Мастацкая суполка "Пагоня" гэтымі днямі адзначае сваё дваццацігодзьдзе. Аднак юбілейную выставу ў сталічным Палацы мастацтва азмрочыла трывіяльная для Беларусі падзея – пяць твораў былі зьнятыя з экспазыцыі з палітычных меркаваньняў. Госьць "Вольнай студыі" – адзін з арганізатараў і першы кіраўнік "Пагоні" Аляксей Марачкін.
Міхась Скобла: “Спадар Аляксей, гэта стала ўжо заганнай традыцыяй – калі суполка “Пагоня” ладзіць выставу, то абавязкова нейкія творы падпадаюць пад забарону. А чые карціны гэтым разам не прайшлі цэнзуру?”
Аляксей Марачкін: “Перш за ўсё тры плякаты Ўладзімера Крукоўскага. Памятаеш яго клясычны твор “Што ж мы за людзі?”. Далоні, якія трымаюць разьбіты ўшчэнт герб Пагоня... Другі плякат мае назву “Свабоду палітвязьням!”. І трэці не дапушчаны на выставу плякат прысьвечаны Беларускай Народнай Рэспубліцы. Ня трапілі на выставу таксама карціна Віктара Мікіты і мая “Сьцяна” (дарэчы, на выставу ў 1997 годзе яна "прайшла"). І я разумею, чаму сёньня ўлады такія насьцярожаныя: за кратамі сядзяць знакавыя людзі – палітыкі, былыя кандыдаты на прэзыдэнта. Ня трапіў у экспазыцыю і яшчэ адзін мой новы твор – “Здані, або Пераможцы”. "Пагоня" даўно ўжо адчувае на сабе ўціск з боку ўладаў, а таксама з боку кіраўніцтва Саюзу мастакоў, хоць да яго я стаўлюся пазытыўна. Чаму ж адбываюцца гэтыя скандальныя забароны? Гэта сур’ёзная размова. І тут я мушу сказаць некалькі словаў пра кіраўнікоў саюзу, якія ўжо другі тэрмін пры ўладзе знаходзяцца – і старшыня, і намесьнікі”.
Скобла: “Вы чамусьці ня хочаце іх называць, але ж яны не безыменныя. Старшыня – Уладзімер Савіч, а намесьнікі – Рыгор Сітніца і Сяргей Цімохаў”.
Марачкін: “Калі гэтыя людзі прыйшлі да кіраўніцтва саюзам, адразу пачаліся пазытыўныя зрухі. Амаль штогод праводзяцца біенале жывапісу, графікі, дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва. Ладзяцца выставы і ў Маскве, дзе ёсьць наша пляцоўка. Дзякуючы менавіта нашаму кіраўніцтву, была заплянаваная і выстава, якая цяпер праходзіць ў Палацы мастацтва. Але – як атрымалася, так атрымалася… Я не настолькі абвінавачваю наша кіраўніцтва, тут трэба гаварыць наогул пра атмасфэру, якая склалася ў нашай дзяржаве”.
Скобла: “У мастакоўскім асяродзьдзі сапраўды вельмі добра ставяцца да кіраўнікоў саюзу. Маўляў, і Савіч, і Сітніца, і Цімохаў – таленавітыя, настроеныя па-незалежніцку хлопцы… Калі вы іх так шануеце, то навошта прапануеце на афіцыйную выставу творы, якія заведама выклічуць адмоўную рэакцыю ўладаў?”
Марачкін: “Мы іх сапраўды шануем, але і разьлічваем, што ў адносінах да нас кіраўнікі будуць юрыдычна і практычна справядлівыя. Ці бачыце, на іх націснулі зьверху і загадалі правесьці чыстку падрыхтаваных на выставу твораў… Але, і паводле статуту нашага творчага саюзу, і паводле крымінальнага кодэксу, на выставах не павінна быць твораў, якія прапагандуюць міжнацыянальныя канфлікты, вайну, парнаграфію, якія зьневажаюць начальніка краіны. Дык вось, усе творы, зьнятыя з выставы, пад гэтыя характарыстыкі не падыходзяць. А нават каб і падыходзілі, то імі павінны займацца не кіраўнікі саюзу. Калі творы падпадаюць пад крымінальную адказнасьць, то для гэтага ёсьць адпаведныя органы. Дарэчы, раней так і было, яшчэ калі быў старшынёй Генадзь Буралкін. Было – зьнялі з выставы творы, засталіся белыя плямы на сьценах. І старшыня, памятаю, сказаў: “Я сваёй уладай здымаць ня буду. Ёсьць адпаведныя органы”. І тады за справу ўзялося Міністэрства культуры, тагачасны міністар Сасноўскі выдаў адпаведную пастанову, дзе пералічыў, што канкрэтна трэба зьняць. А тут – хлопцы не дадумаліся, і адбылося тое, што адбылося. Трэба, аднак, зазначыць, што кіраўніцтва саюзу мае права здымаць з выставы творы, але з адной толькі прычыны – з-за слабога мастацкага ўзроўню”.
Скобла: “А гэты аргумэнт гучаў?”
Марачкін: “Не гучаў. Аргумэнт гучаў так: каб не было аніякай палітыкі. Безумоўна, у нас жа адзін палітык...”
Скобла: “А кім канкрэтна здымаліся творы? Гэта адбывалася ў вашай прысутнасьці?”
Марачкін: “Мы выбралі кіраўнікоў Саюзу мастакоў. Мы ім давяраем, і не выпадае як бы кідацца ў рожкі… Аднак менавіта яны настойвалі на тым, што гэты і гэты твор ня пойдзе, канкрэтныя людзі: старшыня Ўладзімер Савіч, намесьнік Рыгор Сітніца і старшыня рады Ўладзімер Зінкевіч. Апрача намесьніка старшыні Сяргея Цімохава. Што гэта за экспэрты, якія па тэлефоне рэкамэндуюць зьняць не канкрэтны твор, а “вы ж паглядзіце, каб там чаго не было...”? Магчыма, за нейкі свой твор я павінен сядзець у турме. Дык займіцеся гэтым, паглядзіце ўважліва. Калі я спытаўся: “Гэта цэнзура?”, то пачуў у адказ: “У нас няма цэнзуры”. Цэнзуры няма, але ёсьць цэнзары – так атрымліваецца”.
Скобла: “Давайце пагаворым пра ваш твор “Здані, або Пераможцы”, які таксама не атрымаў пропуск у Палац мастацтва. Я разумею, што гэта вельмі няўдзячная справа – тлумачыць сваю карціну. Але давайце пойдзем на такі вынятак для Радыё Свабода. Такім чынам, што мы бачым на палатне?”
Марачкін: “На напісаньне гэтай карціны мяне падштурхнулі падзеі 19 сьнежня. Я ў мастацкай форме адлюстраваў тое, што бачыў на свае вочы на Плошчы Незалежнасьці. На карціне зь левага боку – натоўп са шчытамі, і твары там падобныя на д’яблавы, з рожкамі. Як мастак, я не магу ўспрымаць гэтых шчытаносцаў, гэтых чорных зданяў, якія накінуліся і зьбілі паэта Ўладзімера Някляева, як анёлаў. Гэта не анёлы. У цэнтры – здань у зімовай шапцы. Дарэчы, я маляваў карціну яшчэ да таго, як Кадафі адзеў зімовую шапку. Так у мяне выйшла, хлопцы потым сьмяяліся. Я ў алегарычнай, мэтафарычнай форме паказаў, што гэтак званыя “пераможцы” ўручаюць кветку нейкай істоце – ці то пацуку, ці то сабаку. На карціне прысутнічаюць як асацыяцыя і гаражы, і шкло пабітае. Але там не канкрэтныя людзі. Вусатых вы там не пабачыце. Ці ж я ня маю права выказаць мастацкімі сродкамі тое, што адбылося? Праўда, калі б мне хто-небудзь прапанаваў: праілюстраваць кніжачку Ўладзімера Падгола – зборнік выказваньняў начальніка краіны, то я, мабыць, ня змог бы. Як можна праілюстраваць, напрыклад, выказваньне: “Калі перамогуць апазыцыянэры, яны ўсіх нас пасадзяць на кол”? Уяўляеш сабе карціну? Альбо як можна праілюстраваць выказваньне: “Дзеля карысьці Беларусі я на карачках папаўзу з Маскву”? Нават і ўявіць сабе страшнавата”.
Скобла: “Калі б гэта іншы хто-небудзь сказаў, то адразу трапіў бы пад адпаведную дырэктыву”.
Марачкін: “Маеш рацыю. Неяк пры сустрэчы зь міністрам культуры Паўлам Латушкам я сказаў яму: “Мяне афіцыйныя ўлады ігнаруюць. І мне няма чым займацца. Ня ўвесь час жа пэйзажы пісаць. Але вы ж не далі мне цягам 20 гадоў аніводнага заказу! Кажу, калі трэба зацугляць чалавека, то зацугляйце яго працай, хай росьпісы робіць, тое, іншае… Дарэчы, так Павал Якубовіч паступіў з карыкатурыстам Алегам Карповічам. Ён рабіў выдатныя сатырычныя малюнкі. Якубовіч узяў яго на працу ў “Советскую Белоруссию” і – усё, зацугляў Карповіча, ён больш палітычнай карыкатурай не займаецца”.
Скобла: “І што вам адказаў міністар Латушка?”
Марачкін: “Ён проста змаўчаў. Зразумела, што аніякіх дзяржаўных цугляў яны на мяне не адзенуць, таму што чорныя сьпісы існуюць. У нашай краіне такая фарысэйская палітыка: цэнзуры быццам няма, але яна на практыцы існуе, як існуе і тэлефоннае права. Мы нядаўна хацелі зрабіць у Жодзіна, у мастацкай школе, выставу, прысьвечаную Кастусю Каліноўскаму. Як толькі начальства даведалася – забаранілі на карані”.
Скобла: “Улады, відаць, стаміўшыся кожны раз цэнзураваць выставы мастакоў у Палацы мастацтва, вырашылі забраць у вас сам палац. Што вы можаце сказаць наконт прапановы Менгарвыканкаму перадаць Палац мастацтва на балянс гораду?”
Марачкін: “Юрыдычына гарадзкія ўлады ня маюць на гэта права. Палац – наша ўласнасьць. Гэта пацьверджана адпаведнымі дакумэнтамі. Але ж вядома, што часам нашай уладзе нічога не дакажаш. Дакумэнты ёсьць, а могуць прыдумаць нейкую зачэпку, напрыклад, не рамантуецца і г.д. Хоць цяперашняе кіраўніцтва Саюзу мастакоў зрабіла ўсё, каб у Палацы мастацтва было ўтульна. І цяпер, калі заходзіш туды, адчуваньне сьвята цябе не пакідае, ды і мастацкая выстава – гэта заўсёды сьвята. Сьцены пафарбаныя. Хай ня ўсё даведзенае да канца, але будынак – у цэнтры гораду, і творчы саюз ім апякуецца. І будзе вялікая страта, калі ён адыдзе камунгасу. Праўда, атрымліваецца, што мы сваімі дзеяньнямі правакуем калегаў, якія будуць гаварыць, што гэта з-за “Пагоні” могуць адабраць Палац мастацтва. І мы становімся закладнікамі гэтага палацу”.
Міхась Скобла: “Спадар Аляксей, гэта стала ўжо заганнай традыцыяй – калі суполка “Пагоня” ладзіць выставу, то абавязкова нейкія творы падпадаюць пад забарону. А чые карціны гэтым разам не прайшлі цэнзуру?”
Аляксей Марачкін: “Перш за ўсё тры плякаты Ўладзімера Крукоўскага. Памятаеш яго клясычны твор “Што ж мы за людзі?”. Далоні, якія трымаюць разьбіты ўшчэнт герб Пагоня... Другі плякат мае назву “Свабоду палітвязьням!”. І трэці не дапушчаны на выставу плякат прысьвечаны Беларускай Народнай Рэспубліцы. Ня трапілі на выставу таксама карціна Віктара Мікіты і мая “Сьцяна” (дарэчы, на выставу ў 1997 годзе яна "прайшла"). І я разумею, чаму сёньня ўлады такія насьцярожаныя: за кратамі сядзяць знакавыя людзі – палітыкі, былыя кандыдаты на прэзыдэнта. Ня трапіў у экспазыцыю і яшчэ адзін мой новы твор – “Здані, або Пераможцы”. "Пагоня" даўно ўжо адчувае на сабе ўціск з боку ўладаў, а таксама з боку кіраўніцтва Саюзу мастакоў, хоць да яго я стаўлюся пазытыўна. Чаму ж адбываюцца гэтыя скандальныя забароны? Гэта сур’ёзная размова. І тут я мушу сказаць некалькі словаў пра кіраўнікоў саюзу, якія ўжо другі тэрмін пры ўладзе знаходзяцца – і старшыня, і намесьнікі”.
Скобла: “Вы чамусьці ня хочаце іх называць, але ж яны не безыменныя. Старшыня – Уладзімер Савіч, а намесьнікі – Рыгор Сітніца і Сяргей Цімохаў”.
Марачкін: “Калі гэтыя людзі прыйшлі да кіраўніцтва саюзам, адразу пачаліся пазытыўныя зрухі. Амаль штогод праводзяцца біенале жывапісу, графікі, дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва. Ладзяцца выставы і ў Маскве, дзе ёсьць наша пляцоўка. Дзякуючы менавіта нашаму кіраўніцтву, была заплянаваная і выстава, якая цяпер праходзіць ў Палацы мастацтва. Але – як атрымалася, так атрымалася… Я не настолькі абвінавачваю наша кіраўніцтва, тут трэба гаварыць наогул пра атмасфэру, якая склалася ў нашай дзяржаве”.
Скобла: “У мастакоўскім асяродзьдзі сапраўды вельмі добра ставяцца да кіраўнікоў саюзу. Маўляў, і Савіч, і Сітніца, і Цімохаў – таленавітыя, настроеныя па-незалежніцку хлопцы… Калі вы іх так шануеце, то навошта прапануеце на афіцыйную выставу творы, якія заведама выклічуць адмоўную рэакцыю ўладаў?”
Калі творы падпадаюць пад крымінальную адказнасьць, то для гэтага ёсьць адпаведныя органы ...
Марачкін: “Мы іх сапраўды шануем, але і разьлічваем, што ў адносінах да нас кіраўнікі будуць юрыдычна і практычна справядлівыя. Ці бачыце, на іх націснулі зьверху і загадалі правесьці чыстку падрыхтаваных на выставу твораў… Але, і паводле статуту нашага творчага саюзу, і паводле крымінальнага кодэксу, на выставах не павінна быць твораў, якія прапагандуюць міжнацыянальныя канфлікты, вайну, парнаграфію, якія зьневажаюць начальніка краіны. Дык вось, усе творы, зьнятыя з выставы, пад гэтыя характарыстыкі не падыходзяць. А нават каб і падыходзілі, то імі павінны займацца не кіраўнікі саюзу. Калі творы падпадаюць пад крымінальную адказнасьць, то для гэтага ёсьць адпаведныя органы. Дарэчы, раней так і было, яшчэ калі быў старшынёй Генадзь Буралкін. Было – зьнялі з выставы творы, засталіся белыя плямы на сьценах. І старшыня, памятаю, сказаў: “Я сваёй уладай здымаць ня буду. Ёсьць адпаведныя органы”. І тады за справу ўзялося Міністэрства культуры, тагачасны міністар Сасноўскі выдаў адпаведную пастанову, дзе пералічыў, што канкрэтна трэба зьняць. А тут – хлопцы не дадумаліся, і адбылося тое, што адбылося. Трэба, аднак, зазначыць, што кіраўніцтва саюзу мае права здымаць з выставы творы, але з адной толькі прычыны – з-за слабога мастацкага ўзроўню”.
Скобла: “А гэты аргумэнт гучаў?”
Марачкін: “Не гучаў. Аргумэнт гучаў так: каб не было аніякай палітыкі. Безумоўна, у нас жа адзін палітык...”
Скобла: “А кім канкрэтна здымаліся творы? Гэта адбывалася ў вашай прысутнасьці?”
яны настойвалі на тым, што гэты і гэты твор ня пойдзе, канкрэтныя людзі: старшыня Ўладзімер Савіч, намесьнік Рыгор Сітніца і старшыня рады Ўладзімер Зінкевіч ...
Марачкін: “Мы выбралі кіраўнікоў Саюзу мастакоў. Мы ім давяраем, і не выпадае як бы кідацца ў рожкі… Аднак менавіта яны настойвалі на тым, што гэты і гэты твор ня пойдзе, канкрэтныя людзі: старшыня Ўладзімер Савіч, намесьнік Рыгор Сітніца і старшыня рады Ўладзімер Зінкевіч. Апрача намесьніка старшыні Сяргея Цімохава. Што гэта за экспэрты, якія па тэлефоне рэкамэндуюць зьняць не канкрэтны твор, а “вы ж паглядзіце, каб там чаго не было...”? Магчыма, за нейкі свой твор я павінен сядзець у турме. Дык займіцеся гэтым, паглядзіце ўважліва. Калі я спытаўся: “Гэта цэнзура?”, то пачуў у адказ: “У нас няма цэнзуры”. Цэнзуры няма, але ёсьць цэнзары – так атрымліваецца”.
Скобла: “Давайце пагаворым пра ваш твор “Здані, або Пераможцы”, які таксама не атрымаў пропуск у Палац мастацтва. Я разумею, што гэта вельмі няўдзячная справа – тлумачыць сваю карціну. Але давайце пойдзем на такі вынятак для Радыё Свабода. Такім чынам, што мы бачым на палатне?”
Альбо як можна праілюстраваць выказваньне: “Дзеля карысьці Беларусі я на карачках папаўзу з Маскву”? ...
Марачкін: “На напісаньне гэтай карціны мяне падштурхнулі падзеі 19 сьнежня. Я ў мастацкай форме адлюстраваў тое, што бачыў на свае вочы на Плошчы Незалежнасьці. На карціне зь левага боку – натоўп са шчытамі, і твары там падобныя на д’яблавы, з рожкамі. Як мастак, я не магу ўспрымаць гэтых шчытаносцаў, гэтых чорных зданяў, якія накінуліся і зьбілі паэта Ўладзімера Някляева, як анёлаў. Гэта не анёлы. У цэнтры – здань у зімовай шапцы. Дарэчы, я маляваў карціну яшчэ да таго, як Кадафі адзеў зімовую шапку. Так у мяне выйшла, хлопцы потым сьмяяліся. Я ў алегарычнай, мэтафарычнай форме паказаў, што гэтак званыя “пераможцы” ўручаюць кветку нейкай істоце – ці то пацуку, ці то сабаку. На карціне прысутнічаюць як асацыяцыя і гаражы, і шкло пабітае. Але там не канкрэтныя людзі. Вусатых вы там не пабачыце. Ці ж я ня маю права выказаць мастацкімі сродкамі тое, што адбылося? Праўда, калі б мне хто-небудзь прапанаваў: праілюстраваць кніжачку Ўладзімера Падгола – зборнік выказваньняў начальніка краіны, то я, мабыць, ня змог бы. Як можна праілюстраваць, напрыклад, выказваньне: “Калі перамогуць апазыцыянэры, яны ўсіх нас пасадзяць на кол”? Уяўляеш сабе карціну? Альбо як можна праілюстраваць выказваньне: “Дзеля карысьці Беларусі я на карачках папаўзу з Маскву”? Нават і ўявіць сабе страшнавата”.
Скобла: “Калі б гэта іншы хто-небудзь сказаў, то адразу трапіў бы пад адпаведную дырэктыву”.
Марачкін: “Маеш рацыю. Неяк пры сустрэчы зь міністрам культуры Паўлам Латушкам я сказаў яму: “Мяне афіцыйныя ўлады ігнаруюць. І мне няма чым займацца. Ня ўвесь час жа пэйзажы пісаць. Але вы ж не далі мне цягам 20 гадоў аніводнага заказу! Кажу, калі трэба зацугляць чалавека, то зацугляйце яго працай, хай росьпісы робіць, тое, іншае… Дарэчы, так Павал Якубовіч паступіў з карыкатурыстам Алегам Карповічам. Ён рабіў выдатныя сатырычныя малюнкі. Якубовіч узяў яго на працу ў “Советскую Белоруссию” і – усё, зацугляў Карповіча, ён больш палітычнай карыкатурай не займаецца”.
Скобла: “І што вам адказаў міністар Латушка?”
Марачкін: “Ён проста змаўчаў. Зразумела, што аніякіх дзяржаўных цугляў яны на мяне не адзенуць, таму што чорныя сьпісы існуюць. У нашай краіне такая фарысэйская палітыка: цэнзуры быццам няма, але яна на практыцы існуе, як існуе і тэлефоннае права. Мы нядаўна хацелі зрабіць у Жодзіна, у мастацкай школе, выставу, прысьвечаную Кастусю Каліноўскаму. Як толькі начальства даведалася – забаранілі на карані”.
Скобла: “Улады, відаць, стаміўшыся кожны раз цэнзураваць выставы мастакоў у Палацы мастацтва, вырашылі забраць у вас сам палац. Што вы можаце сказаць наконт прапановы Менгарвыканкаму перадаць Палац мастацтва на балянс гораду?”
з-за “Пагоні” могуць адабраць Палац мастацтва. І мы становімся закладнікамі гэтага палацу” ...
Марачкін: “Юрыдычына гарадзкія ўлады ня маюць на гэта права. Палац – наша ўласнасьць. Гэта пацьверджана адпаведнымі дакумэнтамі. Але ж вядома, што часам нашай уладзе нічога не дакажаш. Дакумэнты ёсьць, а могуць прыдумаць нейкую зачэпку, напрыклад, не рамантуецца і г.д. Хоць цяперашняе кіраўніцтва Саюзу мастакоў зрабіла ўсё, каб у Палацы мастацтва было ўтульна. І цяпер, калі заходзіш туды, адчуваньне сьвята цябе не пакідае, ды і мастацкая выстава – гэта заўсёды сьвята. Сьцены пафарбаныя. Хай ня ўсё даведзенае да канца, але будынак – у цэнтры гораду, і творчы саюз ім апякуецца. І будзе вялікая страта, калі ён адыдзе камунгасу. Праўда, атрымліваецца, што мы сваімі дзеяньнямі правакуем калегаў, якія будуць гаварыць, што гэта з-за “Пагоні” могуць адабраць Палац мастацтва. І мы становімся закладнікамі гэтага палацу”.
