Карэспандэнт: “Вы, працуючы настаўніцай гісторыі, не адчуваеце часам марнасьць сваёй працы?”
Натальля: “Бывае, адчуваю. Канечне. Бо ў нас дзеці слабыя цяпер у вёсцы. Зьехалі ўсе, хто нешта мог. Але ж і радасьці бываюць. Восем вучняў маіх зьвязалі сваё жыцьцё ці з гісторыяй, ці з народнай культурай”.
Карэспандэнт: “А як узьнікла ідэя стварэньня сайту, прысьвечанага Тальцы і яе ваколіцам?”
Натальля: “Мая ідэя. І бачыце, нас знайшла насьледніца Булгакаў. Гэта паны, якія валодалі гэтымі землямі. Яна зараз жыве ў Германіі і шукае зьвесткі пра сваіх дзядоў, прадзедаў. Знайшла ў інтэрнэце Тальку і напісала нам. Магчыма, яна прыедзе сюды. Яўрэі нас знайшлі, нашчадкі нашых талькаўскіх яўрэяў. Канечне, пакуль што сайт гэты для сьвету. А для Талькі ён не працуе. Бо ні ў кога няма інтэрнэту. У нас у школе няма інтэрнэту. І дырэктар ня бачыла ў школе. І райана ня ведае нічога”.
Сёньня Талька перажывае ня лепшыя эканамічныя часіны. Бо аграфірма “Верасень”, якая давала працу не аднаму дзясятку талькаўцаў, збанкрутавала. Такі ж лёс напаткаў і цэх па перапрацоўцы драўніны. Каб не чыгунка, дык працы зусім бы не было. Але, нягледзячы на нярадасную эканамічную карціну, тут знаходзяцца людзі, якія не пакінуць сваю вёску ні пры якіх абставінах. Знаёмцеся. Аляксандар Стрэльскі. Саракагадовы высокі прыгажун. Зь яўнымі прыкметамі шляхецкай крыві — як у постаці, так і ў мужным твары. Працаваў калісь на дзяржаву. Але ўрэшце набыў стары дабіты “МАЗ”, адрамантаваў яго і стаў працаваць на сябе. Нядаўна перажыў пажар. Але такога ня зломіш. Жывучы ў гаражы, будуе новую хату.
Аляксандар: “Я ня шмат зарабляю. Але, прынамсі, паўтара-два мільёны мяне задавальняюць. Я многа ежджу па Беларусі, я шмат чаго бачу. Вёсак многа, якія на сёньняшні дзень сыходзяць у нікуды. Вось глядзіце, у Тальцы колькі было двароў? Колькі было людзей? На сёньняшні дзень практычна нічога няма. У Тальцы дваццаць дамоў назьбіраецца, якія сапраўды можна назваць домам. Усё развальваецца”.
Карэспандэнт: “А вы жывяце і працуеце тут, у Тальцы?”
Аляксандр: “Так. Я тут нарадзіўся. Я тут вырас”.
Карэспандэнт: “Ніколі не было думкі зьехаць?”
Аляксандр: “Я, на жаль, ці на шчасьце, патрыёт сваёй радзімы. Вось тут могілкі. Там пахаваныя дзед, бабка, бацька, маці. І я хачу, каб там таксама было маё месца. Паверце, мне вельмі цяжка. І маральна, і фізычна цяжка. Клопатаў хапае. Але, тым ня менш, я хачу жыць, я хачу працаваць”.
У Аляксандра, як высьветлілася, ледзь ня ўся сям’я была рэпрэсаваная яшчэ ў калектывізацыю. Лішні раз пераконваюся, што вольныя гены сапраўды неўміручыя.
Аляксандр: “Мне б хацелася бачыць гэтую вёску, якой яна была ў 70-х. Калі ўсе дружна на сенакос. Па вёсцы едзе воз, народ працаваў. “Гамонка, шум і коней ржаньне — Касьбы вясёлае вітаньне. Касцы, ваякі мірнай працы, выходзяць з косамі на пляцы...”
“Талька — слаўная рачушка,
Грунт яе пясчаны,
Бераг мяккі, як падушка,
Дзірваном засланы”.
Гэты вершык Якуб Колас напісаў для талькаўскіх дзяцей. У тым ліку для Станіслава Паўлавіча Аляшкевіча, найстарэйшага жыхара Талькі.
Карэспандэнт: “А вы яго добра памятаеце?”
Станіслаў: “Добра. Хадзіў, размаўляў вось так, як з вамі. Калі ён зьбіраў грыбы, і жонка яго хадзіла ў грыбы. Дык я яшчэ помню, лапці насіла. Белыя анучкі такія, да калена аборкі. Тады гэта можна было, ці што?”
Карэспандэнт: “Яны ж былі ня бедныя людзі”.
Станіслаў: “Ня бедныя людзі. Ён прыяжджаў і жыў тут за рэчкай. Была тут дача... ня дача, а лясьнік тут жыў”.
Карэспандэнт: “А навошта ж яна насіла лапці, калі яны былі ня бедныя?”
Станіслаў: “Можа, прыемна хадзіць было па лесе ў лапцях?”
Карэспандэнт: “А што вы яшчэ памятаеце? Вы зь ім гаварылі пра што-небудзь?”
Станіслаў: “Гаварылі. Ён зьбіраў грыбы, а мы, пацаны, бегалі, глядзелі. Колас! Пісьменьнік!”
Карэспандэнт: “А вы яго тады не чыталі?”
Станіслаў: “Чыталі. Ён пісаў і пра Тальку. “Талька — слаўная рачушка. Грунт яе пясчаны. А як вылавіш ляшчы, дык у лодачцы пляшы”. Ён быў звычайны чалавек. Разы два ў лесе бачыў. Павітаўся. Шапку здымаў. Тады ў школе было модна шапку здымаць. Ня тое, што цяпер”.
Але найбольш эмацыйна 86-гадовы Станіслаў узгадвае вайну. Апошнія дні габрэйскага насельніцтва. Аднаклясьніцу Іду, у якую быў закаханы. І якую ня здолеў выратаваць.
Карэспандэнт: “Людзі шкадавалі іх?”
Станіслаў: “Ну канечне, шкадавалі. Людзі як людзі. Я нават сабе адну яўрэечку прывёў. Дзесяць клясаў сканчаў, і яна дзесяць клясаў. Мы яшчэ тады не цалаваліся, як цяпер усе цалуюцца. Маці мая гаворыць: “Навошта ты прывёў? Даведаюцца немцы, заб’юць”. Я кажу: “Не даведаюцца. Яна не падобная на яўрэйку”. Дома ў мяне жыла з тыдзень. А іх загналі туды, у піянерскі лягер за рэчку. Яе маці прыйшла і забрала. Маўляў, наш лёс такі. Што загінуць трэба. Дык я яе праводзіў да моста. Вярнулася назад, пацалавала мяне і пайшла...”
Стары Станіслаў заплакаў. Напэўна, ён плача кожнага разу, калі ўзгадвае сваё юнацкае каханьне. Я ня стаў больш трывожыць старога. І пасьпяшаўся на песенны фэст.
Некалькі гадоў таму Талькаўскі фэст аўтарскай песьні праходзіў у клюбе. Але пасьля таго як нехта з маладзёнаў узьняў на сцэне нацыянальны сьцяг, фэст трапіў у няміласьць да раённага начальства. Праводзіцца ён цяпер у лесе, дзе калісьці стаяў дом лесьніка, які даваў прытулак Якубу Коласу зь сям’ёй. Некалькі дзясяткаў маладых людзей з розных гарадоў Беларусі прыяжджаюць сюды, каб ля вогнішча ўволю насьпявацца пад гітару і натанчыцца пад дуду. Талькаўскім шкалярам настаўнікі сюды хадзіць забараняюць. Бо ў іхных вачах гэта нейкі бээнэфаўскі шабаш. Але талькаўская дзяўчына Дар’я ўжо можа не баяцца. Бо яна студэнтка БДУ.
Люблю гаварыць з маладымі людзьмі. У нашых 20-гадовых няма ніякіх ружовых акуляраў, якія былі ўласьцівыя моладзі 80-х гадоў. Але аптымізму ад гэтага ня менее.
Карэспандэнт: “Вы, вашы аднагодкі, вашы аднаклясьнікі... Тое, што тут жыў і працаваў Колас, для іх гэта нешта значыць ці не? Яны, прынамсі, гэта ведаюць?”
Дар’я: “Яны гэта ведаюць, але гэта нічога ня значыць. Пра гэта ведаюць усе ў школе, але ніякага значэньня гэтаму не надаецца. “Ну, было такое. Ну і што, што было? Ці мала дзе мог быць Колас?”
Карэспандэнт: “Як вы гледзіце на пэрспэктывы беларушчыны?”
Дар’я: “Яна будзе мовай элітарнай, як і цяпер. А народ заўсёды будзе размаўляць на сваіх дыялектах. Заўсёды будзе музыка, як і была, на беларускай мове. Беларуская літаратура будзе існаваць. Але на бліжэйшую будучыню нейкіх сонечных пэрспэктываў я ня бачу”.
Карэспандэнт: “І апошняе пытаньне. Я яго задаю ўсім маладым людзям. Ці ёсьць у вас жаданьне зьехаць з гэтай краіны?”
Дар’я: “Не. Калі я зьеду, я нічога гэтым не зьмяню. Я проста зьеду і пакіну ўсё так, як і было. А мая задача — зрабіць што-небудзь, каб тут нешта зьмянілася. Праўда, вось што? Мы можам размаўляць па-беларуску, насіць значкі, удзельнічаць у якіх-небудзь там падпольных акцыях. Зусім ціхенька. Таму што калі гэта рабіць адкрыта, то адразу адчуваецца вельмі моцны ціск. І справа нават ня ў ціску. Ціск заўсёды ёсьць на такую моладзь. Калі будзеш дзейнічаць адкрыта, ты проста паказваеш свой гераізм моладзевы. Ты гэта зробіш, і ўсё. Можа, на гэтым усё скончыцца. Цябе выключаць, і ты паедзеш у якую-небудзь Польшчу вучыцца. А калі ты будзеш гэта рабіць ня так адкрыта, але ўсё роўна будзеш нешта рабіць, то ты тут застанесься. І будзеш працягваць. І зробіш больш, чым адзін учынак...”
Сьвята было ў самым разгары. Па вялікім цёмным лесе разносіўся сьпеў дуды. А мне прыйшла ў галаву дзіўная здагадка наконт лапцей Коласавай жонкі. Яны прыяжджалі сюды, у гэтую глушэчу, у 32-м, 33-м і 34-м. У сталіцы пачыналася “барацьба з нацдэмаўшчынай”. Лютаваў НКВД. І, далібог, лепшага месца для схованкі, на ўсялякі выпадак, чым гэты лес, чым лапці, чым паходы ў грыбы, прыдумаць цяжка. Зрэшты, гэта толькі здагадка. Бо сьпевы талькаўскай дуды, не хаваючыся, разносіліся далёка па навакольлі.