Як можна ацаніць першыя вынікі фармаваньня тэрытарыяльных выбарчых камісіяў? Ці можна сказаць, што ўлады хочуць правесьці гэтыя выбары, выкарыстоўваючы больш дэмакратычных атрыбуты, каб дабіцца пэўнага прызнаньня з боку Захаду? На гэтыя ды іншыя пытаньні ў перадачы «Экспэртыза Свабоды» адказваюць адзін зь лідэраў кампаніі «Праваабаронцы за свабодныя выбары», старшыня Беларускага Хэльсынскага камітэту Алег Гулак і палітоляг Уладзімер Мацкевіч.
«Дыскрымінацыйны падыход да апазыцыянэраў застаецца»
Цыганкоў: Пра што могуць сьведчыць першыя вынікі фармаваньня тэрытарыяльных выбарчых камісіяў, у некаторыя зь якіх трапілі прадстаўнікі апазыцыйных партыяў? Ці дае гэта падставы казаць пра тое, які плян правядзеньня выбараў абірае ўлада? Як можна спрагназаваць фармаваньне ўчастковых камісіяў, дзе, уласна, і адбываецца галасаваньне?
Мацкевіч: Нічога прынцыповага ў фармаваньні выбарчых камісіяў не зьмянілася. Ужо на мінулых парлямэнцкіх выбарах прадстаўнікі апазыцыі ўключаліся ў выбарчыя камісіі. Тое, што на гэтых выбарах іх будзе больш — гэта дастаткова прадказальныя дзеяньні ўладаў.
Я б зьвярнуў увагу на іншы аспэкт. Большасьць участковых камісіяў складаецца з настаўнікаў. Наколькі я ведаю, 29 верасьня на паседжаньні Грамадзка-кансультатыўнай Рады было ўзьнятае пытаньне, каб настаўнікаў не ўключалі ў выбарчыя камісіі. Бо настаўнікі — бяспраўная, безадмоўная частка гэтых камісіяў, якая прывыкла выконваць загады зьверху і пісаць тое, што трэба. Менавіта празь іх адбываецца ўсё тое, што мы называем фальсыфікацыямі. Страх згубіць працу, трапіць пад рэпрэсіі зьяўляецца самай галоўнай рысай, паводле якой адбіраюць удзельнікаў гэтых камісіяў.
Страх згубіць працу, трапіць пад рэпрэсіі зьяўляецца самай галоўнай рысай, паводле якой адбіраюць удзельнікаў гэтых камісіяў.
Цыганкоў: Алег, наколькі важна тое, што ў тэрытарыяльныя камісіі трапілі прадстаўнікі апазыцыі? Ці гэта ня мае вялікага значэньня, бо лічбы галасаваньня ствараюцца ў камісіях участковых?
Гулак: Усё мае значэньне. Але, вядома, першасны падлік і непасрэдна працу зь бюлетэнямі робяць участковыя камісіі. Але і ў гарадзкіх ёсьць пэўныя паўнамоцтвы, напрыклад, кантрольная функцыя. Аднак практыка мінулых выбараў паказвала, што наяўнасьць некалькіх прадстаўнікоў апазыцыі прынцыповым чынам не ўплывала на сытуацыю, бо ім не давалі магчымасьці паўнавартасна выконваць свае абавязкі.
Мы бачым, аднак, што прынцыпова карціна застаецца той самай, што і на парлямэнцкіх выбарах. Крыху больш у тэрытарыяльных камісіях прадстаўнікоў апазыцыі, але ў любым выпадку гэта вельмі невялікі працэнт ад агульнай колькасьці, і паўплываць на сытуацыю будзе ім складана. Калі параўнаць працэнт адмовы, неўключэньня апазыцыянэраў у камісіі, то мы ўбачым, што дыскрымінацыйны падыход да іх застаецца.
«Таму гэты „прагрэс“ яны будуць імітаваць».
Цыганкоў: Уладзімер, ці не здаецца, што ўладзе было б выгадна правесьці гэтыя выбары ў максымальна дэмакратычнай манеры — прынамсі, наколькі яна можа гэта дапусьціць? У сёньняшняй геапалітычнай абстаноўцы, каб атрымаць пэўную падтрымку Захаду ў процістаяньні з Расеяй, Менску варта было б дэмакратызаваць гэтыя выбары. Ці магчымы такі варыянт?
Мацкевіч: Гэта было б для ўлады вельмі слушна і рацыянальна. Менавіта так мусіла б паводзіць сябе ўлада, якая адчувае сваю моц і плянуе надалей захоўваць сваю ўладу. Думаю, што толькі небясьпека таго, што некаторыя асобы ў камісіях будуць па-сапраўднаму выконваць свае функцыі, будзе палохаць улады.
Сёньня, калі існуе пагроза непрызнаньня вынікаў выбараў Расеяй, рэжым вельмі зацікаўлены ў тым, каб міжнародныя назіральнікі прызналі калі ня цалкам вынік выбараў, то хаця б пэўны прагрэс. Таму гэты «прагрэс» яны будуць імітаваць.
Цыганкоў: Алег, у такой сытуацыі «Праваабаронцы за свабодныя выбары» маглі б стаць натуральным саюзьнікам уладаў. Ваш досьвед дазваляе гаварыць, што ўлада неяк па-новаму рэагуе на вашу дзейнасьць?
Калі ўладам і хацелася б зрабіць нешта па-іншаму — для гэтага трэба ламаць усю сыстэму.
Гулак: Калі ўлада зацікаўленая ў дэманстрацыі дэмакратызацыі, то мы тут сапраўды ў пэўным сэнсе саюзьнікі. Пакуль на сёньня мы можам сказаць, што наша назіраньне адбываецца без сур’ёзных перашкодаў, без істотнага ціску. Ёсьць асобныя праблемы на месцах, але пераважна тэхнічнага кшталту.
Аднак сама працэдура прыняцьця рашэньняў па-ранейшаму закрытая, нашы назіральнікі бачаць толькі вынікі рашэньняў без прынцыповага абмеркаваньня — напрыклад, кандыдатураў падчас фармаваньня камісіяў. У пэўным сэнсе гэта можна назваць прагрэсам, але, на жаль, гэты прагрэс ня сутнасны, не прынцыповы. Назіральнікаў не ганяюць, але сутнасьці зьмены выбараў пакуль не відаць.
Уся сыстэма арганізацыі выбараў, усе людзі, якія там працуюць, развучыліся працаваць якасна. Яны вельмі нязграбна гэта робяць, бо прывучаныя да беспакаранасьці і да таго, што крытыку ніхто ня слухае. Таму яны не прывучаныя да сур’ёзнай працы, ім галоўнае, каб тэхнічна ўсё было прыгожа. Таму калі ўладам і хацелася б зрабіць нешта па-іншаму — але для гэтага трэба ламаць усю сыстэму.