У «Доме літаратара» Ўладзімер Конан і Ўладзімер Арлоў

УЛАДЗІМЕР КОНАН: «БАЛЬШАВІКІ ПРЫПЫНІЛІ РАЗЬВІЦЬЦЁ БЕЛАРУСКАЙ ЛІТАРАТУРЫ»

Менскае выдавецтва «Смэлтак» заснавала новую кніжную сэрыю «Выдатныя постаці Беларусі». Распачаць яе заслужана выпала доктару філязофіі, знанаму літаратуразнаўцу Ўладзімеру Конану, чыё дыхтоўнае «Выбранае» пабачыла сьвет у названай сэрыі. З гэтай прыемнай нагоды з аўтарам сустрэўся Міхась Скобла.

Міхась Скобла: «Спадар Уладзімер, на старонках сваёй новай кнігі вы свабодна вандруеце ў часе: то дасьледуеце XVI стагодзьдзе, то „Нашу Ніву“, то пішаце пра нашых сучасьнікаў Ніла Гілевіча і Алеся Разанава. А ў якім часе вам як дасьледчыку найбольш утульна?»

Уладзімер Конан: «Мае ўлюбёныя часы — гэта эпоха Сярэднявечча і эпоха беларускага нацыянальнага Адраджэньня другой паловы ХІХ стагодзьдзя і першых дзесяцігодзьдзяў стагодзьдзя ХХ-га. Гэта часы фармаваньня беларускай клясычнай літаратуры і станаўленьня беларускай нацыі. Але карані яе не ў ХХ стагодзьдзі, як часта думаюць і пішуць нават вядомыя дасьледчыкі, а ў эпосе Сярэднявечча. Там пачыналася беларуская літаратура, якая перавяла існаваньне беларускай нацыі, гаворачы словамі Канта, з „рэчы ў сабе“ ў рэч для нас і для сьвету. Літаратура пачала сьведчыць пра Беларусь на ўвесь сьвет».

Скобла: «Вы многія творы беларускай літаратуры разгледзелі з гледзішча хрысьціянскай філязофіі. Як моцна нашаму прыгожаму пісьменству нашкодзіў савецкі атэізм?»

Конан: «Справа нават не ў атэізьме. Я лічу, што бальшавізм ёсьць адной зь першых формаў фашызму. Бальшавікі фактычна прыпынілі разьвіцьцё беларускай літаратуры, паколькі яны зьнішчалі або падаўлялі беларускіх пісьменьнікаў. Гэта самая страшная трагедыя ў эўрапейскай гісторыі. Можна зразумець вайну, дзе ваююць прафэсіяналы за нейкія геапалітычныя прыярытэты, але ваяваць з носьбітамі духоўнасьці народу — гэта арыентаваць гісторыю на культурнае паніжэньне. Атэізм быў фармальны. Янка Купала заўсёды быў хрысьціянскім паэтам, але ён, як і Якуб Колас, вымушаны быў часам маскавацца. Больш таго, я лічу, што яны здолелі ўрэшце перамагчы гэты атэізм перад сваім сконам і прыйшлі ў вечнасьць зь верай ў Бога».

Скобла: «Вы грунтоўна дасьледавалі творчасьць Якуба Коласа. Цяпер акурат выходзіць у сьвет яго Збор твораў у 20 тамах. Чамусьці коласазнаўцы бяруць за асноўны варыянт савецкія выданьні, у якія Колас мусіў уносіць папраўкі. Я разумею, што апошняе прыжыцьцёвае выданьне для тэкстоляга — закон. І ўсё ж зь любога закону могуць быць выключэньні».

Конан: «Любы поўны Збор твораў прадугледжвае грунтоўныя камэнтары, у якіх павінны давацца ўсе найбольш значныя варыянты і першакрыніцы. Можна прыняць за аснову апошні варыянт, але ў камэнтарах будзе ўказаны і першы».

Скобла: «Дык якраз і ідзецца пра тое, які варыянт прыняць за аснову! Ці — „голасам Бога ціха і важна гром адгукнуўся ўгары“, ці „голасам моцы...“ Бо хто ж чытае тыя камэнтары...»

Конан: «Тут я з вамі пагаджуся і лічу, што «моц» ня можа заняць месца «Бога», гэта недагляд, безумоўна. Але, з другога боку, я не люблю кніг без камэнтароў. Я заўсёды пачынаю чытаць кнігу з камэнтароў. Прывяду тут прыклад з паэмаю «Сымон-музыка». Першы яе варыянт выйшаў у 1918 годзе ў выданьні Беларускай Народнай Рэспублікі. У першым варыянце паэма — чыста хрысьціянская. А потым тэкст быў зьменены. Наколькі мне вядома, першы варыянт "Сымона-музыкі"таксама ўвойдзе ў Збор твораў".

Скобла: «Вы, дарэчы, лічыце гэтую паэму самым загадкавым творам у беларускай літаратуры. У чым вам бачыцца таемнасьць «Сымона-музыкі»?

Конан: «У гэтай паэме ёсьць нейкая тайна, нейкі сакрэт. Якуб Колас як бы прыадкрыў нейкую сугестыўнасьць мастацтва. Ён, нягледзячы на савецкую дапрацоўку, захаваў квінтэсэнцыю, аснову гэтай паэмы і паказаў, як пры дапамозе музыкі адбываецца ўваскрошаньне гераіні да новага жыцьця. Беларускіх паэтаў і сёньня часам іранічна называюць песьнярамі. Але насамрэч гэта надзвычай сур’ёзна. Ёсьць таямнічасьць духоўнага ўваскрошаньня чалавека, яго духоўнага пераўтварэньня, якраз пра гэта і пісаў Якуб Колас. А ў сваёй другой паэме — „Новай зямлі“ — ён паказаў беларускую нацыянальную ідэю. „Новая зямля“ — гэта мара пра Беларусь, якую плянавалі, якую ўяўлялі беларускія адраджэнцы. Гэта пераход зямлі ў рукі сялянаў, утварэньне фэрмэрскіх гаспадарак, тады было б створана ядро беларускасьці ў Беларусі. Але гэта ажыцьцявіць не ўдалося».

Скобла: «Усё напісанае Конанам можна назваць „конанічным“, настолькі гэта глыбока, з выхадам на ўсясьветную філязофію, на гісторыю хрысьціянства. Як вы лічыце, сучасны дасьледчык мусіць быць унівэрсальным, ці — засяроджвацца на адной тэме, на адной эпосе?»

Конан: «Унівэрсалізм і прафэсіяналізм не знаходзяцца ў супярэчнасьці. У Беларусі ўнівэрсалізм яшчэ мае пэрспэктыву, але, з другога боку, ёсьць небясьпека вузкай прафэсіяналізацыі. Я часам называю такую навуку пячорнай — дасьледчык увайшоў у сваю пячору і больш нічога ня бачыць. Часам трэба выходзіць з гэтай пячоры на шырокую прастору, як пісаў Якуб Колас — «на прасторы жыцьця».