гэты рух хутка можа сысьці на нішто.
"Улады захочуць аддзяліць завадатараў ад асноўнай масы"
Цыганкоў: Удзельнікі гэтых акцыяў — пераважна не старыя апазыцыянэры, а новыя людзі. Ці гатовыя яны да ціску з боку ўладаў, да размоваў з прадстаўнікамі КДБ? Ці можна сказаць. што для большасьці ўдзельнікаў гэтых флэшмобаў — гэта пакуль гульня, забава, або яны разумеюць, што ўступаюць на шлях палітычнай барацьбы?
Быкоўскі: Я не магу сказаць адназначна, да чаго яны гатовыя. Здаецца, гэтыя маладыя людзі хочуць неяк сябе праявіць. Іншае пытаньне, што гэта можа мець пэўныя наступствы, пра якія яны не абавязкова думаюць.
Частка людзей, вядома, будзе адпуджаная, бо сам фармат мерапрыемства быў прыдуманы для таго, каб немагчыма было пакараць яго ўдзельнікаў. І калі людзі ўбачаць, што па-за правам іх караюць, яны будуць рабіць свае высновы. Разам з тым для многіх маладых людзей нават страта месца працы і вучобы не заўсёды выглядае такой фатальнаю. Камусьці здаецца, што "жыцьцё вялікае, і мы можам зрабіць шмат чаго".
Таму цяжка ацаніць, як і хто зробіць свой выбар. Але важна, што ў гэтых акцыях амаль няма дарослых палітыкаў, тых, хто ўжо "біты". Таму гэтая моладзь будзе прымаць рашэньні, ня маючы досьведу, як паступаць у такіх сытуацыях. І гэта сур'ёзная праблема, на якую варта зьвярнуць увагу найперш праваабаронцам.
Цыганкоў: Калі ўжо праводзіць аналёгіі з 2006-м годам, то колькі з тых людзей, якія тады прыйшлі ў флэшмобы, засталіся і надалей у грамадзкай дзейнасьці? Ці можна прагназаваць лёс удзельнікаў "Рэвалюцыі ў сацыяльных сетках"?
Кім: Відавочна, улада хоча паўтарыць сцэнар 2006-га году, калі той уздым быў зьбіты. Тыя 10 ці колькі працэнтаў (малая частка) — яны настроеныя больш радыкальна і гатовыя ахвяраваць нечым і ісьці далей. Але гэта якраз задавальняе ўлады. Яны заўсёды так робяць — спрабуюць аддзяліць завадатараў ад асноўнай масы. І калі гэта атрымаецца ў іх зараз, то ўжо ня важна, колькі людзей прыйдзе ў апазыцыю. Пакуль патэнцыйныя лідэры ня будуць у сваёй справе разам з большасьцю, якая баіцца рэпрэсіяў, але тым ня менш нешта хоча зрабіць, пакуль ня будзе знойдзена спосабу спалучыць іх разам, — посьпеху ня будзе.
Цыганкоў: Значыць, вы лічыце, што "Рэвалюцыя ў сацыяльных сетках" не павінна радыкалізавацца, а заставацца максымальна прывабнай для большасьці?
Кім: Так, як мэта — трымаць кантакт зь як мага большай колькасьцю людзей. Толькі тады, калі колькасьць удзельнікаў будзе павялічвацца, тады будзе посьпех.
"Колькасьць стварае аўтарытэт і легітымнасьць"
Цыганкоў: Чаму ўсё ж улады гэтак жорстка адрэагавалі на гэтую фармальна бяскрыўдную акцыю? Ці беларускія спэцслужбы сапраўды вераць (як пра гэта казаў супрацоўнік КДБ у аўдыёстужцы размовы са студэнтам), што мэта арганізатараў акцыі — сапраўды зьвяржэньне рэжыму?
Быкоўскі: На маю думку, спэцслужбы хутчэй зацікаўленыя гуляцца ў тое, што яны "вераць", што гэта магчыма. Тады яны могуць абгрунтоўваць свае дзеяньні і займацца "бюджэтаваньнем" сваіх патрэбаў.
У той жа час галоўнае, чаго могуць дасягнуць арганізатары — каб людзі перасталі баяцца. І калі так, то аналіз, які зрабілі спэцслужбы, прывёў іх да думкі, каб людзі пачалі баяцца ўдзельнічаць у гэтым. Менавіта таму — жорсткі разгон і даволі вялікія штрафы.
Цыганкоў: Выглядае, што сапраўды самае страшнае, чаго ўлады могуць баяцца — гэта спалучэньне бунтаў інтэлектуальных са "страўнікавым" пратэстам "простых людзей"?
Кім: Сапраўды, трэба ўлічыць, што колькасьць стварае аўтарытэт і стварае легітымнасьць. Я глядзеў відэа акцыі, і самае забаўнае — што першымі сталі затрымліваць людзей кіраўнікі. То бок палкоўнік Яўсееў, намесьнік кіраўніка Цэнтральнага РАУС Грышчанка, людзі, якія мусілі камандаваць. Але яны крычалі на сваіх падначаленых: "Что вы тут стесняетесь?" і самі давалі прыклад, як затрымліваць.
Бо нават такая колькасьць крыху спыняе, асабліва калі спэцназаўцаў не "накручваюць", калі фармальна няма за што да ўдзельнікаў прычапіцца. Таму ёсьць небясьпека, што чым больш выйдзе людзей, тым менш будзе жаданьня ў таго ж спэцназу іх разганяць.
Ёсьць такая рэч, як ланцуговая рэакцыя, якая можа адбыцца толькі пры крытычнай масе. Таму ўлады імкнуцца не дапусьціць крытычнай масы ні па якім кірунку. Нават калі б акцыя называлася "Гуляем і ўсьміхаемся". Нават калі мы арганізоўвалі "бой падушкамі" , які падкрэсьлена ня меў ніякіх палітычных мэтаў, то нават тут было летась да 300 чалавек затрымана. Што тады казаць пра суполку, якая ставіць сваёй мэтай рэвалюцыю! Таму ўлада і ставіць сваім першасным заданьнем спыніць гэтую "ланцуговую рэакцыю". Я згодны з тым, што менавіта спалучэньне пратэстаў моладзі, сацыяльных пратэстаў, агульнага нездавальненьня можа нарадзіць гэтую "ланцуговую рэакцыю", і спыніць яе будзе немагчыма.