Часу чытаць кніжкі ў мяне штораз менш, а яшчэ менш — каб іх перакладаць. Дык вось мне падумалася, што я выпішу тут пяць загалоўкаў кніжак, якія я з ахвотай прачытаў бы па-беларуску, калі б нехта пераклаў. Магчыма, нехта надумаецца перакласьці. Каб нарабіць смаку такім перакладчыкам, я дазволіў сабе перакласьці па кавалачку з гэтых твораў.
Томас Пінчан, "Вясёлка гравітацыі", ЗША (Thomas Pynchon, "Gravity's Rainbow", 1973)
Пра гэтую кніжку я дачуўся ў другой палове 1970-х, але рукі да яе дайшлі толькі ў 1991, калі я пабываў у Нью-Ёрку. Акрамя арыгіналу, цяпер у мяне ўжо ёсьць і польскі пераклад. А недзе год назад у кнігарні ў Празе мільгануў мне і чэскі. Кніжка, агульна кажучы, "непад’ёмная" для перакладчыка ня толькі з увагі на вельмі асаблівую мову, насычаную ўсялякім слэнгам і спэцыяльнай лексыкай з розных сфэраў навукі і тэхнікі, але і з увагі на незвычайна складаны сюжэт. У 1991 годзе ў нью-ёркскай кнігарні я круціў у руках і даволі тоўстую кніжку, у якой нехта спрабаваў распавесьці фабулу „Вясёлкі гравітацыі". Па-мойму, нікому гэта па сёньняшні дзень не ўдалося зрабіць на ўцямным узроўні, як, дарэчы, і растлумачыць, пра што кніжка Пінчана наогул.
Падзеі ў "Вясёлцы гравітацыі" адбываюцца ў Эўропе на зыходзе ІІ сусьветнай вайны і некалькі месяцаў пасьля яе заканчэньня. У рамане няма інтрыгі ў традыцыйным разуменьні гэтага слова, як і няма галоўнага героя. Але ёсьць нехта, каго можна назваць галоўным "антыгероем" — амэрыканскі афіцэр Тайран Слотрап, які разам зь некаторымі іншымі пэрсанажамі (у кнізе іх больш за 400) займаецца разгадкай таямніцаў, зьвязаных з вырабам і запускам нямецкіх ракетаў V-2, якімі Гітлер бамбаваў Вялікабрытанію і спадзяваўся адвярнуць непрыхільны яму вынік вайны. ("Вясёлка гравітацыі" — паэтычная мэтафара траекторыі ракеты V-2.) У гэтым рамане, які зьяўляецца найбольш вядомым творам найбольш загадкавага амэрыканскага пісьменьніка (ён увогуле не паказваецца публічна), Пінчан даў вяршынны і глыбінны мастацкі вобраз свайму апакаліптычнаму бачаньню сьвету, у якім пагрозьліва расьце ўзровень агульнай энтрапіі. ІІ сусьветная вайна выкарыстаная Пінчанам як вельмі ўдалае тло для ілюстрацыі ягонага цэнтральнага тэзісу, што сьвет няўхільна пагружаецца ў хаос і параною.
Раман у 1974 годзе адзначылі Нацыянальнай кніжнай прэміяй, ён меўся атрымаць і Пулітцэраўскую прэмію, але ў самы апошні момант сябры журы вырашылі, што кніга занадта незразумелая і непрыстойная, і прэміі не прысудзілі.
Хоць мала хто разумее, пра што кніга, усе заяўляюць, што „Вясёлка гравітацыі” — найлепшы амэрыканскі постмадэрнісцкі раман. З чым і я пагаджаюся, дадаючы ад сябе, што гэта ўвогуле найлепшы амэрыканскі раман з часу "Гоману і ятры" Ўільяма Фолкнэра (1929). І адзін з самых вясёлых раманаў наогул.
Калі пагадзіцца зь беларускімі крытыкамі, што "Адам Клакоцкі" Ігара Бабкова (2001) — першы постмадэрнісцкі раман у Беларусі, дык, беручы за пункт адліку "Вясёлку гравітацыі", можна збольшага ацаніць, на колькі гадоў беларуская літаратура адстае ад амэрыканскай — як мінімум, на 28 :)
Пачатак "Вясёлкі гравітацыі":
A screaming comes across the sky. It has happened before, but there is nothing to compare it to now.
It is too late. The Evacuation still proceeds, but it's all theatre. There are no lights inside the cars. No lights anywhere. Above him lift girders old as an iron queen, and glass somewhere far above that would let the light of day through. But it's night. He's afraid of the way the glass will fall--soon--it will be a spectacle: the fall of a crystal palace. But coming down in total blackout, without one glint of light, only great invisible crashing.
Inside the carriage, which is built on several levels, he sits in velveteen darkness, with nothing to smoke, feeling metal nearer and farther rub and connect, steam escaping in puffs, a vibration in the carriage's frame, a poising, an uneasiness, all the others pressed in around, feeble ones, second sheep, all out of luck and time: drunks, old veterans still in shock from ordnance 20 years obsolete, hustlers in city clothes, derelicts, exhausted women with more children than it seems could belong to anyone, stacked about among the rest of the things to be carried out to salvation. Only the nearer faces are visible at all, and at that only as half-silvered images in a view finder, green-stained VIP faces remembered behind bulletproof windows speeding through the city...
Віскатня паласуе неба. Такое бывала і раней, але гэтага не параўнаць ні з чым.
Запозна. Эвакуацыя ўсё працягваецца, але гэта толькі цырк на дроце. У вагонах няма сьвятла. Нідзе няма сьвятла. Высока над ім апорныя бэлькі ліфта, старыя як прылада для катаваньняў, і дзесьці вышэй шкло, якое прапускае дзённае сьвятло. Але цяпер ноч. Ён баіцца таго, калі будзе падаць шкло — неўзабаве — гэта будзе відовішча — падзеньне крышталёвага палаца. Гэта станецца ў поўным зацямненьні, безь ніводнага розбліску, пачуецца толькі вялікі нябачны абвал.
Ён сядзіць у сярэдзіне вагона, пабудаванага ў некалькі паверхаў, у аксамітнай цемры, безь ніякага курыва, адчуваючы, як сям-там трэцца і стыкуецца мэтал, як з пшыкам вырываецца пара, як трымціць вагонны каркас, падвешанасьць, трывожлівасьць, цісканіну іншых людзей, тых нягеглых, шалудзівых авечак бяз шчасьця й долі: п’яніцы, старыя вэтэраны ў шоку ад артылерыйскага абстрэлу дваццацігадовай даўнасьці, шлюхі ў гарадзкіх строях, чалавечыя разваліны, зьняможаныя жанчыны з такой плоймай дзятвы, што аж ня верыцца, каб можна было столькі нарадзіць, усе ўплішчаныя паміж пажыткамі, якія трэба ўратаваць ад пагібелі. Відаць адно бліжэйшыя твары, дый то як напалову пасрэбраныя відарысы ў візіры фотаапарату, як зялёнаплямістыя твары VIP-аў, якія запомніліся, калі імчалі праз горад за куленепрабівальнымі шыбамі...
Больш перакладу чытайце ТУТ.