Калісьці для перадачы «Вострая брама» я рабіў нарыс пра вёскі, якія паглынуў Менск. У вёсцы Пятроўшчына мне распавялі вясёлую гісторыю пра паходжаньне назвы. Маўляў, ехаў расейскі цар Пётар па дарозе, заехаў у вёску. А тут яму і чарку, і скварку паднесьлі, і песеньку засьпявалі. Паехаў ён далей. А ў суседняй вёсцы ні чаркі не налілі, ні скваркай не падзяліліся. Толькі рылы з-за платоў павыстаўлялі. І мовіў Пётар тую вёску, дзе чарку-скварку далі, назваць Пятроўшчынай, а тую, дзе рылы паказалі, назваць Рылаўшчынай.
Пачуў я гэтую вясёлую лухту ў хаце, якой ужо няма. На тым месцы, дзе яна стаяла, ужо пракладзена новая шырокая дарога, што злучыла вуліцы Алібегава і Сямашкі. Наступнымі аб’ектамі зносу мусяць стаць хаты, што ўшчыльную падступілі да вуліцы Чыгуначнай. А праз колькі гадоў ад вёскі Пятроўшчына застанецца адна толькі назва станцыі мэтро.
Тамара Гарачун, прыветлівая старая, якая даўно разьмяняла восьмы дзясятак, жыве разам з мужам і дзецьмі на самым пачатку Пятроўшчыны. Жыве на тым самым месцы, дзе нарадзілася. І шмат чаго памятае.
Тамара: «Бедная вёска. Але вунь там ліпы, калгасны сад дзе быў, там жыў пан. Чарноцкі. Добры быў чалавек, нічога ня скажаш. Ён і людзям добра плаціў, і мама ж там мая ў яго рабіла. Ну, а пасьля васямнаццаты год, Чарноцкага ня стала. Разбамбілі яго дом. Была школа яшчэ».
Карэспандэнт: «А школа была ў...»
Тамара: «Ягоным маёнтку. Прыгожы такі быў маёнтак. Былі высаджаны прысады. Было азярцо».
Мова былых вяскоўцаў, а сёньняшніх менчукоў, даўно страціла сваю прыродную беларускую чысьціню. Але некаторыя беларускія словы назаўжды засталіся ў памяці. Словы, якія маладым нацыяналістам невядомыя.
Тамара: «У пасьляваенны час цяжка было. Галадалі. Вясной якая бульба заставалася — шайморы называлі. Мама пойдзе, пашукае гэтых шаймораў, аладак напячэ. Так мы і жылі».
Дзень 3-га ліпеня для старых менчукоў — зусім не пусты гук. Памяць пра яго напоўнена такімі яскравымі фарбамі і гукамі, быццам гэты дзень быў нядаўна.
Тамара:
«Такое зарава было, што чуць не да неба. І снарады рваліся. Што тут тварылася — страшна. Мінск гарэў, бамбілі. Сабакі так брахалі, што страх. І раптам а шостай раніцы глядзім, танкі едуць. Едуць салдаты, нашы. Выйшлі жанчыны з хлебам, з усім. А яны піць прасілі толькі. Дык выносілі піць малако салдатам».
Але ня толькі радасьць вызваленьня была ў тым дні.
Тамара: «Ну, а пасьля палічылі нас, нашы салдаты, што нас вызвалялі, палічылі, што мы ў акупацыі былі, дык...»
Карэспандэнт: «Пад падазрэньнем».
Тамара: «Так. Пад падазрэньнем. А маці плача. Што сям’і няма. Бацьку майго, брата і сястру адправілі ў Германію. Адзін салдат: „Вы здраднікі!“ Тое, другое...»
Пасьля той вясёлай легенды пра Пятра, у якой паказана ня столькі любоў да расейскага манарха, колькі жаданьне падкалоць суседніх рылаўцаў, я быў гатовы да сустрэчы ў Пятроўшчыне з чым-небудзь незвычайным. Але, далібог, ніяк не чакаў сустрэць тут нашчадка вялікага ангельскага вынаходніка Робэрта Гука. Аднак сустрэў. Стары пятровец Віктар Гук на поўным сур’ёзе лічыць бацьку экспэрымэнтальнай фізыкі сваім далёкім продкам.
Віктар: «У вашай машыне вынаходка таксама ёсьць».
Карэспандэнт: «Гукава?»
Віктар: «Так. Шарнір. Ён раней так і называўся, гук. На кардане каторы. Ён упершыню ў сьвеце адкрыў закон аб пругкасьці і дэфармацыі цела. І стаў Роберт англічанінам».
Карэспандэнт: «А насамрэч ён беларус?»
Віктар: «Па дадзеных маіх продкаў, ён адсюль».
Карэспандэнт: «Зь Пятроўшчыны?»
Віктар: «З Дворышча. Ён эміграваў у Англію».
Карэспандэнт: «У 19-м?»
Віктар: «Яшчэ раней. Дзед майму бацьку расказваў, што яго заціскалі тут. У навуцы. Не давалі ходу».
Карэспандэнт: «Шкада».
Віктар: «А што рабіць? І цяпер жа едуць».
Мы са спадаром Віктарам прагуляліся на Пятроўшчынскія могілкі. Мой суразмоўца паказаў рукою на абэліск, што стаіць насупраць могілак на праспэкце Дзяржынскага.
Карэспандэнт: «Тут быў бой?»
Віктар: «Бой быў страшны. Пятроўшчыны не было. Спалілі. У той лагчыне тры браневікі ішлі адтуль. Там быў мост. Яны выйшлі з браневікоў паглядзець. Замініравана ці не? А карэкціроўшчык скарэктаваў дэсантнікам, што тут... Завязаўся бой. І на могілках на гэтых. Нашы загінулі ўсе да аднаго. Іх таксама паклалі».
На могілках да нашай размовы далучылася яшчэ адна пятроўшчынская старажылка, 80-гадовая Яўгенія Мурашка.
Яўгенія: «Калі нашых у акружэньні ўзялі салдат, іх гналі ў горад па гэтай дарозе. Канца не было. Першыя дні вайны. Палонных гналі. І калі іх гналі, тут бульба сядзела. І адзін выскачыў з гэтай калёны і схапіў бульбіну. Адразу ў рот і глытаць. А немец як шахнуў яму. Пасьля прагналі. І пайшлі глядзець, ці жывы. Мы зрабілі магілку. Пахавалі яго. А бульбіна засталася ў глотцы. Я не магу расказваць. Успамінаецца такое. Страшнае. У мяне і бацька загінуў у Нямеччыне. І брат у партызанах. Я пачну ўспамінаць, мне вельмі цяжка. Мы пахавалі на горачцы гэтага салдаціка і глядзелі гэту магілачку».
Цікава, што хаты, якія мы бачым сёньня, пабудаваныя ў Пятроўшчыне падчас акупацыі.
Яўгенія: «Спалілі, каб не хаваліся палонныя. Людзей, праўда, выгналі. Не палілі людзей. А вёску ўсю спалілі. А пасьля адбудоўваліся».
Карэспандэнт: «Падчас акупацыі».
Яўгенія: «Так. Людзі засталіся жывыя. Давалі лес. Немцы ўжо. Ну, і давалі, дзе нашы лётчыкі, у Мачулішчах, там іхныя казармы. Аддавалі гэтыя казармы, каб людзі будаваліся».
Карэспандэнт: «Частка дамоў пабудавана з мачулішчанскіх казармаў?»
Яўгенія: «Так, так».
Неўзабаве Пятроўшчына зьнікне з аблічча зямлі. І народжаным у ёй старым не пашчасьціць памерці на сваім векавым котлішчы. Старая Тамара Гарачун намагаецца зжыцца з думкай, што дажываць свой век прыйдзецца ў цеснай аднапакаёўцы.
Тамара: «Да новага ўказу аплачвалі за сады. А цяпер ні за сады, ні за што. Усё ўваходзіць у кошт дома. Я б да сьмерці тут дажыла. У мяне паравое, у мяне каналізацыя, у мяне вада ў хаце. Я капейкі зьбірала, каб правялі газ».
Карэспандэнт: «А што ўзамен даюць?»
Тамара: «У нас 114 мэтраў жылой плошчы. Сыну далі трохпакаёвую кватэру. Дачцэ з сынам — двухпакаёвую, а нам зь дзедам — аднапакаёвую. 17 мэтраў пакой, жывіце і душыцеся. І з намі ніхто ня хоча размаўляць. Ні пра сад, ні пра што. У іх жа там і туалет, і балькон, усё ўваходзіць у мэтры. А ў нас туалет асобны, сарай добры, пограб добры. Гэта ня лічыцца. Працавалі, рабілі, для сябе. А цяпер паатрымлівалі бамжы, у якіх пацукі ходзяць па хаце. Мышы. Яны атрымалі трохпакаёўку і двухпакаёўку. А мы працавалі, чаму нам і крыўдна цяпер».
Пачуў я гэтую вясёлую лухту ў хаце, якой ужо няма. На тым месцы, дзе яна стаяла, ужо пракладзена новая шырокая дарога, што злучыла вуліцы Алібегава і Сямашкі. Наступнымі аб’ектамі зносу мусяць стаць хаты, што ўшчыльную падступілі да вуліцы Чыгуначнай. А праз колькі гадоў ад вёскі Пятроўшчына застанецца адна толькі назва станцыі мэтро.
Тамара Гарачун, прыветлівая старая, якая даўно разьмяняла восьмы дзясятак, жыве разам з мужам і дзецьмі на самым пачатку Пятроўшчыны. Жыве на тым самым месцы, дзе нарадзілася. І шмат чаго памятае.
Тамара: «Бедная вёска. Але вунь там ліпы, калгасны сад дзе быў, там жыў пан. Чарноцкі. Добры быў чалавек, нічога ня скажаш. Ён і людзям добра плаціў, і мама ж там мая ў яго рабіла. Ну, а пасьля васямнаццаты год, Чарноцкага ня стала. Разбамбілі яго дом. Была школа яшчэ».
Карэспандэнт: «А школа была ў...»
Тамара: «Ягоным маёнтку. Прыгожы такі быў маёнтак. Былі высаджаны прысады. Было азярцо».
Мова былых вяскоўцаў, а сёньняшніх менчукоў, даўно страціла сваю прыродную беларускую чысьціню. Але некаторыя беларускія словы назаўжды засталіся ў памяці. Словы, якія маладым нацыяналістам невядомыя.
Тамара: «У пасьляваенны час цяжка было. Галадалі. Вясной якая бульба заставалася — шайморы называлі. Мама пойдзе, пашукае гэтых шаймораў, аладак напячэ. Так мы і жылі».
Дзень 3-га ліпеня для старых менчукоў — зусім не пусты гук. Памяць пра яго напоўнена такімі яскравымі фарбамі і гукамі, быццам гэты дзень быў нядаўна.
Тамара:
Ну, а пасьля палічылі нас, нашы салдаты, што нас вызвалялі, палічылі, што мы ў акупацыі былі, дык...
Але ня толькі радасьць вызваленьня была ў тым дні.
Тамара: «Ну, а пасьля палічылі нас, нашы салдаты, што нас вызвалялі, палічылі, што мы ў акупацыі былі, дык...»
Карэспандэнт: «Пад падазрэньнем».
Тамара: «Так. Пад падазрэньнем. А маці плача. Што сям’і няма. Бацьку майго, брата і сястру адправілі ў Германію. Адзін салдат: „Вы здраднікі!“ Тое, другое...»
Пасьля той вясёлай легенды пра Пятра, у якой паказана ня столькі любоў да расейскага манарха, колькі жаданьне падкалоць суседніх рылаўцаў, я быў гатовы да сустрэчы ў Пятроўшчыне з чым-небудзь незвычайным. Але, далібог, ніяк не чакаў сустрэць тут нашчадка вялікага ангельскага вынаходніка Робэрта Гука. Аднак сустрэў. Стары пятровец Віктар Гук на поўным сур’ёзе лічыць бацьку экспэрымэнтальнай фізыкі сваім далёкім продкам.
Віктар: «У вашай машыне вынаходка таксама ёсьць».
Карэспандэнт: «Гукава?»
Віктар: «Так. Шарнір. Ён раней так і называўся, гук. На кардане каторы. Ён упершыню ў сьвеце адкрыў закон аб пругкасьці і дэфармацыі цела. І стаў Роберт англічанінам».
Карэспандэнт: «А насамрэч ён беларус?»
Віктар: «Па дадзеных маіх продкаў, ён адсюль».
Карэспандэнт: «Зь Пятроўшчыны?»
Віктар: «З Дворышча. Ён эміграваў у Англію».
Карэспандэнт: «У 19-м?»
Віктар: «Яшчэ раней. Дзед майму бацьку расказваў, што яго заціскалі тут. У навуцы. Не давалі ходу».
Карэспандэнт: «Шкада».
Віктар: «А што рабіць? І цяпер жа едуць».
Мы са спадаром Віктарам прагуляліся на Пятроўшчынскія могілкі. Мой суразмоўца паказаў рукою на абэліск, што стаіць насупраць могілак на праспэкце Дзяржынскага.
Карэспандэнт: «Тут быў бой?»
Віктар: «Бой быў страшны. Пятроўшчыны не было. Спалілі. У той лагчыне тры браневікі ішлі адтуль. Там быў мост. Яны выйшлі з браневікоў паглядзець. Замініравана ці не? А карэкціроўшчык скарэктаваў дэсантнікам, што тут... Завязаўся бой. І на могілках на гэтых. Нашы загінулі ўсе да аднаго. Іх таксама паклалі».
На могілках да нашай размовы далучылася яшчэ адна пятроўшчынская старажылка, 80-гадовая Яўгенія Мурашка.
Яўгенія: «Калі нашых у акружэньні ўзялі салдат, іх гналі ў горад па гэтай дарозе. Канца не было. Першыя дні вайны. Палонных гналі. І калі іх гналі, тут бульба сядзела. І адзін выскачыў з гэтай калёны і схапіў бульбіну. Адразу ў рот і глытаць. А немец як шахнуў яму. Пасьля прагналі. І пайшлі глядзець, ці жывы. Мы зрабілі магілку. Пахавалі яго. А бульбіна засталася ў глотцы. Я не магу расказваць. Успамінаецца такое. Страшнае. У мяне і бацька загінуў у Нямеччыне. І брат у партызанах. Я пачну ўспамінаць, мне вельмі цяжка. Мы пахавалі на горачцы гэтага салдаціка і глядзелі гэту магілачку».
Цікава, што хаты, якія мы бачым сёньня, пабудаваныя ў Пятроўшчыне падчас акупацыі.
Яўгенія: «Спалілі, каб не хаваліся палонныя. Людзей, праўда, выгналі. Не палілі людзей. А вёску ўсю спалілі. А пасьля адбудоўваліся».
Карэспандэнт: «Падчас акупацыі».
Ну, і давалі, дзе нашы лётчыкі, у Мачулішчах, там іхныя казармы. Аддавалі гэтыя казармы, каб людзі будаваліся.
Яўгенія: «Так. Людзі засталіся жывыя. Давалі лес. Немцы ўжо. Ну, і давалі, дзе нашы лётчыкі, у Мачулішчах, там іхныя казармы. Аддавалі гэтыя казармы, каб людзі будаваліся».
Карэспандэнт: «Частка дамоў пабудавана з мачулішчанскіх казармаў?»
Яўгенія: «Так, так».
Неўзабаве Пятроўшчына зьнікне з аблічча зямлі. І народжаным у ёй старым не пашчасьціць памерці на сваім векавым котлішчы. Старая Тамара Гарачун намагаецца зжыцца з думкай, што дажываць свой век прыйдзецца ў цеснай аднапакаёўцы.
Тамара: «Да новага ўказу аплачвалі за сады. А цяпер ні за сады, ні за што. Усё ўваходзіць у кошт дома. Я б да сьмерці тут дажыла. У мяне паравое, у мяне каналізацыя, у мяне вада ў хаце. Я капейкі зьбірала, каб правялі газ».
Карэспандэнт: «А што ўзамен даюць?»
Тамара: «У нас 114 мэтраў жылой плошчы. Сыну далі трохпакаёвую кватэру. Дачцэ з сынам — двухпакаёвую, а нам зь дзедам — аднапакаёвую. 17 мэтраў пакой, жывіце і душыцеся. І з намі ніхто ня хоча размаўляць. Ні пра сад, ні пра што. У іх жа там і туалет, і балькон, усё ўваходзіць у мэтры. А ў нас туалет асобны, сарай добры, пограб добры. Гэта ня лічыцца. Працавалі, рабілі, для сябе. А цяпер паатрымлівалі бамжы, у якіх пацукі ходзяць па хаце. Мышы. Яны атрымалі трохпакаёўку і двухпакаёўку. А мы працавалі, чаму нам і крыўдна цяпер».