ЛІТПАДЗЕЯ

МІХАСЬ БАШУРА: «Я ЧЫТАЎ СУКАМЭРНІКАМ ВЕРШЫ З ПАМЯЦІ»

Пісьменьнік і турма — надзённая тэма для беларускай літаратуры цягам усяе яе гісторыі ад Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча і да нашых дзён. Найноўшы прыклад — паэт Міхась Башура, які нядаўна быў зьвязьнены на два з паловаю месяцы. Што адчувае паэт за кратамі, як яго ўспрымаюць сукамэрнікі і ці прылятае ў вязьніцу ягоная Муза? Пра гэта Міхась Башура распавёў нашай карэспандэнтцы Валянціне Аксак.

Валянціна Аксак: «Скажыце, калі ласка, якія былі вашы першыя думкі і адчуваньні, калі вы раптам апынуліся за кратамі?»

Міхась Башура: «Першае адчуваньне было — нечаканасьць і разгубленасьць. Першая думка — за што, чаму? Я, як звычайны, мабыць, чалавек у дадзенай сытуацыі спадзяваўся спачатку, што гэта памылка і ўсё высьветліцца, ва ўсім разьбяруцца. Пасьля таго, як была вызначаная мера затрыманьня — пад арыштам, я зразумеў, што гэта ўсё зроблена сьвядома і, відаць, прыйдзецца доўга яшчэ за кратамі знаходзіцца. Дзякуючы Богу, падтрымцы сяброў і падтрымцы СМІ ўсё ж такі гэтае зьняволеньне было нядоўгім. І мой вось гэты турэмны вопыт, спадзяюся, на гэтым закончыцца».

Аксак: «А як паставіліся да вас тыя, хто апынуўся побач у камэры, даведаўшыся, што вы — беларускі паэт?»

Башура: «За кратамі вельмі шмат разумных, адукаваных людзей, якія цікавяцца многім, у тым ліку і літаратурай. Я выхаваны на клясычнай літаратуры, але ўдзел у руху „Бум-Бам-Літ“ унёс нейкую экспэрымэнтатарскую нотку ў мае творы. І маіх суседзяў па камэры зьдзіўляў гэты кантраст у маіх вершах: клясычныя і нейкія незразумелыя для іх па стылі і гучаньні».

Аксак: «А вы чыталі па памяці ім свае вершы, ці ў вас была з сабой ваша кніжка «Паліваньне на мух» і іншыя публікацыі?

Башура: «Нічога не было, чытаў толькі па памяці. Мне хацелі сябры перадаць маю новую кнігу, якая выйшла, калі я быў за кратамі, але ім гэта зрабіць не дазволілі».

Аксак: «Выданьне вашай новай кнігі „Думкі — гэта не гульня“ сталася незвычайнай акцыяй падтрымкі. Кнігу ў турму не дазволілі перадаць. Першая яе прэзэнтацыя адбылася таксама незвычайна — у часе суду над вамі. Вам і там яе не дазволілі перадаць. А ці прыходзілі да вас у тых суровых турэмных умовах новыя паэтычныя радкі?»

Башура: «Новыя вершы зьяўляліся і за кратамі і адзін з тых вершаў «Малюнак» я прачытаў у заключным сваім слове на судзе.

Аксак: «А вы можаце яго цяпер паўтарыць?

Башура: «Так. Калі ласка.


Гэты верш я напісаў сёлета ў Жодзінскай турме 21 жніўня».

Аксак: «А ці прасілі вас вашы сябры па няшчасьці напісаць ім верш зь нейкае нагоды?»

Башура: «За кратамі вельмі шмат сапраўды таленавітых людзей і прага да творчасьці там вельмі моцна праяўляецца. Палова малюе паштоўкі, прыгожа афармляюць лісты да родных і блізкіх, ну а другая палова нешта піша. Натуральна, што гэтае пісаньне зьвязанае з турэмнай тэматыкай і па жанры нагадвае шансон. У мяне так пісаць не атрымоўвалася. Я разумеў, што знаходжуся там усё роўна часова і скіроўвацца ў творчасьці на турэмную тэматыку мне не хацелася. Мне заўсёды хацелася пісаць нешта такое філязофскае».

Аксак: «Існуе меркаваньне, якое склалася з сумных назіраньняў над тымі, хто пабыў за кратамі, што турма людзей зьмяняе. Яны аддаляюцца ад сваёй ранейшай дзейнасьці, сыходзяць у цень. Што скажаце на гэта?»

Башура: «Гэта залежыць ад чалавека, але, на жаль, тут ёсьць адзін непрыемны момант. Нядаўна глядзеў па тэлебачаньні нейкі фільм, у якім казалася, што савецкі чалавек, які патрапіў жывым у палон, гэта ўжо не савецкі не чалавек. Гэта сындром акружэнца, калі чалавек трапляе ў палон і потым вяртаецца і сустракае насьцярогу, зь якой людзі на яго глядзяць і думаюць, а што ад яго цяпер чакаць: можа ён зьмяніўся, можа набраўся крымінальных звычак, можа яго завэрбавалі. Мне падаецца, што вось гэты сындром акружэнца і мяняе паводзіны чалавека і яго ўдзел у грамадзкім жыцьці. Калі б вось гэтага сындрому не назіралася, то я думаю, што і большая частка людзей, якія прайшлі турму, не зьмянілася б. Я на сабе адчуў гэты сындром акружэнца. Ён ня вельмі моцны і ў большасьці выпадкаў людзі, зь якімі я раней працаваў і кантактаваў, ставяцца да мяне так, як ставіліся і раней. Таму я лічу, што для мяне нічога не зьмянілася і мая пазыцыя, якая была да зьняволеньня, яна, мабыць, толькі акрэпла, і мае перакананьні толькі ўмацаваліся».

АЎТАР І ТВОР

ВАЛЕРЫЯ КУСТАВА: «БОГ ЗАСНУЎ — І СЬВЕТ НАШ ЗЬНІК»

«Нарадзі Беларусь!» — з гэткім паэтычным заклікам Валерыя Кустава зьвярнулася да Эўропы. Гэты заклік пачулі шматлікія ўдзельнікі паэтычных фэстываляў у Польшчы, Нямеччыне, Чэхіі ды іншых краінах, дзе паэтка пабывала сёлета. Па вяртаньні на радзіму зь ёю сустрэўся Міхась Скобла.

Міхась Скобла: «Валерыя, апошнім часам у ваш літаратурны ветразь дзьме нястомны ветразь вандраваньняў. Вас ня проста застаць дома, у Беларусі — вы ўвесь час у разьездах. Якая паездка вам найбольш запомнілася?»

Валерыя Кустава: «Сёлета я аб’езьдзіла практычна ўсю Польшчу, пабывала ў Варшаве, Гдыні, Гданьску, Сопаце, каля Беластоку. Наведала Нямеччыну, Чэхію, Аўстрыю, Славенію. Гэта былі пераважна паездкі на літаратурныя фэстывалі ці па нейкіх канкрэтных літаратурных справах, напрыклад, сустрэчы з перакладнікамі ці дамовы пра нейкія праекты. З фэстываляў, бадай, найболей запомнілася Віленіца — вялікі міжнародны літаратурны фэстываль у Славеніі, ён ідзе блізу тыдня, і туды зьяжджаюцца найпапулярнейшыя на год яго правядзеньня паэты, празаікі, перакладнікі з усяго сьвету».

Скобла: «Паэтаў у Беларусі вялікае мноства, а вось каго бракуе — дык гэта кінасцэнарыстаў. Скажам, кінастудыя „Беларусьфільм“ увесь час скардзіцца на недахоп добрых сцэнароў. Ваша ўнівэрсытэцкая спэцыяльнасьць — акурат кінасцэнарыст. А няма ў вас жаданьня айчыннае кіно ўзьняць на сусьветны ўзровень?»

Кустава: «Ёсьць вялікае жаданьне, але, на жаль, нашыя магчымасьці не супадаюць з прапановамі, якія выказвае на гэты конт „Беларусьфільм“. То бок, такія размовы ўжо ішлі, але папросту ў мяне ёсьць такая даўняя мара, якую я хачу спраўдзіць — зрабіць прафэсію пісьменьніка прафэсіяй. У нас усе пісьменьнікі працуюць альбо ва ўнівэрсытэтах, альбо рэдактарамі, і ва ўсіх бракуе часу непасрэдна на пісаньне, я ўжо не кажу пра магчымасьць быцьця-жыцьця за сродкі, атрыманыя ад свайго прафэсійнага пісьменства. То бок, калі мне прапануюць на нейкіх непаважлівых умовах пісаць сцэнары, я не згаджуся. Я, калі нешта раблю, раблю гэта якасна, і я не магу сабе дазволіць проста не паважаць сябе і пагаджацца на нейкія ўмовы, якія мяне не задавальняюць. Прытым, што да мяне ня будуць прыслухоўвацца ва ўсіх пунктах, калі яны будуць рабіць той ці іншы фільм. Калі б яны прыслухоўваліся, я магла б зрабіць гэта нават задарма, але гэта таксама вялікая праблема: наколькі тое, што ты зробіш, увасобіцца ў тое, чаго табе хочацца».

Скобла: «А ў вас быў нейкі прыкры досьвед, спроба супрацоўніцтва з кінастудыямі?»

Кустава: «Да прыкрасьці не дайшло, таму што я не дазволіла дайсьці. Былі шматлікія прапановы як ад дзяржаўных, так і ад недзяржаўных кінастудыяў, але мы пакуль што не прыйшлі да кансэнсусу. Зрэшты, у мяне ёсьць надзея экранізаваць тыя творы беларускіх пісьменьнікаў, якія б мне самой хацелася. Адным з такіх твораў зьяўляецца „Ладзьдзя роспачы“ Ўладзімера Караткевіча».

Скобла: «Валерыя, неяк у верасьні мне давялося быць сьведкам, як вас па Менску суправаджалі замежныя радыёжурналісты. Яны літаральна перасьледавалі Вас. Што вы такога натварылі, вы ж, здаецца, палітыкай не займаецеся?»

Кустава: «Здаецца, што не… Справа ў тым, што ўвесь чэрвень і частку ліпеня я правяла ў Нямеччыне, дзе пісала сваю новую кнігу ў Доме творчасьці ў Бэрліне, куды мяне запрасілі, і там у мяне былі выступы. На адзін з такіх выступаў прыйшла нямецкая журналістка, якая даўно цікавілася Беларусьсю. Але, нягледзячы на тое, што яна цікавілася, але ня ведала, ці ёсьць адрознасьць мовы беларускай ад расейскай і г.д. А так, як мае выступы былі акцэнтаваныя на самаідэнтыфікацыі, на каранях, на культуры, на самой беларускасьці, яе гэта настолькі зацікавіла, што зьявілася ідэя стварыць цыкль праграмаў, галоўным героем якіх стаў бы беларускі пісьменьнік. Я ўвесь час паўтарала, што не займаюся палітыкай, і спачатку яна ў гэта верыла, але пад канец нашай сустрэчы яна проста сьмяялася з гэтай фразы. Мы стараліся сустракацца зь як мага большай колькасьцю людзей, якія маюць дачыненьне да літаратуры, але найчасьцей яны выступаюць у іншых сфэрах у беларускім грамадзтве».

Скобла: «Давайце ўсё ж вернемся да літаратуры, да літаратурных фэстываляў. Гэтыя фэстывалі звычайна падштурхоўваюць да ўзаемаперакладаў. Скажыце, на якіх мовах ужо загучалі вашы вершы, і якіх замежных паэтаў на беларускую мову пераклалі вы?»

Кустава: «Некаторыя асобныя мае творы загучалі па-ангельску, па-швэдзку, па-нямецку, па-француску, па-польску, па-расейску, па-славенску… Бадай, усіх моваў я і ня ўспомню. Я не скажу, што шмат твораў перакладзена, але, прынамсі, на шмат якія мовы. Самой мне даводзілася перакладаць Галчыньскага з польскай мовы, Бадлера — з францускай, зь літоўскай, з грузінскай, з украінскай — гэта проста былі асобныя творы асобных аўтараў. Гэта было абумоўлена неабходнасьцю перакладаў для анталёгій. А Галчыньскага і Бадлера я перакладала для сябе, для душы».

Скобла: «Вершы вершацца вершмашынамі» — у кнізе «Наскрозь» Уладзімера Някляева, помніцца, быў такі радок. Як вы лічыце, кампутар у нейкай агляднай будучыні зможа замяніць паэта?»

Кустава: «Не. І натуральна, Някляеў казаў гэта іранічна, бо ён таксама разумны дзядзька і ведае, што ніколі гэтага ня будзе. Калі верыць, што ў камароў і ў дрэваў ёсьць душы, то ў кампутара яе няма, а перадусім душа творыць паэзію».

ВАЛЕРЫЯ КУСТАВА. З НОВЫХ ВЕРШАЎ

Нарадзі Беларусь!

Нарадзі прэзыдэнта.
М. Мартысевіч

Самалёт

Касьцюкевіч — цяпер празаік, а я — паэт.
Зь верша В. Рыжкова

Калыханка для Бога

Бог ня сьпіць.
Зь верша Ул. Някляева

Казка для дарослых