Новая перадача сэрыі “Экспэртыза Свабоды”, эфір 25-га лістапада.
24 лістапада беларускія ўлады разам з АБСЭ правялі круглы стол, прысьвечаны заканадаўчаму рэгуляваньню інтэрнэт-мэдыяў. Дзеля чаго ладзілася гэтае мерапрыемства? Што чакае інтэрнэт-супольнасьць пасьля прыняцьця дакумэнту аб рэгуляваньні інтэрнэту? Наколькі небясьпечна для незалежнага грамадзтва пашырэньне закону аб СМІ на інфармацыйныя інтэрнэт-рэсурсы?
Удзельнікі: намесьнік старшыні Беларускай асацыяцыі журналістаў Андрэй Бастунец і вэб-журналіст, які вядзе блог на сайце газэты “Наша ніва”, — Аляксандар Класкоўскі.
Навошта праводзілі круглы стол?
Валер Карбалевіч: “Улады абвясьцілі, што ладзяць гэты круглы стол дзеля таго, каб параіцца з грамадзкасьцю, што рабіць з інтэрнэтам. Маўляў, меркаваньні яго ўдзельнікаў, якія працуюць у інтэрнэт-мэдыях, будуць улічаны пры прыняцьці адпаведнага заканадаўства.
Паводле ацэнак удзельнікаў, 90% выступоўцаў выказаліся за тое, каб не рэгуляваць працу інтэрнэту. Аднак прадстаўнікі ўладаў, падводзячы вынікі, заявілі, што інтэрнэт будзе рэгулявацца заканадаўчымі актамі, якія маюць быць прынятымі. Узьнікае пытаньне: тады навошта ладзіўся гэты круглы стол? Дзеля каго і дзеля чаго?”
Андрэй Бастунец: “З ініцыятывай правядзеньня гэтага круглага стала выступіў офіс АБСЭ па свабодзе мэдыяў. Падтрымаўшы гэтую ініцыятыву, беларускія ўлады імкнуцца прадэманстраваць жаданьне да дыялёгу з Захадам. І ў дакумэнце, які быў перададзены беларускім бокам Эўразьвязу на мінулым тыдні, гэтае мерапрыемства было названае адным з крокаў такога дыялёгу. Што таксама няблага”.
Імітацыя дыялёгу
Карбалевіч: “То бок улады вырашылі паказаць Захаду, што адбываецца ня толькі дыялёг паміж афіцыйным Менскам і ЭЗ, але і ўнутры Беларусі, паміж беларускімі ўладамі і незалежным беларускім грамадзтвам”.
Аляксандр Класкоўскі: “Безумоўна, гэтае мерапрыемства каньюнктурнае. Бо офіс АБСЭ па свабодзе мэдыяў рэгулярна прапануе ўладам ладзіць нейкія сэмінары, рабіць экспэртызы законаў на адпаведнасьць стандартам АБСЭ. Аднак раней усё гэта ігнаравалася, а цяпер беларускія ўлады пагадзіліся.
Лягічней было б такі круглы стол праводзіць напярэдадні прыняцьця закону аб СМІ. Аднак такі закон быў прыняты без абмеркаваньня. Паводле шэрагу парамэтраў ён прызнаны неадпаведным стандартам АБСЭ. У гэтым законе ў артыкуле 11 запісана, што ўрад вызначае парадак рэгістрацыі інтэрнэт-мэдыяў. Таму, незалежна ад дыскусіі, улады будуць рэгуляваць інтэрнэт”.
Што чакае інтэрнэт-супольнасьць?
Карбалевіч: “Як адзначыў сп. Класкоўскі, паводле новага закону аб СМІ ўрад павінен выдаць пастанову аб рэгуляваньні інтэрнэту. Чаго можна чакаць ад гэтага дакумэнту? Што чакае інтэрнэт-супольнасьць пасьля яго прыняцьця?”
Бастунец: “Улады абгрунтоўвалі неабходнасьць рэгуляваньня інтэрнэту тым, што праз інтэрнэт распаўсюджваецца дзіцячая парнаграфія, схемы вырабу выбуховых прыстасаваньняў. Дык няхай з гэтым змагаюцца спэцслужбы. Але якім чынам з гэтым можна змагацца праз рэгістрацыю інтэрнэт-мэдыяў?
Трэба чакаць пашырэньня закону аб СМІ на інфармацыйныя інтэрнэт-рэсурсы. Але праблема ў тым, што пакуль не існуе азначэньня “інтэрнэт-СМІ”. Якія інтэрнэт-рэсурсы будуць абвешчаны СМІ, так што на іх будзе распаўсюджвацца закон аб СМІ, — невядома. А гэтыя СМІ абавязаныя будуць зарэгістравацца”.
Неэфэктыўнасьць мэханізмаў кантролю інтэрнэту
Класкоўскі: “Сапраўды, прадстаўнікі ўлады аргумэнтавалі неабходнасьць рэгуляваньня інтэрнэту патрэбай змаганьня з кібэр-злачыннасьцю. А які інструмэнт? Рэгістрацыя інтэрнэт-рэсурсаў. Але няўжо злачынцы пойдуць рэгістравацца ў Міністэрства інфармацыі? Сапраўдная задача ўладаў — узяць інтэрнэт пад каўпак, накінуць на інтэрнэт-мэдыі хамут.
Але адмыслоўцы даводзілі на круглым стале, што гэта ўсё адно немагчыма. Напрыклад, Юры Зісер, легендарная асоба ў беларускім інтэрнэце, стваральнік папулярнага парталу “Tut.by”, сказаў, штовысілкі беларускіх заканадаўцаў нагадваюць спробы мэліярацыйнай структуры асушыць частку акіяну. Бо інтэрнэт — зьява трансгранічная. Новыя тэхналёгіі разьвіваюцца з шалёнай інтэнсіўнасьцю. Нават кітайцы ня могуць заглушыць інтэрнэт. Адзіны “эфэктыўны” варыянт прадэманстравала Паўночная Карэя — перарэзаць ці не праводзіць кабэль. Але на такі варыянт у эўрапейскай краіне ўлады ня пойдуць. Ну, а тады ня варта траціць порах, псаваць нэрвы.
Хоць дадаць клопатаў журналістам, якія працуюць у інтэрнэце, можна. Гэта ж трэба афармляць юрыдычную асобу з усімі наступствамі. Цяпер перавага інтэрнэт-мэдыяў у тым, што яны вельмі эканамічныя”.
Карбалевіч: “А што чакае тыя мэдыі, якія не захочуць рэгістравацца?”
Класкоўскі: “Усё ж такі нейкая карысьць ад дыялёгу ёсьць. Паколькі ўсе выступоўцы білі ў адну кропку, то прадстаўнікі ўладаў, у тым ліку Янчэўскі, намякалі, што, магчыма, будзе заяўны мэханізм рэгістрацыі. Але ў нас гэта можа лёгка ператварыцца ў добраахвотна-прымусовы. Тым, хто не пагодзіцца рэгістравацца, створаць неспрыяльныя ўмовы — напрыклад, адсякуць рэкляму. І яны будуць вымушаныя пайсьці ў віртуальны калгас”.
Ці ёсьць небясьпека ў пашырэньні закону аб СМІ
на інтэрнэт?
Карбалевіч: “Наколькі небясьпечна для незалежнага грамадзтва пашырэньне закону аб СМІ на інфармацыйныя інтэрнэт-рэсурсы?”
Бастунец: “Калі б у нас быў дэмакратычны закон аб СМІ, то была б іншая гаворка. Але ў гэтым законе багата рэпрэсіўных палажэньняў. Цяпер іх будуць спрабаваць пашырыць на інтэрнэт-рэсурсы.
Дарэчы, і цяпер інтэрнэт не зьяўляецца бескантрольнай зонай. Нарматыўныя акты, якія дзейнічаюць у Беларусі (Крымінальны, Адміністратыўны, Грамадзянскі кодэксы, закон аб аўтарскіх правах і інш.), распаўсюджваюцца і на інтэрнэт. Цяпер улады імкнуцца атрымаць дадатковы мэханізм узьдзеяньня на інтэрнэт-рэсурсы. Калі закон аб СМІ будзе пашыраны на інтэрнэт-рэсурсы, то могуць быць папярэджаньні, прыпыненьні дзейнасьці. А потым зьяўляецца самацэнзура.
Цікава, што шмат якія тэзы пра неэфэктыўнасьць кантролю над інтэрнэтам, якія былі выказаныя на круглым стале, сталі адкрыцьцём для прадстаўнікоў улады. Думаю, у нашай сытуацыі добраахвотная рэгістрацыя была б добрым вынікам”.
Карбалевіч: “Былі выпадкі, калі і бяз гэтага закону прадстаўнікоў апазыцыі, мэдыяў каралі па крымінальным артыкуле за распаўсюджваньне ў інтэрнэце зьвестак, якія, як палічылі ўлады, ганьбяць гонар і годнасьць прэзыдэнта”.
Класкоўскі: “У выпадку прыняцьця нарматыўнага акту аб рэгуляваньні інтэрнэту незразумела,што рабіць з замежнымі інтэрнэт-рэсурсамі. Яны ж недасягальныя для беларускіх уладаў.
Замежныя ўдзельнікі даводзілі, што інтэрнэт грунтуецца на прынцыпе самарэгуляваньня. На форуме можа быць і лаянка, але існуе такі сродак, як мадэрацыя. А для барацьбы з кібэр-злачыннасьцю ў Міністэрстве ўнутраных спраў ужо сем гадоў існуе адпаведнае падразьдзяленьне. Усё гэта ня мае дачыненьня да інтэрнэт-мэдыяў. Але ўлады баяцца самарэгуляцыі інтэрнэт-супольнасьці. Таму дзейнічае парадыгма татальнага ліцэнзаваньня”.
Карбалевіч: “Ці магчымая ў Беларусі рэалізацыя „кітайскага варыянту“, то бок адсячэньне карыстальнікаў ад непажаданых інтэрнэт-рэсурсаў?”
Бастунец: “Спадзяюся, што не. Экспэрты кажуць, што забарона не працуе і ў Кітаі. Бо дастаткова аднаго кліку мышы, каб абысьці “вялікую кітайскую сьцяну”.
Класкоўскі: “Па-першае, сапраўды, досьвед Кітая паказвае, што ў тэхнічным сэнсе ён неэфэктыўны. Па-другое, Беларусь жа цяпер вядзе дыялёг з Эўропай. Таму, думаю, да самых драконаўскіх варыянтаў справа ня дойдзе”.
Удзельнікі: намесьнік старшыні Беларускай асацыяцыі журналістаў Андрэй Бастунец і вэб-журналіст, які вядзе блог на сайце газэты “Наша ніва”, — Аляксандар Класкоўскі.
Навошта праводзілі круглы стол?
Валер Карбалевіч: “Улады абвясьцілі, што ладзяць гэты круглы стол дзеля таго, каб параіцца з грамадзкасьцю, што рабіць з інтэрнэтам. Маўляў, меркаваньні яго ўдзельнікаў, якія працуюць у інтэрнэт-мэдыях, будуць улічаны пры прыняцьці адпаведнага заканадаўства.
Паводле ацэнак удзельнікаў, 90% выступоўцаў выказаліся за тое, каб не рэгуляваць працу інтэрнэту. Аднак прадстаўнікі ўладаў, падводзячы вынікі, заявілі, што інтэрнэт будзе рэгулявацца заканадаўчымі актамі, якія маюць быць прынятымі. Узьнікае пытаньне: тады навошта ладзіўся гэты круглы стол? Дзеля каго і дзеля чаго?”
Андрэй Бастунец: “З ініцыятывай правядзеньня гэтага круглага стала выступіў офіс АБСЭ па свабодзе мэдыяў. Падтрымаўшы гэтую ініцыятыву, беларускія ўлады імкнуцца прадэманстраваць жаданьне да дыялёгу з Захадам. І ў дакумэнце, які быў перададзены беларускім бокам Эўразьвязу на мінулым тыдні, гэтае мерапрыемства было названае адным з крокаў такога дыялёгу. Што таксама няблага”.
Імітацыя дыялёгу
Карбалевіч: “То бок улады вырашылі паказаць Захаду, што адбываецца ня толькі дыялёг паміж афіцыйным Менскам і ЭЗ, але і ўнутры Беларусі, паміж беларускімі ўладамі і незалежным беларускім грамадзтвам”.
Аляксандр Класкоўскі: “Безумоўна, гэтае мерапрыемства каньюнктурнае. Бо офіс АБСЭ па свабодзе мэдыяў рэгулярна прапануе ўладам ладзіць нейкія сэмінары, рабіць экспэртызы законаў на адпаведнасьць стандартам АБСЭ. Аднак раней усё гэта ігнаравалася, а цяпер беларускія ўлады пагадзіліся.
Лягічней было б такі круглы стол праводзіць напярэдадні прыняцьця закону аб СМІ. Аднак такі закон быў прыняты без абмеркаваньня. Паводле шэрагу парамэтраў ён прызнаны неадпаведным стандартам АБСЭ. У гэтым законе ў артыкуле 11 запісана, што ўрад вызначае парадак рэгістрацыі інтэрнэт-мэдыяў. Таму, незалежна ад дыскусіі, улады будуць рэгуляваць інтэрнэт”.
Што чакае інтэрнэт-супольнасьць?
Карбалевіч: “Як адзначыў сп. Класкоўскі, паводле новага закону аб СМІ ўрад павінен выдаць пастанову аб рэгуляваньні інтэрнэту. Чаго можна чакаць ад гэтага дакумэнту? Што чакае інтэрнэт-супольнасьць пасьля яго прыняцьця?”
Бастунец: “Улады абгрунтоўвалі неабходнасьць рэгуляваньня інтэрнэту тым, што праз інтэрнэт распаўсюджваецца дзіцячая парнаграфія, схемы вырабу выбуховых прыстасаваньняў. Дык няхай з гэтым змагаюцца спэцслужбы. Але якім чынам з гэтым можна змагацца праз рэгістрацыю інтэрнэт-мэдыяў?
Трэба чакаць пашырэньня закону аб СМІ на інфармацыйныя інтэрнэт-рэсурсы. Але праблема ў тым, што пакуль не існуе азначэньня “інтэрнэт-СМІ”. Якія інтэрнэт-рэсурсы будуць абвешчаны СМІ, так што на іх будзе распаўсюджвацца закон аб СМІ, — невядома. А гэтыя СМІ абавязаныя будуць зарэгістравацца”.
Неэфэктыўнасьць мэханізмаў кантролю інтэрнэту
Класкоўскі: “Сапраўды, прадстаўнікі ўлады аргумэнтавалі неабходнасьць рэгуляваньня інтэрнэту патрэбай змаганьня з кібэр-злачыннасьцю. А які інструмэнт? Рэгістрацыя інтэрнэт-рэсурсаў. Але няўжо злачынцы пойдуць рэгістравацца ў Міністэрства інфармацыі? Сапраўдная задача ўладаў — узяць інтэрнэт пад каўпак, накінуць на інтэрнэт-мэдыі хамут.
Але адмыслоўцы даводзілі на круглым стале, што гэта ўсё адно немагчыма. Напрыклад, Юры Зісер, легендарная асоба ў беларускім інтэрнэце, стваральнік папулярнага парталу “Tut.by”, сказаў, што
Высілкі беларускіх заканадаўцаў нагадваюць спробы мэліярацыйнай структуры асушыць частку акіяну
Хоць дадаць клопатаў журналістам, якія працуюць у інтэрнэце, можна. Гэта ж трэба афармляць юрыдычную асобу з усімі наступствамі. Цяпер перавага інтэрнэт-мэдыяў у тым, што яны вельмі эканамічныя”.
Карбалевіч: “А што чакае тыя мэдыі, якія не захочуць рэгістравацца?”
Класкоўскі: “Усё ж такі нейкая карысьць ад дыялёгу ёсьць. Паколькі ўсе выступоўцы білі ў адну кропку, то прадстаўнікі ўладаў, у тым ліку Янчэўскі, намякалі, што, магчыма, будзе заяўны мэханізм рэгістрацыі. Але ў нас гэта можа лёгка ператварыцца ў добраахвотна-прымусовы. Тым, хто не пагодзіцца рэгістравацца, створаць неспрыяльныя ўмовы — напрыклад, адсякуць рэкляму. І яны будуць вымушаныя пайсьці ў віртуальны калгас”.
Ці ёсьць небясьпека ў пашырэньні закону аб СМІ
на інтэрнэт?
Карбалевіч: “Наколькі небясьпечна для незалежнага грамадзтва пашырэньне закону аб СМІ на інфармацыйныя інтэрнэт-рэсурсы?”
Бастунец: “Калі б у нас быў дэмакратычны закон аб СМІ, то была б іншая гаворка. Але ў гэтым законе багата рэпрэсіўных палажэньняў. Цяпер іх будуць спрабаваць пашырыць на інтэрнэт-рэсурсы.
Дарэчы, і цяпер інтэрнэт не зьяўляецца бескантрольнай зонай. Нарматыўныя акты, якія дзейнічаюць у Беларусі (Крымінальны, Адміністратыўны, Грамадзянскі кодэксы, закон аб аўтарскіх правах і інш.), распаўсюджваюцца і на інтэрнэт. Цяпер улады імкнуцца атрымаць дадатковы мэханізм узьдзеяньня на інтэрнэт-рэсурсы. Калі закон аб СМІ будзе пашыраны на інтэрнэт-рэсурсы, то могуць быць папярэджаньні, прыпыненьні дзейнасьці. А потым зьяўляецца самацэнзура.
Цікава, што шмат якія тэзы пра неэфэктыўнасьць кантролю над інтэрнэтам, якія былі выказаныя на круглым стале, сталі адкрыцьцём для прадстаўнікоў улады. Думаю, у нашай сытуацыі добраахвотная рэгістрацыя была б добрым вынікам”.
Карбалевіч: “Былі выпадкі, калі і бяз гэтага закону прадстаўнікоў апазыцыі, мэдыяў каралі па крымінальным артыкуле за распаўсюджваньне ў інтэрнэце зьвестак, якія, як палічылі ўлады, ганьбяць гонар і годнасьць прэзыдэнта”.
Класкоўскі: “У выпадку прыняцьця нарматыўнага акту аб рэгуляваньні інтэрнэту незразумела,
Улады баяцца самарэгуляцыі інтэрнэт-супольнасьці. Таму дзейнічае парадыгма татальнага ліцэнзаваньня.
Замежныя ўдзельнікі даводзілі, што інтэрнэт грунтуецца на прынцыпе самарэгуляваньня. На форуме можа быць і лаянка, але існуе такі сродак, як мадэрацыя. А для барацьбы з кібэр-злачыннасьцю ў Міністэрстве ўнутраных спраў ужо сем гадоў існуе адпаведнае падразьдзяленьне. Усё гэта ня мае дачыненьня да інтэрнэт-мэдыяў. Але ўлады баяцца самарэгуляцыі інтэрнэт-супольнасьці. Таму дзейнічае парадыгма татальнага ліцэнзаваньня”.
Ці магчымы “кітайскі варыянт”?
Карбалевіч: “Ці магчымая ў Беларусі рэалізацыя „кітайскага варыянту“, то бок адсячэньне карыстальнікаў ад непажаданых інтэрнэт-рэсурсаў?”
Бастунец: “Спадзяюся, што не. Экспэрты кажуць, што забарона не працуе і ў Кітаі. Бо дастаткова аднаго кліку мышы, каб абысьці “вялікую кітайскую сьцяну”.
Класкоўскі: “Па-першае, сапраўды, досьвед Кітая паказвае, што ў тэхнічным сэнсе ён неэфэктыўны. Па-другое, Беларусь жа цяпер вядзе дыялёг з Эўропай. Таму, думаю, да самых драконаўскіх варыянтаў справа ня дойдзе”.