Гарошкаў – радзіма паэта, яго калыска й ягоная апошняе прыстань. Толіку, ці як яго тут называлі Цішка, сёньня было б толькі сорак дзевяць. 26 кастрычніка ў яго - дзень народзінаў.
У траўні 2005-га паэта заўчасна ня стала. Яго прывезьлі зь Менску і пахавалі тут, на гарошкаўскіх могілках побач з бацькам Ціханам – пад белымі бярозамі па-над Дняпром. І пад бел-чырвона-белым нацыянальным сьцягам.
Чытае Акулін: “Кахаю – вочы прачыталі.
Кахаю – вусны прашапталі.
Кахаю – душы прастагналі.
Кахаю – людзі закрычалі.
Каго?
Паэт сказаў: “Айчыну”.
Жаўнер: “Дзяўчыну”.
Хтось – сябе.
І сталі дружна, шчыра, шчыльна,
Як на касьбе ці на сяўбе…”
Гэтымі трапяткімі радкамі намесьнік старшыні Саюзу беларускіх пісьменьнікаў Эдуард Акулін распачаў а 12-й гадзіне на могілках урачыстую цырымонію адкрыцьця надмагільнага помніку Анатолю Сысу.
Скульптар Генік Лойка высек помнік з чырвона-чорнага граніту. На фоне масіўнага, нібы абскубанага стагодзьдзямі, крыжа – барыльеф паэта й надпіс: “Анатоль СЫС, 1959-2005”. Справа зьверху – срэбны салоўка на галінцы цярноўніка. На тыльным баку – высечанае чатырохрадкоўе паэта:
“Як па зорах, па расе
Твой апошні шлях праляжа.
Памірай, а жыта сей –
Рунь пра сейбіта раскажа”.
На адкрыцьцё помніку зьехалася шмат люду – паэты, мастакі, журналісты і проста прыхільнікі таленту Сыса зь Менску, Гомеля, Рэчыцы, з роднага Гарошкаву.
Эдуард Акулін так сказаў нашаму радыё пра ўшанаваньне памяці паэта:
“Сёньня мы спрычыніліся да беларускай вечнасьці, часткай якой ёсьць ужо сёньня Анатоль Сыс і ягоная паэзія. Бо сёньня мы – адкрылі помнік генію нацыянальнай паэзіі”.
Камяні на скрушню пад помнік зьбіралі сябры паэта пад Менскам. У іх ліку й Алесь Наварыч:
“Існуе духоўная культура і матэрыяльная. Помнік Анатоль ужо даўно зрабіў сабе сам – ён напісаў вершы, якія зьяўляюцца гэтым помнікам. І як бы патрэбы ў такім вялікім камяні, каб яго памятала інтэлігенцыя, няма. Людзі будуць чытаць ягоныя вершы. Будуць выдавацца й перавыдавацца кнігі. Ён будзе ўнесены ў хрэстаматыі, розныя падручнікі”.
Паэт Леанід Дранько-Майсюк ужо трэці раз на сьвяце паэзіі у гонар Сыса:
“ Успамінаецца Анатоль – і спакойны, і лагодны, і няўрымсьлівы. Думаю пра яго, як вельмі-вельмі значнага паэта, чыя творчасьць будзе ўвесь час прывабліваць усё новых і новых чытачоў. Мне хацелася б, каб чытачы большую ўвагу зьвярталі й на яго прозу. Я маю на ягоныя артыкулы, якія ён прысьвячаў Дубоўку. Дануце Бічэль-Загнетавай. Запамінальна, творча й зьмястоўна ён напісаў і пра слуцкія паясы”.
Гісторык літаратуры Язэп Янушкевіч на на ўрачыстасьці заявіў, што сяброўства з Анатолем Сысам пашырыла яго радзіму:
“Мая радзіма і магілы бацькоў ля Менску. Сяброўства з Анатолем і яго магіла пашырыла маю радзіму да ўзьбярэжжаў Сожа й Дняпра. На гэтай радзіме, на Гомельшчыне, прабілася яшчэ адна крыніца. І калі вы сёньня тут, то, можа, нечым спрагненыя ці задурманеныя хлусьнёў, вы прыходзіце сюды, як да чыстай вады”.
Пасьля адкрыцьця помніку сьвята перамясьцілася ў цэнтр вёскі Гарошкаў. На падворку роднай хаты Анатоля Сыса прайшлі паэтычныя чытанні ў музычны канцэрт. Выступілі паэты Васіль Жуковіч, Леанід Дранько-Майсюк, Міхась Скобла, Андрэй Хадановіч. Песьні сьпявалі Кастусь Герашчанка, Андрэй Мельнікаў ды іншыя барды.
Помнік быў усталяваны сёлета ўлетку высілкамі сяброў, пісьменьнікаў, музыкаў, сваякоў ды проста нераўнадушных беларусаў.
