Гісторыя аднаго цуду: Сяргей Кныш

Скажыце Сяргею Кнышу, што ён — заснавальнік беларускай рок-музыкі. Зараз пачне аднеквацца, маўляў, героямі былі іншыя, а ён толькі біў у свае барабаны, ну і тэксты песень пісаў. А між тым факты гэтаму аднекваньню супярэчаць.

БЕЛАРУСКІ РОК-РУХ

Трыццаць гадоў таму зь беларускай рок-музыкай адбывалася тое самае, што і зь Беларускай Майстроўняй. Нездарма Кныш і там і там становіцца першым чалавекам. Першым паводле парадку зьяўленьня. Вядома, рок-гуртоў у Менску ў 1980-м годзе была процьма, на адным заводзе «Гарызонт» грала дзесяць камандаў. А яшчэ згадайце легендарных «Песьняроў» ды іншыя знакавыя ансамблі. Толькі ж такой зьявы як беларуская рок-музыка не было. Монстры былі, а руху не было. Монстры маглі зьявіцца і празь нейкі час зьнікнуць бяз знаку. Як тое адбылося з усімі дзесяцьцю гуртамі на «Гарызонце».

Падобная сытуацыя складвалася і з асобамі й гурткамі нацыянальнага або антысавецкага дысэнту ці культурніцкай эліты. Руху не было. І вось калі ў 1980-м зьявілася Майстроўня і вынесла сфармаваныя дысэнтам і элітай ідэі на вуліцу, калі хочаце, у народ, гэты самы рух зрушыўся зь месца і пачаў пашырацца, прыцягваць новых людзей, пасьля дзяліцца на новыя зьявы, аж пакуль не запаланіў усю Беларусь. Пройдзе дзесяць гадоў і ва ўсіх абласных ды раённых гарадах тон грамадзкаму жыцьцю будуць задаваць «нефармалы» — галоўныя раздражняльнікі застойнай савецкай стабільнасьці ды інсьпіратары перамен.

Цяпер глядзіце, што адбывалася з рок-рухам. Студэнт тэатральна-мастацкага інстытуту Сяргей Кныш, які «барабаніў» яшчэ ў школе, цяпер граў у сваім студэнцкім гурце «Студыя 7». Адначасова ён стаў адным са стваральнікаў Беларускай Майстроўні. Каб не дзяліць уласную галаву на дзьве часткі, ён прапанаваў сваім рускамоўным сябрам са «Студыі» граць па-беларуску. Тыя пагадзіліся, і так узьнікла «Бонда». Яна мела посьпех, аж пакуль не падзялілася на «Краму» і «Уліс». А колькі было ўсялякіх пабочных утварэньняў — не пералічыць. Калі дадаць да гэтага, што хадзілі ў Майстроўню і стваральнікі гурта «Мроя», які пасьля трансфармаваўся ў NRM, і прыняць пад увагу, што ў сярэдзіне 1980-х па ўсёй краіне пазьяўляліся беларускія гурты, дык уяўленьне пра беларускую рок-музыку як зьяву і як рух будзе амаль што поўным.

Беларуская рок-музыка — як зьява — адрозьніваецца ад іншай, што рабілася й робіцца ў Беларусі, тым, што філёзаф Валянцін Акудовіч назваў беларусацэнтрычнасьцю. Тут ня так істотныя стыль і нават мова і нават арыентацыя на Ўсход ці Захад, колькі сцэнтраванасьць творцы на сваёй краіне як нулявым кілямэтры яго самога і ягонай культуры. Не на Маскве ці Варшаве, а на Беларусі. Толькі так ён здабывае шанец выйсьці на абсягі сьвету не падробкай пад расейскае ці пад заходняе, а — самакаштоўнай зьявай.

ФЛЮІДЫ МЕНСКАГА БУЛЬВАРА

Кныш: «Мне 47 гадоў, жыву ў Менску. Бацька мой рабочы, электрык. Ён з-пад Капыля. Маці працавала таваразнаўцам. Маці ў мяне з Расеі, а бацька беларус. Цяпер яны ўжо на пэнсіі. Так што ніякіх літаратурных ці мастацкіх продкаў у мяне не было.

Былі нейкія задаткі, можа й талент. І бабуля Зіна, маці маёй маці, яна ня тое што ўбачыла гэта, яна проста пачала займацца мною, вось і ўсё. Вадзіла ў Палац піянэраў у гурткі, скульптурны гурток і гурток маляваньня. Ну дык гэта ўсё дзякуючы ёй, відаць.

А пасьля — інтэрнат, мяне аддалі туды — гадавацца, як кажуць».

Дубавец: Сяргей Кныш жыве ў Менску на бульвары Шаўчэнкі. А гэта само па сабе адмысловае месца. Тут і сёньня адчуваюцца флюіды ў паветры, якія проста праменявалі трыццаць-сорак-пяцьдзясят гадоў таму.

Менскі бульвар... Колькі ён нарадзіў легендаў, прыгожых мітаў і фантомаў! Недзе тут разьмясьціў свой «пад’езд старых кавалераў» Караткевіч. Кажуць, акурат тады, калі разгортваліся містыфікацыі «Чорнага замку Альшанскага», у сваёй палутарцы на бульвары пакавалі валізы ў далёкую Каліфорнію продкі Антона Кідзіса, яшчэ да нараджэньня будучага лідэра Red Hot Chili Peppers... Тутсама коўзаліся ў пясочніцы маленькі Артур Клінаў з маленькім Зьмітром Саўкам. Тут баба Зіна вяла за ручку Сярожу Кныша ў гурток лепкі... Ні яна, ні ён яшчэ ня ведалі, што Кідзіс і Кныш створаць свае гурты ў адзін год — у 1983-м адначасова зайграюць «перцы» ў Каліфорніі і «Бонда» ў Менску. Па-вялікім рахунку, яны й граць будуць адну музыку, народжаную флюідамі Менскага бульвара... Але гэта будзе гадоў празь дзесяць... А пакуль мы зь Вінцуком едзем на бульвар са свайго цэнтру, цягнучы свае бабінавыя бандуры да Навума — пісацеля. Пісацелямі тады называліся людзі, да якіх з усяго Менску сьцякаліся кліенты з бабінавымі магнітафонамі, каб перагнаць першы альбом «Nazareth», той самы, які прадусараваў сам Роджэр Гловэр, басіст «Deep Purple». Мы едзем у грымучым тралейбусе праз засьнежаны бульвар кудысьці ў бок басэйна «Арлёнак», а ў душы зьмяшанае пачуцьцё: тут і рэўнасьць да Гловэра і шчырая вера ў ягоны новы праект. Урэшце Гловэр не падмане нас. Дакладней, мяне, бо гэта я ў нашай пары апалягет «Deep Purple». Вінцук любіць «Тыраназаўрус-Рэкс» і такія вось больш вытанчаныя ці што мУзыкі. «Дзеці рэвалюцыі» ўсякія. Насуперак майму «Дзіцяці, што згубілася ў часе». Вінцук — больш лёгкі і больш датклівы на слых. Нездарма ён ужо ведае некалькі моваў, а я толькі сілюся запомніць дзясятак польскіх словаў...

МАЙСТРОЎНЯ. ПАЧАТАК

У 1970-я Сяргей Кныш трапляе ў мастацкую школу для адораных дзяцей. У інтэрнаце, які мастакі называюць парнатам (бо месьціцца ён на вуліцы Парніковай; інтэрнат на Парніковай — парнат), ён знаёміцца з Гэнікам Лойкам. А ўлетку 1980-га выкладчык Генадзь Сокалаў-Кубай вязе іх, навучэнцаў у Вільню.

Кныш (разглядае стары здымак): «Мы езьдзілі туды з Кубаём... Гэнік, я... Да Сергіевіча заходзілі на юбілей. Там яшчэ Марачкін быў, Кулік... Сокалаў-Кубай выкладаў у нас гісторыю мастацтва, шмат расказваў нам чаго мы ня ведалі. Кніжкі прыносіў, паказваў... І Купава быў тады... А дзе гэта мы? Нешта я не разумею. Вільня... А, гэта на вежы Гедыміна, так?»

Дубавец: Выглядае, што з той летняй віленскай паездкі, дзе студэнты-мастакі спаткаліся з Арынай і Вінцуком Вячоркамі пачалося знаёмства, якое і прывядзе ўвосені да стварэньня Майстроўні.

У маўчуна-Кныша згадкі пра Майстроўню скупыя, але свае.

Кныш: «Помню Купальле. Калі мы езьдзілі электрычкамі. Там Кулік быў Яўген. Сядзеў побач са мной каля вогнішча. А яшчэ помню, як запісваліся на радыё. Каляды помняцца, як хадзілі зь мехам ільняным.

Гісторыя аднаго цуду: Сяргей Кныш

Хто хадзіў? Гэнік, я, Медзьвядзёў Ваня... Сушу помню, Герменчука... Аніка Воін хто быў — ня помню, Андрэй... Ну цябе помню, ката Брамбэўса (пэрсанажы спэктаклю „Цар Максімілян“. — С.Д.)... Радыёнаў і зараз заходзіць да мяне Андрэй.

Я тады чытаў шмат гістарычнай літаратуры. Розных аўтараў. Я ж цікавіўся гісторыяй. Тарасава чытаў, Ермаловіча, канечне ж. Яшчэ тады, калі гэта было надрукавана на машынцы. Нехта прынёс, і мы чыталі. Гэнік чытаў, пасьля мне даваў пачытаць. Тады яшчэ кніжкі не было „Па сьлядах аднаго міфа“.

Браў удзел у сьпеўках, у сьвятах у асноўным. Ведаеш, у мяне ні голасу, ні слыху (сьмяецца)... Але падабалася, канечне падабалася».

Дубавец: Свой удзел у Майстроўні Сяргей Кныш спыніў у 1983 годзе, акурат калі сама Майстроўня рыхтавалася рассыпацца на мноства іншых ініцыятываў.

Кныш: «Гэта 1983 год. Майстроўня яшчэ існавала. Але я мусіць там ужо ня быў. Ужо музыка зацягнула тады».

Дубавец: Майстроўня стала пройдзеным этапам. Хоць адкуль яна ўзялася — так і засталося загадкай.

Кныш: «Дык яно так і павінна быць, я думаю. Як бы функцыю сваю яна выканала, а далей усе пайшлі сваім шляхам. Атрымалі штуршок. А адкуль узялася — ня ведаю. Можа нешта з космасу прыйшло...

Што Майстроўня дала мне? Як што? Я пачаў пісаць тэксты па-беларуску адразу. Да „Бонды“ ў нас быў іншы гурт — „Студыя 7“, рускамоўны... Дык „Бонда“ і пачалася, калі перайшлі на мову, калі мы з Варашкевічам вырашылі — давай па-беларуску. Чаму палякі вунь сьпяваюць па-свойму, нармальна ўсё гучыць... Варашкевіч адразу згадзіўся. Але я й не пераконваў нікога. Проста сышоў чалавек, які нам замінаў. Быў такі Вячаслаў Сьцяпанаў. Ну і пайшло-паехала.

А тут яшчэ й Сыс зьявіўся на гарызонце. Ён жа і прынёс назву. Слова самое — бонда. У яго было некалькі варыянтаў, але выбралі „Бонду“.

„Рубікон“ — самая першая песьня, якую мы запісалі».

«БОНДА», «КРАМА», «УЛІС»

Дубавец: Аўтар знакамітага «Народнага альбому» і таксама майстровец Міхал Анемпадыстаў у прадмове да свайго твору піша:

«Гаворачы пра стыль у кантэксьце Narodnaha Albomu, нельга не ўзгадаць некаторыя тэксты БОНДЫ, а менавiта тэксты са „свойскай“, так бы мовiць, тэматыкай. Найлепшым прыкладам можа быць тэкст „Стэфкi“ — песьнi этапнай для БОНДЫ i знакавай для ўсяго беларускага рок-н-ролу. Тэкст песьнi напiсаў Сяргей Кныш, бубнач i аўтар большасьцi тэкстаў гурта».

Кныш: «У „Бондзе“ — так, у асноўным я пісаў. Я ж ня вершы пісаў, а тэксты. Гэта ж не паэзія. Тэксты для песень. Я іх Варашкевічу аддаваў. Як ён скажа... І ніколі амаль што ня правілася там нічога. Як пісалася, так і сьпявалася... Адкуль

мова? Ну я ў школе добра вучыўся. І зараз вучысься. Як яе можна аднойчы вывучыць. Гэта ж працэс бясконцы».

Дубавец: Я ўжо згадваў, што ў пачатку 1980-х паралельна з «Бондай» пачала свой шлях у рок-музыцы «Мроя». Яны ішлі паралельна і, як усё паралельнае, не перасякаліся. Можа быць, старэйшыя бондаўцы ставіліся да малодшых мрайчукоў крыху звысоку. Сяргей Кныш кажа, што для высакамернасьці падставаў не было.

Кныш: «А мы неяк зь імі не кантактавалі. Яны трошкі малодшыя былі. Іншую музыку гралі. Мы ня тое, што разам не выступалі, а проста не было кантактаў.

Адукацыя? А мы што? Мы ж не прафэсіяналы таксама. Ні ў кога музычнай адукацыі не было, ні ў Варашкевіча, ні ў мяне, ні ў Івана Маркава...

Мы пяцярох гралі. Яшчэ Краўчанка Сяржук, бас-гітара, і Корань Слава».

Дубавец: Музычнай адукацыі не было, а што ж было?

Кныш: «Што было? Гітары былі. Барабаны я купіў сабе. Падвал у нас быў, памяшканьне. Пад інтэрнатам Акадэміі. Ну і там усё рабілася, запісвалася, сачынялася...

„Бонда“ дала і „Краму“ і „Уліс“. Я ж зь імі таксама граў.

Да году 2000-га музыкай займаўся. А пасьля?

А вот нешта адвярнула і ўсё. Я й сам не магу адказаць. І прапаноўвалі, гурты запрашалі... Але адвярнула. Расхацелася. Барабаны паскладваў, у падвале ляжаць. Можа калісьці ў музэй які патрапяць :)»

БЕЛАРУСКАМОЎНАЯ СЯМ’Я

Дубавец: Барабаны спачылі на Менскім бульвары ў падвале дому, дзе Сяргей Кныш жыве з жонкай і маленькай дачкой. Гэта беларускамоўная сям’я — як, дарэчы і большасьць сем’яў колішніх майстроўцаў. Яшчэ адна характэрная рыса такіх сем’яў — адсутнасьць антаганізму, канфлікту бацькоў і дзяцей. Мова ў сям’і яднае, а не становіцца прычынай разладу. Хоць, здавалася б, мова вуліцы, школы й дзяржавы дае ўсе падставы, каб пакаленьне дзяцей нашаторылася супраць пакаленьня бацькоў. Чаму гэтага не адбываецца? На маю думку, таму што мова — гэта мысьленьне. І калі з самага маленства дзіця мысьліць у тым самым полі, што й бацькі, тады ўзаемнае паразуменьне як праграма закладаецца на ўсё наступнае жыцьцё. Вядомая рэч — сямейныя канфлікты ўзьнікаюць з-за ўсякіх часовых прычын, а менавіта з-за рознага ўзроўню пазнаньня ў малых і дарослых, дзеці схільныя да рэвалюцыянізму, а бацькі да кансэрватызму і г.д.

З часам усё гэта выроўніваецца. Калі ж няма закладзенай ад пачатку адзінай праграмы, адзінага поля мысьленьня, тады часовыя прычыны становяцца вызначальнымі.

У сям’і Сяргея Кныша ўсе гавораць па-беларуску.

Кныш: «У сям’і так. Прапанавала Вольга, жонка. Ну і так вырашылі — давай, хаця б у сям’і, з дачкой, будзем і яе прыцягваць, вучыць. Бо хто навучыць, калі разабрацца? Хаця яна й пойдзе ў школу ўвосені...

Дзяржава павінна? Пачынаць усё адно павінны бацькі. Шкада толькі што садок не займаецца гэтым зусім. Дык таму — бацькі... А што застаецца рабіць?

Жонка? Яна выкладае фартэпіяна ў музычнай школе. Яна дачка Біча Міхася Восіпавіча, гісторыка. Ён памёр ужо, на жаль».

СКУЛЬПТАР, А НЕ БАРАБАНШЧЫК

Дубавец: У 2000-м годзе Сяргей Кныш разьвітваецца з музыкай і вяртаецца да сваёй прафэсіі — да скульптуры.

Кныш: «Ой не. Я не сьпявак, не актор. Толькі барабаншчык. І скульптар.

У мяне выкладаў Анікейчык Анатоль Аляксандравіч. Я лічу, што ён мне шмат даў. Калі я вучыўся ў Акадэміі. Такі быў сур’ёзны дзядзька, прыходзіў кожны панядзелак і казаў кожнаму: што ты зрабіў за тыдзень? І ты павінен быў паказаць хоць што-небудзь, ня важна. Ну вельмі такі быў строгі, патрабаваў ад нас. І гэтую якасьць, патрабавальнасьць да сябе, я думаю, я трохі ўзяў ад яго...

Зараз Караткевіча перачытваю. Хачу паўдзельнічаць у конкурсе. Зараз ідзе конкурс на помнік Караткевічу. Зьбіраюцца ставіць у Кіеве. Міністэрства культуры беларускае каля амбасады нашай. Дык я зараз перачытваю васьмітомнік. У цешчы забраў. І ёсьць задумка зрабіць нешта. У галаве ёсьць, а паказаць яшчэ рукі не дайшлі...

Проста па-рознаму бывае. Адзін чалавек адразу — 25 гадоў ці 30 гадоў — ужо ўсё сказаў. А бывае наадварот, позна ўсё пачынаецца, як бы. Ну так, адносна позна. Па-рознаму бывае. Мне так здаецца...

Люблю сваю справу — скульптуру. Неяк усё ж такі добра, што гэта вярнулася. Усё ж такі скульптар я, а не барабаншчык. Гэта ўсё адразу не зразумееш, а зь цягам часу... Можа што яшчэ й вылеплю цікавае.

47 гадоў — яшчэ ня позна, праўда?»