У.Някляеў: Я зразумеў, што не паэта Някляева падтрымліваюць, а праўду

Cоўсь: Першыя гадзіны на свабодзе як правялі?

Някляеў: Да хаты прыехаў і зьбіраюся ціха пасядзець проста. Тры ночкі ня сплюшчваў вочкі, стомленасьць, але нічога. Цалкам нармалёва, як некалі казаў паэт Анатоль Сыс.

Cоўсь: Давайце паспрабуем разабрацца з тым камэнтарам, які зьявіўся на сайце МУС. Паводле інфармацыі, якая разьмешчана там, падставай для затрыманьня актывістаў грамадзянскай кампаніі «Гавары праўду!» стала крымінальная справа, распачатая адносна кіраўніцтва выдавецкай фірмы «Дзіксэнд» за «распаўсюджваньне лжывай інфармацыі пра тавары і паслугі». Падчас сьледчых дзеяньняў былі канфіскаваныя 2 адзінкі агнястрэльнай зброі, 39 патронаў рознага калібру, 6 адзінак халоднай зброі, а таксама наркатычныя рэчывы расьліннага паходжаньня. Што гэта за зброя, што за наркотыкі? Падчас допыту ішла размова пра зброю і наркотыкі?

Някляеў: Гэтая сытуацыя на допытах не абмяркоўвалася. Ніхто мне ні пра якія патроны, ні пра якую зброю, ні пра якія наркотыкі нічога не казаў. Я так разумею, што гэта ўсплыло ўжо сёньня, калі яны па тых абвінавачваньнях, якія яны прад'яўлялі, у часе допытаў нічога не змаглі зрабіць. Вось цяпер паўсплывалі зброя, патроны, наркотыкі і ўсё астатняе. Яны наркотыкі хацелі павесіць на мяне яшчэ ў Мазыры, каля месяца таму. Але думаю, што не змаглі, таму што кампанія была ня тая. Давесьці людзям, што салідныя мужчыны і жанчыны сабраліся дзеля таго, каб “шмаляць”, як кажуць, практычна немагчыма. Яны гэтую апэрацыю не давялі да лягічнага завяршэньня. Яны хочуць з нас зрабіць нейкую банду.

Ня здолелі зрабіць з нас здраднікаў Радзімы. Яшчэ ня вызначыўся ніхто, на каго мы працуем – на Белы дом ці на Крэмль. Мне ўжо з Масквы тэлефануюць, наўпрост кажуць – вы прарасейскі кандыдат. Які я прарасейскі кандыдат? Дзе я пра гэта казаў? Праўда, яшчэ зь Белага дому не тэлефанавалі. Але відавочна, што нас хочуць неяк расьцягнуць: адны на адзін бок, іншыя – на іншы. Я яшчэ раз заяўляю, што мы беларуская грамадзянская кампанія "Гавары праўду". І ніякіх іншых мэтаў, апроч усталяваньня ў Беларусі нармалёвага жыцьця, нармалёвай улады ў нармалёвай краіне, у нас нямашака на мэце. А наконт патронаў – я ўжо казаў. І ў мяне знайшлі патроны. І калі б не адзін з панятых, мой сусед, яны і засталіся патронамі. Гэта будаўнічыя патроны. Але ў акце ператрусу ў мяне спачатку было напісана – 22 патроны. Я проста не заўважыў, таму што глядзеў як іншы кніжкі трос. Але чую, што сусед мой крычыць – што вы яму пішаце, хочаце даць яму 22 гады, за 22 патроны, як перад гэтым 5 за 5? Зразумела, пра каго ён казаў. Я падыходжу, кажу – слухайце, я ад вас такога не чакаў, ну што ж вы робіце. І тут ужо і тыя панятыя, што прыйшлі зь імі, перазірнуліся паміж сабой, і ён тады, сьцяўшы вусны напісаў – “строительные”. Вось я і бандыт узброены.

Cоўсь: А якая менавіта інфармацыя, што была на ўлётках “Гавары праўду”, называецца лжывай? Пра гэта гаварылася на допытах?

Някляеў: Гэта на допыце прагучала, але так, што і я не зразумеў, і, мне здаецца, сам сьледчы не зразумеў, што ён у мене пытаецца. Вось запісаны гэты 250-ы артыкул... Калі б я быў прадпрымальнікам, ды і ня той, што прадае, а які вырабляе, і які, як я разумею, зрабіў нешта самапальнае, але пад фірму, і лэйбу прычапіў – гэта я разумею. Гэта крымінальная штуковіна, ты карыстаесься чужой гандлёвай маркай і нажываеш на гэтым грошы. Але ж я нічога не вырабляў. Калі лічыць паштоўкі вырабам... Ён мне даводзіў, што там напісана, што яны друкаваліся ў Смаленску, але ў нас ёсьць сьведчаньні, што яны друкаваліся ў Менску. Я пытаю – а ў чым тут падман спажыўца? Па-першае, я не прадаваў гэтыя паштоўкі, я іх раскідаў па ўсёй Беларусі. Кожны мог выкінуць. Калі яму не падабалася, што надрукаваныя ў Смаленску – выкідай, кажы, што я хачу толькі надрукаванае ў Віцебску. Усё. Ён на мяне глядзіць, лыпае вачыма. На тым і разышліся.

Соўсь: Іншымі словамі, прэтэнзія была толькі да таго, дзе паштоўка была вырабленая, а не да яе зьместу?

Нам не было сказана, што мы вінаватыя ці мы не вінаватыя. Як быццам нічога і не было, нібыта мы і не сядзелі там, з намі не абыходзіліся так, як абыходзіліся

Някляеў: Ва ўсялякім разе на тым у нас скончылася. А што там яны яшчэ хочуць з гэтага выціснуць – будзе бачна. Я думаю. што гэта ня скончыцца так. Нас невядома ў якім стане адпусьцілі. Мне ж нічога не сказалі. Нас разьвялі – мяне з Акрэсьціна, а хлопцаў прывезьлі сюды ў РАУС Ленінскі. Практыка вядомая. Каб не было, што яны вярнуліся героямі. Нам не было сказана, што мы вінаватыя ці мы не вінаватыя. Як быццам нічога і не было, нібыта мы і не сядзелі там, з намі не абыходзіліся так, як абыходзіліся. Я не скажу, што нас білі, але ж гэта не санаторый. Вось нічога не было, не рабілі гармідара ў маім доме, не забралі ў мяне тое, што мне належыць – рукапісы, іншае. Нічога не было. Вось у чым жах у нашай краіне. Можна згвалціць чалавека, зьдзек над ім зрабіць – і нічога не было, ніхто ні за што не адказвае. І гэта КДБ, МУС, Рада бясьпекі пры прэзыдэнце – як вы працуеце, хлопцы, за што вы грошы атрымліваеце?

Соўсь: А вось яшчэ інфармацыя, зьмешчаная на сайце МУС – што распачатая крымінальная справа супраць выдавецкай фірмы "Дзіксэнд" за распаўсюджваньне ілжывай інфармацыі. Мае кампанія "Гавары праўду" нейкія кантакты з гэтай фірмай?

Я ня думаю, што дарослыя людзі, якія ў мяне працуюць, пайшлі на нейкія парушэньні закону, каб мы вось так па-дурному, па-дзіцячаму папаліся з тым артыкулам, які нам інкрымінуюць. Тут выдумляюць, каб за нешта зачапіцца

Някляеў: Я асабіста і назву гэтай фірмы і пра яе даведаўся, калі прачытаў абвінавачваньне. Там сказана, што крымінальная справа заведзеная на гэтую фірму, якая нібыта друкавала па нашай замове нейкую прадукцыю. Я не адмаўляю, што, магчыма, нейкая прадукцыя друкавалася і там. Я гэтай справай не займаўся. Ніякага дачыненьня да фінансава-гаспадарчай дзейнасьці кампаніі "Гавары праўду" я ня маю.

Я займаюся ідэалёгіяй кампаніі, стратэгіяй кампаніі, я сустракаюся з людзьмі – займаюся тым, чым павінен займацца лідэр кампаніі. А да гэтай фірмы я ніякага дачыненьня ня маю. Там няма ніякіх маіх подпісаў. Я нідзе не пакідаў подпісаў. У мяне ёсьць намесьнік дырэктара, які мае права подпісу, і ён гэтым усім займаецца. Я ня думаю, што дарослыя людзі, якія ў мяне працуюць, пайшлі на нейкія парушэньні закону, каб мы вось так па-дурному, па-дзіцячаму папаліся з тым артыкулам, які нам інкрымінуюць. Тут выдумляюць, каб за нешта зачапіцца. Бо па сутнасьці зачапіцца няма за што.

Соўсь: Хто быў аўтарам слогану “Гавары праўду”? Ці ня ёсьць ён сучасным аналягам знакамітага салжаніцынскага “Жыць не па лжы”?

Някляеў: Ведаеце, як бывае... Мы зьбіраліся, разыходзіліся, і сёньня цяжка сказаць, хто першы прамовіў, хто што прыдумаў. Гэта тое, што называецца мазгавым штурмам. Цяпер ужо можна сказаць – нам дапамагаў цэнтар "Новак", які цяпер таксама "накрылі". Мы выпрабоўвалі гэта на фокус-групах, праводзілі дасьледаваньні, ці не занадта катэгарычны гэты імпэратыў, ці можа "трымайся праўды" больш па-беларуску. Не, аказалася, што людзі якраз хочуць гэта ўспрымаць. І вось бачыце, стала працаваць. Сёньня відавочна, што мы не памыліліся, што людзі хочуць праўду чуць і казаць.

Соўсь: Як вы лічыце праўда адна? Ці ў кожнага свая праўда? Вось напрыклад у міліцыянтаў, якія ваc дапытвалі, яна адна, а ў вас – іншая?

Мы ж ня кажам, што мы першыя выйшлі з гэтай праўдай. А да нас што, Быкава не было, Адамовіча не было? Мы што, забыліся, якія ў нас былі людзі, як яны стаялі, як паміралі за гэтую праўду?

Някляеў: Не, давайце ня блытаць вечныя рэчы. Ёсьць праўда побыту – тая праўда, пра якую вы кажаце. Дарэчы, міліцыянты ставіліся да нас нармалёва, прынамсі не выказвалі нейкай злосьці, нават адчувалася, што мы нейкія ганаровыя вязьні. У нас зь імі было шмат размоваў, яны там весяліліся – "Хто ў гэтай камэры? Праўда. Каго павялі? Праўду вядуць". А вось адзін зь іх сказаў, памахваючы дубінкай, не пагражаючы, але проста ў размове: "Вось вы гаворыце "праўда", а я так думаю – у каго дубінка, у таго і праўда. Вы ў мяне дубінку забераце, будзе ваша праўда". Вось так можна разумець праўду, і гэта побытавая праўда. Гэта як праўда мужа і жонкі, і гэтак далей, а ёсьць праўда быцьця, Боская праўда. Гэта тое, з чым чалавек жыве, з чым ён нараджаецца і памірае. Мы проста забыліся ў гэтай мітусьні, у гэтай палітыцы, дзеля чаго мы народжаныя на гэтай Зямлі. Што мы будзем некалі паміраць, і нам трымаць адказ за тое, як мы пражылі. Вось што было і ў Салжаніцына. Мы ж ня кажам, што мы першыя выйшлі з гэтай праўдай. А да нас што, Быкава не было, Адамовіча не было? Мы што, забыліся, якія ў нас былі людзі, як яны стаялі, як паміралі за гэтую праўду? Хіба мы зьявіліся першымі на гэтай Зямлі і закрычалі "Давай праўду казаць"? Не, мы ў гэтым ланцужку, адвечным ланцужку змаганьня маны і праўды, дабра і зла. Проста нехта выбірае адзін бок, нехта іншы. Мы выбралі гэты і будзем на ім стаяць.

Соўсь: Вы будзеце вылучацца на кандыдата ў прэзыдэнты?

Някляеў: Сёньня ў мяне ня тое што пра кандыдацтва ў прэзыдэнты няма сілаў гаварыць – мы ад пачатку не зьбіраліся рабіць гэтую кампанію палітычнай. Ніхто проста не хацеў верыць. Я казаў, што яна можа ператварыцца ў палітычную пад прэзыдэнцкія выбары, атрымаўшы вядомасьць, што мы зрабілі, бо ніводная палітычная партыя і рух так хутка не атрымлівалі вядомасьць – таму і кінуліся на нас. Я казаў, што гэта рухомая плятформа, якая можа пад'ехаць пад любога кандыдата і аддаць яму нашу вядомасьць. На сёньняшні дзень, калі сталася так, як сталася, то відавочна, што нашая кампанія ўжо стала палітычнай. Яны самі зрабілі нас палітычнай кампаніяй. Канечне мы будзем думаць, што ў такой сытуацыі рабіць. Я не кажу, што размова будзе ісьці непасрэдна пра мяне, але разглядаць кандыдатуры і сярод нашых людзей мы, відаць, будзем, бо гэтага вымагае лёгіка разьвіцьця падзеяў.

Соўсь: У вашым, як вы называеце, “раманчыку” “Лабух” герой трапляе ў калізію, якую можна параўнаць са знакамітым вершам Славаміра Адамовіча, дзякуючы якому ён стаў палітвязьням. Па выхадзе раману не было да вас увагі спэцслужбаў? Ці там мала чытаюць?

Яны самі зрабілі нас палітычнай кампаніяй. Канечне мы будзем думаць, што ў такой сытуацыі рабіць. Я не кажу, што размова будзе ісьці непасрэдна пра мяне, але разглядаць кандыдатуры і сярод нашых людзей мы, відаць, будзем, бо гэтага вымагае лёгіка разьвіцьця падзеяў

Някляеў: Не, размовы былі. З таго часу, калі я ад’яжджаў за мяжу – гэта 1999 год... Па сутнасьці я ад'ехаў пасьля папярэджаньня аднаго з тых людзей, які працаваў у той час на даволі высокай пасадзе ў тых самых спэцслужбах Канкрэтна – у Камітэце Дзяржаўнай бясьпекі. І размовы былі таксама пра “раманчык”. Яны былі такога выхаваўчага, бацькоўскага кірунку, маўляў, вы, Уладзімер Пракопавіч, пішыце ды не перапісвайце надта, бо гэта ўсё можа для вас скончыцца ня самым лепшым чынам. Але яны не выходзілі за межы папярэджаньняў. Ніякіх санкцыяў не было. А пасьля “раманчык” прачытаўся, у каго ўлёгся, у каго падзабыўся. І тым усё і абышлося. Але я, дарэчы, не выключаю, што зараз могуць гэта прычапіць, бо нездарма пазабіралі ўсё. Я думаю, што мэта ў іх адна – знайсьці нешта такое, каб падвесьці пад сур'ёзны крымінальны артыкул. І калі там сярод рукапісаў будзе знойдзена нешта кшталту "Забі прэзыдэнта" (чаго ня можа быць знойдзена, бо я такіх тэкстаў не пісаў – надта прымітыўна), нешта выкруцяць. Інакш я ня бачу сэнсу – у мяне забралі ўсё да каліўца. Я цяпер гляджу – у хаце пустэча... Як працаваць? Гляджу на стол – усё перакручана, паперы па кутах... Я толькі сёньня вярнуўся. Жонкі таксама амаль не было – калі я быў на Акрэсьціна, яна была каля Акрэсьціна, у хаце не прыбіралася. Як вайна маленькая прайшла па пакоі. Я гляджу цяпер, што мне рабіць? Дзе мае рукапісы? Там было шмат няскончанага, за што брацца, што прадаўжаць? Ну але ўсё гэта неяк уладкуецца і пойдзе жыцьцё сваім шляхам.

Калі прыходзіла да мяне мая абаронца... Дарэчы, вельмі цяжка жонцы было яе знайсьці – ніхто не згаджаўся, разумееце? Не згаджаліся, як толькі даведваліся, што гэта жонка Някляева і трэба бараніць Някляева: "Вой, не, ня трэба мне ніякіх грошай, як так заняты..." Суткі яна шукала чалавека, які б згадзіўся. Вось да чаго дайшла сытуацыя ў краіне. Яны ж разумеюць, яны ж юрысты, што іх ня могуць прыцягнуць да адказнасьці за тое, што яны бароняць чалавека. Бароняць забойцаў, наркаманаў, каго заўгодна, а тут чалавек, які гаворыць праўду, і яго баяцца бараніць. Я сказаў адвакатцы, што можна нягодна абысьціся зь Някляевым і іншымі людзьмі, але нельга перамагчы праўду. Праўда ў нас, у Беларусі, пераможа. За яе проста трэба пазмагацца і нечым у імя яе ахвяраваць. Тады ў нас будзе ўсё як мае быць.

Соўсь: Грамадзянская кампанія “Гавары праўду” не забрала ў вас натхненьне? Пісаць цягне?

Някляеў: Не, я ў ніякім разе не зьбіраюся кідаць пісаць. Я пішу штодня. Тры дні ў турме не пісаў, бо там не давалі ні паперы, ні алоўка, а так штодня з раніцы як мінімум дзьве гадзіны я за пісьмовым сталом, абавязкова нешта пішу. Я баюся страціць форму пісьменьніка, якую я доўга назапашваў. Я проста не магу адарвацца ад той працы, якая для мяне – сэнс жыцьця. Я найперш літаратар, я люблю літаратуру, найперш беларускую літаратуру, я хачу ў ёй быць і хачу пісаць. І чаму я павінен ад яе адмаўляцца толькі па той прычыне, што я заняўся палітыкай? Гэта ўсё так ці іначай пройдзе, застанецца ззаду, а літаратура, паэзія будзе заўсёды са мной. Гэта – маё. Дзеля гэтага і з гэтым я нарадзіўся. І дзякуй Богу, інакш я не ўяўляю, што б я рабіў на гэтым сьвеце.

Соўсь: Дзякуй, Уладзмер Пракопавіч за гутарку.

Някляеў: Дзякуй Радыё Свабода за падтрымку. Я дзякую асабіста вам, журналістам Радыё Свабода, а таксама ўсім слухачам, якія тэлефанавалі да маёй жонкі... Я наогул зразумеў, што не паэта Някляева падтрымліваюць, а праўду. Гэта вельмі істотна для людзей, каб яна была, разумееце? Дзякуй усім.