31 студзеня Аляксандар Лукашэнка падпісаў дырэктыву №4 "Аб разьвіцьці прадпрымальніцкай ініцыятывы і стымуляваньні дзелавой актыўнасьці у Рэспубліцы "Беларусь". Ці апраўдаў чаканьні экспэртаў гэты дакумэнт, ці можа ён прывесьці да сапраўднай лібэралізацыі беларускай эканомікі? Колькі трэба зьмяніць законаў, каб выканаць усе задачы Дырэктывы, і ці зьбіраецца ўлада гэта рабіць? На гэтыя ды іншыя пытаньні ў перадачы "Экспэртыза Свабоды" адказваюць прадпрымальнік і юрыст Сяргей Балыкін і эканамічны экспэрт Сяргей Чалы. Вядзе перадачу Віталь Цыганкоў
Цыганкоў: Як вядома, размовы пра прыняцьце нейкага дакумэнту аб лібэралізацыі эканомікі хадзілі ці не паўгоду. Наколькі Дырэктыва апраўдала вашы чаканьні ў гэтым сэнсе? Ці можна казаць, што гэты дакумэнт сапраўды можа прывесьці да лібэралізацыі беларускай эканомікі?
Чалы: Ад пачатку чаканьні былі вельмі высокія, асабліва пасьля таго, як пра гэтую Дырэктыву было сказана падчас пасланьня прэзыдэнта да дзьвюх палатаў парлямэнту ў красавіку. У той момант здавалася, што гэта сапраўды радыкальны дакумэнт, адзін з асноўных элемэнтаў будучай эканамічнай палітыкі. Але як сталі праточвацца праекты гэтай дырэктывы, стала зразумела, што нічога радыкальнага ў эканоміцы нашы ўлады прапанаваць ня могуць. Фактычна гэты дакумэнт сабралі з законапраектаў аб падтрымцы малога і сярэдняга бізнэсу і разьвіцьці дзяржаўнага і прыватнага партнэрства.
Увогуле гэта быў трэці тэкст, які я бачыў і кожны зь іх станавіўся ўсё горш. Таму ў мяне ўражаньне, што падпісалі яго толькі таму, што "калі абяцалі – дык няхай ужо нешта будзе".
Балыкін: Увогуле, не зразумела, што такое Дырэктыва, які яе статус, ці зьяўляецца яна нарматыўным актам, ці проста палітычнай дэклярацыяй. Якая сіла гэтага дакумэнту, ці можна спасылацца на дырэктыву ў судзе. Што рабіць, калі яна супярэчыць нейкім нарматыўным актам? Чым карыстацца ў такім выпадку – Дырэктывай ці законам? Не зразумела.
І самае галоўнае – гэта ж ня болей чым плян дзеяньняў. Нават проста даручэньне распрацаваць плян. А якім ён будзе, калі будзе рэалізаваны, невядома. Так мы можам чакаць гэтага яшчэ пяць гадоў.
Цыганкоў: Так, Дырэктыва ня мае форму канкрэтнага заканадаўчага акту. Яго хутчэй выглядае як пералік задач, якія трэба ажыцьцявіць. Таму выглядае даволі лёзунгава – трэба рабіць тое і тое. Колькі законаў давядзецца памяняць, і ці ёсьць палітычная воля дзяржавы рабіць гэта?
Балыкін: Шчыра кажучы, нічога прымаць ня трэба. Збольшага трэба адмяняць. Адмяніць усе тыя абмежаваньні, якія перашкаджаюць бізнэсу жыць. Трэба адмяняць шмат якіядэкрэты прэзыдэнта, пастановы ўраду, мясцовых органаў улады – без гэтага прадпрымальнікам жыць было б значна прасьцей. Адмяніць некаторыя артыкулы Крымінальнага кодэкса, тыя нарматыўныя акты, якія абмяжоўваюць свабоду цэнаўтварэньня, дэкрэт аб кантрактах, пастанову ўраду аб тарыфнай сетцы – усё гэта варта было адмяніць, калі б улада хацела, каб бізнэс разьвіваўся.
Цыганкоў: Ці гатовая ўлада пайсьці на гэта?
Балыкін: Думаю, не. Дзяржава, верагодней за ўсё, створыць процьму працоўных групаў, будуць праводзіцца нарады, будуць пісаць лісты прадпрымальніцкім аб'яднаньням, будуць разглядацца іхнія прапановы. І гэта ўсё зойме гады – і ўсе будуць занятыя справай.
Цыганкоў: Ці ёсьць цяпер палітычная воля ў кіраўніцтва дзяржавы пайсьці на рэальную лібэралізацыю, воля зьмяншаць абмежаваньні, скасоўваць кантроль над цэнамі, рынкам працы?
Чалы: Мне здаецца, што зараз якраз ніякай палітычнай волі на гэта няма. У выніку падзеяў канца году, насупраць, у іх ёсьць нейкі такі адміністратыўны разгул, маўляў, мы цяпер можам рабіць у эканоміцы што заўгодна. І апошнія крокі, такія як увядзеньне дадатковых збораў за права гандлю калійнымі ўгнаеньнямі, падзеі на Пінскдрэве, якія фактычна парушаюць права ўласнасьці, толькі даказваюць гэта. У сытуацыі, калі няма ніякага грамадзкага кантролю, улады маюць спакусы рабіць, што захочацца.
Уся гэта дырэктыва – гэта саступка прадпрымальніцкім саюзам. Усё, што там ёсьць карыснага – гэта прапановы па разьвіцьцю малога і сярэдняга бізнэсу. Я б сказаў так, што гэтую дырэктыву прымалі ўжо з неахвотай, бо ўжо сорамна было не прыняць. У нейкія сур'ёзныя крокі па яе рэалізацыі я ня веру.
Цыганкоў: Гэта як? Там жа ёсьць 9 пунктаў, дзе напісана, што неабходна зрабіць тое і тое. І што – усё гэта праігнараваць?
Чалы: Калі прыглядзецца, то там ёсьць толькі два канкрэтных даручэньня. Фактычна гэта толькі заклікі і дэклярацыі. У раньніх праектах было звыш 20 прамых даручэньняў – падрыхтаваць нейкі канкрэтны закон, стварыць адмысловы орган антыманапольны. Цяпер там засталося толькі інэрцыйныя рэчы – што будзе зрабіць лёгка, тое зробяць. А што патрабуе карэнных зьменаў, там нічога ня будзе. Думаю, хутчэй наадварот, наша эканамічная сытуацыя будзе трансфармавацца туды ж, куды і палітычная – у нешта накшталт ваеннага камунізму
Цыганкоў: Ня толькі праўладныя, але і незалежныя экспэрты перад выбарамі пісалі пра тое, што Беларусь, магчыма, ідзе шляхам Сынгапуру – эканамічная мадэрнізацыя на тле палітычнага даволі жорсткага рэжыму. Ці ёсьць у Беларусі нейкае падабенства з такім шляхам разьвіцьця?
Балыкін: Каб ісьці шляхам Сынгапуру, трэба каб ва ўладзе былі іншыя людзі. Каб той аўтарытарны кіраўнік быў цывілізаваным, разумным, каб ён разумеў, што ня трэба цкаваць бізнэс. На жаль, у Беларусі палітычнай волі да эканамічнай лібэралізацыі няма, ёсьць толькі імкненьне чыноўнік распрацоўваць на сваю карысьць нейкія праграмы. Гэтым усё і абмяжуецца.
Цыганкоў: Сяргей, а вам якая гістарычная паралель падаецца найбольш верагоднай?
Чалы: Каб удаўся шлях Сынгапуру, то акрамя жорсткай палітычнай волі, трэба яшчэ некалькі важных умоваў, якіх у нас няма. Па-першае, абсалютная адкрытасьць эканомікі. Беларусь – краіна зь вялізнай колькасьцю бар'ераў у замежным гандлі. Больш за тое, Беларусь зараз – удзельніцы Мытнага саюзу, які ні што іншае, як звычайнае пратэкцыянісцкае ўтварэньне. Таму ніякай канкурэнцыі з сусьветнымі вытворцамі ў нас няма і быць ня можа.
Акрамя гэтага, патрэбна гарантыя абароны права ўласнасьці, якое ў нас парушаецца літаральна праз пару дзён пасьля прыняцьця гэтай дырэктывы, і якасьць судовай сыстэмы, якая здольная гэтыя правы адстойваць. Як у нас працуюць суды канвэерам, мы ведаем. Таму ніводнай з умоваў, неабходных для мадэлі аўтарытарнай мадэрнізацыі, у нас няма.
Калі даваць нейкія гістарычныя аналёгіі, то ў нас цяпер нейкі позьні абсалютызм напярэдадні буржуазнай рэвалюцыі. Калі ёсьць вялікае багацьце ў фэадалаў, але яно яшчэ не зьяўляецца капіталам. І бліжэйшыя гады – гэта будзе пэрыяд пераўтварэньня людзей, што атрымлівалі рэнтныя даходы дзякуючы асобым адносінам у уладай, у нармальных капіталістаў.
Цыганкоў: Як вядома, размовы пра прыняцьце нейкага дакумэнту аб лібэралізацыі эканомікі хадзілі ці не паўгоду. Наколькі Дырэктыва апраўдала вашы чаканьні ў гэтым сэнсе? Ці можна казаць, што гэты дакумэнт сапраўды можа прывесьці да лібэралізацыі беларускай эканомікі?
Чалы: Ад пачатку чаканьні былі вельмі высокія, асабліва пасьля таго, як пра гэтую Дырэктыву было сказана падчас пасланьня прэзыдэнта да дзьвюх палатаў парлямэнту ў красавіку. У той момант здавалася, што гэта сапраўды радыкальны дакумэнт, адзін з асноўных элемэнтаў будучай эканамічнай палітыкі. Але як сталі праточвацца праекты гэтай дырэктывы, стала зразумела, што нічога радыкальнага ў эканоміцы нашы ўлады прапанаваць ня могуць. Фактычна гэты дакумэнт сабралі з законапраектаў аб падтрымцы малога і сярэдняга бізнэсу і разьвіцьці дзяржаўнага і прыватнага партнэрства.
Стала зразумела, што нічога радыкальнага ў эканоміцы нашы ўлады прапанаваць ня могуць.
Увогуле гэта быў трэці тэкст, які я бачыў і кожны зь іх станавіўся ўсё горш. Таму ў мяне ўражаньне, што падпісалі яго толькі таму, што "калі абяцалі – дык няхай ужо нешта будзе".
Балыкін: Увогуле, не зразумела, што такое Дырэктыва, які яе статус, ці зьяўляецца яна нарматыўным актам, ці проста палітычнай дэклярацыяй. Якая сіла гэтага дакумэнту, ці можна спасылацца на дырэктыву ў судзе. Што рабіць, калі яна супярэчыць нейкім нарматыўным актам? Чым карыстацца ў такім выпадку – Дырэктывай ці законам? Не зразумела.
І самае галоўнае – гэта ж ня болей чым плян дзеяньняў. Нават проста даручэньне распрацаваць плян. А якім ён будзе, калі будзе рэалізаваны, невядома. Так мы можам чакаць гэтага яшчэ пяць гадоў.
Цыганкоў: Так, Дырэктыва ня мае форму канкрэтнага заканадаўчага акту. Яго хутчэй выглядае як пералік задач, якія трэба ажыцьцявіць. Таму выглядае даволі лёзунгава – трэба рабіць тое і тое. Колькі законаў давядзецца памяняць, і ці ёсьць палітычная воля дзяржавы рабіць гэта?
Балыкін: Шчыра кажучы, нічога прымаць ня трэба. Збольшага трэба адмяняць. Адмяніць усе тыя абмежаваньні, якія перашкаджаюць бізнэсу жыць. Трэба адмяняць шмат якія
Адмяніць усе тыя абмежаваньні, якія перашкаджаюць бізнэсу жыць.
Цыганкоў: Ці гатовая ўлада пайсьці на гэта?
Балыкін: Думаю, не. Дзяржава, верагодней за ўсё, створыць процьму працоўных групаў, будуць праводзіцца нарады, будуць пісаць лісты прадпрымальніцкім аб'яднаньням, будуць разглядацца іхнія прапановы. І гэта ўсё зойме гады – і ўсе будуць занятыя справай.
Цыганкоў: Ці ёсьць цяпер палітычная воля ў кіраўніцтва дзяржавы пайсьці на рэальную лібэралізацыю, воля зьмяншаць абмежаваньні, скасоўваць кантроль над цэнамі, рынкам працы?
Чалы: Мне здаецца, што зараз якраз ніякай палітычнай волі на гэта няма. У выніку падзеяў канца году, насупраць, у іх ёсьць нейкі такі адміністратыўны разгул, маўляў, мы цяпер можам рабіць у эканоміцы што заўгодна. І апошнія крокі, такія як увядзеньне дадатковых збораў за права гандлю калійнымі ўгнаеньнямі, падзеі на Пінскдрэве, якія фактычна парушаюць права ўласнасьці, толькі даказваюць гэта. У сытуацыі, калі няма ніякага грамадзкага кантролю, улады маюць спакусы рабіць, што захочацца.
Уся гэта дырэктыва – гэта саступка прадпрымальніцкім саюзам.
Уся гэта дырэктыва – гэта саступка прадпрымальніцкім саюзам. Усё, што там ёсьць карыснага – гэта прапановы па разьвіцьцю малога і сярэдняга бізнэсу. Я б сказаў так, што гэтую дырэктыву прымалі ўжо з неахвотай, бо ўжо сорамна было не прыняць. У нейкія сур'ёзныя крокі па яе рэалізацыі я ня веру.
Цыганкоў: Гэта як? Там жа ёсьць 9 пунктаў, дзе напісана, што неабходна зрабіць тое і тое. І што – усё гэта праігнараваць?
Чалы: Калі прыглядзецца, то там ёсьць толькі два канкрэтных даручэньня. Фактычна гэта толькі заклікі і дэклярацыі. У раньніх праектах было звыш 20 прамых даручэньняў – падрыхтаваць нейкі канкрэтны закон, стварыць адмысловы орган антыманапольны. Цяпер там засталося толькі інэрцыйныя рэчы – што будзе зрабіць лёгка, тое зробяць. А што патрабуе карэнных зьменаў, там нічога ня будзе. Думаю, хутчэй наадварот, наша эканамічная сытуацыя будзе трансфармавацца туды ж, куды і палітычная – у нешта накшталт ваеннага камунізму
Цыганкоў: Ня толькі праўладныя, але і незалежныя экспэрты перад выбарамі пісалі пра тое, што Беларусь, магчыма, ідзе шляхам Сынгапуру – эканамічная мадэрнізацыя на тле палітычнага даволі жорсткага рэжыму. Ці ёсьць у Беларусі нейкае падабенства з такім шляхам разьвіцьця?
Ніводнай з умоваў, неабходных для мадэлі аўтарытарнай мадэрнізацыі, у нас няма.
Балыкін: Каб ісьці шляхам Сынгапуру, трэба каб ва ўладзе былі іншыя людзі. Каб той аўтарытарны кіраўнік быў цывілізаваным, разумным, каб ён разумеў, што ня трэба цкаваць бізнэс. На жаль, у Беларусі палітычнай волі да эканамічнай лібэралізацыі няма, ёсьць толькі імкненьне чыноўнік распрацоўваць на сваю карысьць нейкія праграмы. Гэтым усё і абмяжуецца.
Цыганкоў: Сяргей, а вам якая гістарычная паралель падаецца найбольш верагоднай?
Чалы: Каб удаўся шлях Сынгапуру, то акрамя жорсткай палітычнай волі, трэба яшчэ некалькі важных умоваў, якіх у нас няма. Па-першае, абсалютная адкрытасьць эканомікі. Беларусь – краіна зь вялізнай колькасьцю бар'ераў у замежным гандлі. Больш за тое, Беларусь зараз – удзельніцы Мытнага саюзу, які ні што іншае, як звычайнае пратэкцыянісцкае ўтварэньне. Таму ніякай канкурэнцыі з сусьветнымі вытворцамі ў нас няма і быць ня можа.
Акрамя гэтага, патрэбна гарантыя абароны права ўласнасьці, якое ў нас парушаецца літаральна праз пару дзён пасьля прыняцьця гэтай дырэктывы, і якасьць судовай сыстэмы, якая здольная гэтыя правы адстойваць. Як у нас працуюць суды канвэерам, мы ведаем. Таму ніводнай з умоваў, неабходных для мадэлі аўтарытарнай мадэрнізацыі, у нас няма.
Калі даваць нейкія гістарычныя аналёгіі, то ў нас цяпер нейкі позьні абсалютызм напярэдадні буржуазнай рэвалюцыі. Калі ёсьць вялікае багацьце ў фэадалаў, але яно яшчэ не зьяўляецца капіталам. І бліжэйшыя гады – гэта будзе пэрыяд пераўтварэньня людзей, што атрымлівалі рэнтныя даходы дзякуючы асобым адносінам у уладай, у нармальных капіталістаў.