Старэйшы сябра мой, чые інтэрвію на сайце Свабоды ці “Нашай Нівы” рэдка зьбіраюць менш за сотню камэнтароў, заўсёды раіць не рэагаваць на камэнтары; паколькі гэтак лічыць і жонка, звычайна прытрымліваюся парады.
Аднак гэтым разам мушу зрабіць выключэньне.
Пад маім тэкстам “Яшчэ раз пра Савіцкага”, сярод іншых, выказаліся два аўтары.
У адным Бялькевіч з Зэльвы піша:
“Со всем можно согласиться с господином Наумчиком, кроме того что в школах в прежние годы не упоминалось о том что евреев немцы убивали только потому что они евреи. Об этом говорили и это проходили. И в 60х-, и в 70-х, и в 80-х. И про Освенцим и про Дахау и про Бухенвальд. И про евреев. Может только не называли это Холокостом. Но какое это имеет значение как называть массовое убиство людей из-за их национальной принадлежности. Главное суть , а не название. Скорее всего, господин Наумчик учился в специальной школе (спецшкола) для детей выдающихся партийных деятелей, и в этих школах дабы не беспокоить весьма чувствительных деток гениальных начальников рассказами о газовых печах, было принято решение о страданиях евреев не упоминать”.
У другім камэнтатар Імя -(ім)- Легіён з Вялікай Вільні раіць:
“Вам бы задумацца пра пакуты и генацыд да ўласнага народу з боку Масковіі пачынаючы ад 17ст. Пад якой ідэалагічнай дактрынай ажыцьцяўлялася масавае вынішчэньне вялікалітоўскай нацыі ? А габрэі самі пра сябе парупяцца, сп.Навумчык. А то надта вы ўжо заляцаецеся, заборавазнавец вы наш і плакальшчык.”..
Не магу нічога сказаць пра спэцшколы “для детей выдающихся партийных деятелей” – ад першай да апошняй клясы вучыўся ў самай звычайнай, “пралетарскай” віцебскай школе (гэта можа пацьвердзіць Аляксандар Фядута, які апытаў маіх аднаклясьнікаў на прадмет – ці насамрэч, як гэта сьцьвярджаў А. Лукашэнка, я езьдзіў у школу на чорнай “Волзе”; вынік дасьледваньня – ня езьдзіў, хадзіў пешшу ці на аўтобусе дабіраўся (чуў, што і ўсіх трох сыноў Лукашэнкі сьціпла ня возяць на “Волгах”).
Але, зразумела, ня гэта галоўнае.
У першым камэнтары ключавой думкай, як падаецца, з’яўляецца – “какое это имеет значение как называть массовое убиство людей”; у другім – “яўрэі самі пра сябе парупяцца”.
Пачнем з тэрміналёгіі.
Падаецца, гэта якраз той самы выпадак, калі назоў вызначае сутнасьць. Ня “может”, спадар Бялькевіч, “не называли это Холокостом” – а менавіта што не называлі, ніколі не называлі, і не называлі адмыслова. Канешне, у даведніках пазначалася, што сярод забітых, спаленых, закатаваных павешаных былі і габрэі. Але выглядала гэта ня больш як статыстычная канстатацыя – зьнішчалі і беларусаў, і расейцаў, і украінцаў, і габрэяў, і палякаў...
Між тым, сутнасьць генацыду ( што ў прымяненьні да Другой усясьветнай вайны ва ўсім сьвеце вядома як Галякост) – вынішчэньне паводле нацыянальнай прыкметы. Калі прымітыўна: беларус ці ўкраінец мелі шанцы уратавацца пры сустрэчы з патрулём СС, габрэй – ніякіх.
І вось пра гэта ў савецкай школьнай праграме не было ні слова.
Больш за тое – савецкая гісторыяграфія імкнулася абыйсьці “непажаданую” тэму нават у хрэстаматыйных выпадках. Прыклад – фотаздымак пакараньня сьмерцю ў жніўні 1941 г. трох менскіх падпольшчыкаў, які фігураваў на Нюрэнбэргскім працэсе, зьмяшчаўся ў шмат якіх выданьнях і – заўважце! -- падручніках. Два прозьвішчы называліся –Трус і Шчарбацэвіч. Трэцяя, дзяўчына, пазначалася як “невядомая”, хаця імя яе не было таямніцай: Маша Брускіна (прозьвішча на мэмарыяльнай шыльдзе на месцы павешаньня з’явілася толькі ў 2008 годзе).
Гэта тое, што завецца сьвядомым замоўчваньнем. Гэтак сама ў даведніках і энцыкляпэдыях насупраць імёнаў нават не пажылых, 30 - 40 гадовых пісьменьнікаў і грамадзкіх дзеячоў, пазначалася – “пам.1937.”, “пам.1938”, “пам.1939”... Так вось здарылася – “памёр”.
Па лёгіцы аўтара камэнтару, можна сказаць, што і пра бальшавіцкія рэпрэсіі савецкім школьнікам казалася дастаткова: сапраўды, у падручніках было нешта кшталту пра “скрыўленьне ленінскай лініі” ды “парушэньне нормаў партыйнай дэмакратыі” ў пэрыяд кіраваньня “І.В. Сталіна”. Што, пагадзіцеся, можна зразумець, напрыклад, як карэкцыю ленінскага пляну ГОЭЛРО ці як вызваленьне кіраўнікоў ад неабходнасьці выконваць статут нароўні з шэраговымі членамі партыі.
Але ў той самы час заходнія дасьледчыкі высьвятлялі іншыя вынікі “скрыўленьняў” і “парушэньняў” – колькі было расстраляна ў Савецкім Саюзе пры Сталіне -- паўтары мільёны, 60-70 мільёнаў ці, як сьцьвярджаў Салжаніцын, 110 (сто дзесяць) мільёнаў.
Падаецца, што без усьведамленьня трагедыі Галякосту ня будзе магчымай і аб'ектыўная ацэнка таго, што адбылося і адбываецца з беларускім народам. І ў рэтраспэктыве стагодзьдзяў, і сёньня.
Закрыцьцё беларускіх школаў, адсутнасьць беларускамоўных дзіцячых садкоў, перавод тэлебачаньня і радыё на расейскую мову (у выніку шмат хто з сёньняшніх школьнікаў па-просту не разумеюць значэньня беларускіх слоў), выпадкі затрыманьняў ці зьбіцьця міліцыяй апазыцыйных актывістаў толькі за тое, што яны размаўлялі на вуліцы па-беларуску – даюць шмат каму падставы ўжо цяпер назваць ўсё гэта ня проста парушэньнем правоў чалавека, а этнацыдам (па Вікіпэдыі, этнацыд – зьнішчэньне этнічнай альбо нацыянальнай ідэнтычнасьці народа).
Пазыцыя ж “хай беларусы рупяцца пра беларусаў, а габрэі пра габрэяў” не падаецца слушнай, мякка кажучы. У 1990 годзе група дэпутатаў парлямэнцкай апазыцыі БНФ (арганізацыі, якая ставіла на мэце адраджэньне беларускай нацыі, захаваньне нацыянальнай ідэнтычнасьці) падпісала ліст з асуджэньнем вандалізму на габрэйскіх могілках. На прэзыдэнцкіх выбарах у 1994 годзе ў каманду кандыдата ад БНФ Пазьняка (як і ўвогуле ў Народны Фронт) ўваходзілі габрэі. Беларусы рупіліся пра памяць габрэяў, габрэі клапаціліся пра будучыню беларусаў.
Ці, лепш сказаць – і адны, і другія рупіліся пра агульную памяць і агульную будучыню.
Аднак гэтым разам мушу зрабіць выключэньне.
Пад маім тэкстам “Яшчэ раз пра Савіцкага”, сярод іншых, выказаліся два аўтары.
У адным Бялькевіч з Зэльвы піша:
“Со всем можно согласиться с господином Наумчиком, кроме того что в школах в прежние годы не упоминалось о том что евреев немцы убивали только потому что они евреи. Об этом говорили и это проходили. И в 60х-, и в 70-х, и в 80-х. И про Освенцим и про Дахау и про Бухенвальд. И про евреев. Может только не называли это Холокостом. Но какое это имеет значение как называть массовое убиство людей из-за их национальной принадлежности. Главное суть , а не название. Скорее всего, господин Наумчик учился в специальной школе (спецшкола) для детей выдающихся партийных деятелей, и в этих школах дабы не беспокоить весьма чувствительных деток гениальных начальников рассказами о газовых печах, было принято решение о страданиях евреев не упоминать”.
У другім камэнтатар Імя -(ім)- Легіён з Вялікай Вільні раіць:
“Вам бы задумацца пра пакуты и генацыд да ўласнага народу з боку Масковіі пачынаючы ад 17ст. Пад якой ідэалагічнай дактрынай ажыцьцяўлялася масавае вынішчэньне вялікалітоўскай нацыі ? А габрэі самі пра сябе парупяцца, сп.Навумчык. А то надта вы ўжо заляцаецеся, заборавазнавец вы наш і плакальшчык.”..
Не магу нічога сказаць пра спэцшколы “для детей выдающихся партийных деятелей” – ад першай да апошняй клясы вучыўся ў самай звычайнай, “пралетарскай” віцебскай школе (гэта можа пацьвердзіць Аляксандар Фядута, які апытаў маіх аднаклясьнікаў на прадмет – ці насамрэч, як гэта сьцьвярджаў А. Лукашэнка, я езьдзіў у школу на чорнай “Волзе”; вынік дасьледваньня – ня езьдзіў, хадзіў пешшу ці на аўтобусе дабіраўся (чуў, што і ўсіх трох сыноў Лукашэнкі сьціпла ня возяць на “Волгах”).
Але, зразумела, ня гэта галоўнае.
У першым камэнтары ключавой думкай, як падаецца, з’яўляецца – “какое это имеет значение как называть массовое убиство людей”; у другім – “яўрэі самі пра сябе парупяцца”.
Пачнем з тэрміналёгіі.
Падаецца, гэта якраз той самы выпадак, калі назоў вызначае сутнасьць. Ня “может”, спадар Бялькевіч, “не называли это Холокостом” – а менавіта што не называлі, ніколі не называлі, і не называлі адмыслова. Канешне, у даведніках пазначалася, што сярод забітых, спаленых, закатаваных павешаных былі і габрэі. Але выглядала гэта ня больш як статыстычная канстатацыя – зьнішчалі і беларусаў, і расейцаў, і украінцаў, і габрэяў, і палякаў...
Сутнасьць генацыду -- вынішчэньне паводле нацыянальнай прыкметы
І вось пра гэта ў савецкай школьнай праграме не было ні слова.
Больш за тое – савецкая гісторыяграфія імкнулася абыйсьці “непажаданую” тэму нават у хрэстаматыйных выпадках. Прыклад – фотаздымак пакараньня сьмерцю ў жніўні 1941 г. трох менскіх падпольшчыкаў, які фігураваў на Нюрэнбэргскім працэсе, зьмяшчаўся ў шмат якіх выданьнях і – заўважце! -- падручніках. Два прозьвішчы называліся –Трус і Шчарбацэвіч. Трэцяя, дзяўчына, пазначалася як “невядомая”, хаця імя яе не было таямніцай: Маша Брускіна (прозьвішча на мэмарыяльнай шыльдзе на месцы павешаньня з’явілася толькі ў 2008 годзе).
Гэта тое, што завецца сьвядомым замоўчваньнем. Гэтак сама ў даведніках і энцыкляпэдыях насупраць імёнаў нават не пажылых, 30 - 40 гадовых пісьменьнікаў і грамадзкіх дзеячоў, пазначалася – “пам.1937.”, “пам.1938”, “пам.1939”... Так вось здарылася – “памёр”.
Па лёгіцы аўтара камэнтару, можна сказаць, што і пра бальшавіцкія рэпрэсіі савецкім школьнікам казалася дастаткова: сапраўды, у падручніках было нешта кшталту пра “скрыўленьне ленінскай лініі” ды “парушэньне нормаў партыйнай дэмакратыі” ў пэрыяд кіраваньня “І.В. Сталіна”. Што, пагадзіцеся, можна зразумець, напрыклад, як карэкцыю ленінскага пляну ГОЭЛРО ці як вызваленьне кіраўнікоў ад неабходнасьці выконваць статут нароўні з шэраговымі членамі партыі.
Але ў той самы час заходнія дасьледчыкі высьвятлялі іншыя вынікі “скрыўленьняў” і “парушэньняў” – колькі было расстраляна ў Савецкім Саюзе пры Сталіне -- паўтары мільёны, 60-70 мільёнаў ці, як сьцьвярджаў Салжаніцын, 110 (сто дзесяць) мільёнаў.
Падаецца, што без усьведамленьня трагедыі Галякосту ня будзе магчымай і аб'ектыўная ацэнка таго, што адбылося і адбываецца з беларускім народам. І ў рэтраспэктыве стагодзьдзяў, і сёньня.
Ня проста парушэньне правоў чалавека, а - этнацыд
Пазыцыя ж “хай беларусы рупяцца пра беларусаў, а габрэі пра габрэяў” не падаецца слушнай, мякка кажучы. У 1990 годзе група дэпутатаў парлямэнцкай апазыцыі БНФ (арганізацыі, якая ставіла на мэце адраджэньне беларускай нацыі, захаваньне нацыянальнай ідэнтычнасьці) падпісала ліст з асуджэньнем вандалізму на габрэйскіх могілках. На прэзыдэнцкіх выбарах у 1994 годзе ў каманду кандыдата ад БНФ Пазьняка (як і ўвогуле ў Народны Фронт) ўваходзілі габрэі. Беларусы рупіліся пра памяць габрэяў, габрэі клапаціліся пра будучыню беларусаў.
Ці, лепш сказаць – і адны, і другія рупіліся пра агульную памяць і агульную будучыню.