Рэкордны ўраджай не замінае росту цэнаў

Ужо абвешчана пра 10-працэнтнае павелічэньне закупных цэнаў на мяса, на пачатку верасьня падаражэў цукар, вырасьлі кошты на алькаголь, сьвежае ў памяці ўжо другое сёлета падвышэньне коштаў на бэнзін. Цяпер спажыўцы чакаюць радыкальнага росту цэнаў на гародніну — указам Аляксандра Лукашэнкі абкладзеныя акцызамі імпартаваныя гуркі, памідоры, капуста і г.д. Пад шумок істотна вырасла ў коштах аналягічная беларуская прадукцыя. Што адбываецца на спажывецкім рынку Беларусі? Чаму нават пры рэкордным ураджаі практычна немагчыма спыніць рост цэнаў на сацыяльна значныя тавары?

Сёлета ў Беларусі, паводле зьвестак афіцыйнай статыстыкі, сабраны беспрэцэдэнтны ўраджай збожжа. У лічбавым пераліку — практычна па тоне на кожнага жыхара краіны. Аднак, на думку бальшыні спэцыялістаў, гэта наўрад ці зробіць харчаваньне больш танным для беларусаў.

Колішні супрацоўнік Міністэрства сельскай гаспадаркі і харчаваньня, экс-намесьнік старшыні Менскага аблвыканкаму ў аграрных пытаньнях Аляксандар Ярашук лічыць, што ніякі “надзвычайны” ўраджай ня будзе спрыяць цэнавай лібэралізацыі. Пакуль эканоміка цалкам падкантрольная дзяржаве, яна будзе працаваць толькі ў адным рэчышчы — на максымальнае папаўненьне дзяржаўнага бюджэту:

“Аб’ектыўна гэта павінна было б спрыяць, каб паніжаліся кошты на прадукты харчаваньня. Але паколькі насамрэч наша сельская гаспадарка маларэнтабэльная, неканкурэнтаздольная і ня надта эфэктыўная, то можна прагназаваць: хутчэй за ўсё, ніякага паніжэньня коштаў не адбудзецца. Гэта той выпадак, калі яшчэ моцна трэба падумаць — ці трэба дзяржаве мець такія аб’ёмы вытворчасьці збожжа, калі ніхто па-сапраўднаму не разважае пра эфэктыўнасьць вытворчасьці сельскагаспадарчай прадукцыі ўвогуле.

Таму магу рабіць досыць упэўнены прагноз: мы ня зможам чакаць, што будуць паніжацца цэны на прадукты харчаваньня ў крамах, хутчэй будзе наадварот. Калі заслоны для пранікненьня імпартаванай прадукцыі моцныя, то беларускім вытворцам папросту няма патрэбы напружвацца; можна сабе дазваляць мець затраты тых жа кармоў для жывёлы ў 2—3 разы вышэйшыя, чым у Эўропе. Адпаведна з гэтым мець эфэктыўнасьць і цэны ў канчатковым варыянце ў крамах. Агульнавядомы факт, што цэны на мяса птушкі ў нас у тры разы вышэйшыя, чым у Эўропе. Ці ялавічына тая ж самая”.

На пачатку тыдня Міністэрства статыстыкі і аналізу агучыла некаторыя лічбы па выніках васьмі месяцаў 2008 году. Найшпарчэй у параўнаньні зь мінулым годам даражэлі харчовыя прадукты. Так, алей падаражэў на 91%, макаронныя вырабы — на 35%, малочная прадукцыя — на 30%, сыр і мука — на 21%, мяса і птушка — на 19%, кандытарскія вырабы — на 16%, каўбасы — на 15%, хлеб — на 14%, яйкі і алькагольныя напоі — на 13%. Цэны на гародніну вырасьлі на 26%... Зьніжэньня не заўважана па ніводнай пазыцыі.

Старшыня Аграрнай партыі Беларусі, кіраўнік Камісіі ў аграрных пытаньнях Палаты прадстаўнікоў Міхаіл Русы ня лічыць, што сытуацыя ў Беларусі істотна розьніцца ад іншых краінаў сьвету. Ён перакананы, што гэта агульная тэндэнцыя, якая, між іншым, не выключае іншага факту — нават пры росьце цэнаў спажывецкая здольнасьць беларускага насельніцтва толькі падвышаецца. Трымаючыся такой лёгікі, чалавека, які мусіць кожны дзень напаўняць страўнік, высокімі цэнамі ўсё роўна не запалохаеш:

“Калі ў чалавека зьяўляюцца сродкі, ён пачынае задумвацца над тым — а як пажыць яшчэ лепей? Таму ўсё тут правільна. Гэта ўжо аналягічна заходняму падыходу. Вось паглядзіце: за апошнія чатыры гады амаль падвоілася спажываньне сыру на душу насельніцтва, рыбы, гародніны. То бок група, будзем гаварыць так, сацыяльных тавараў — хлеб, малако — яна зьмяншаецца. Тады як важнасьць групы вось такіх тавараў для жыцьця сярэдняга клясу расьце. Гэта азначае толькі адно: талкова, разумна пабудавана беларуская эканоміка, якая дазваляе людзям зарабляць і больш рацыянальна харчавацца”.

Тым часам б’е цэнавыя рэкорды і нехарчовы сэктар. У параўнаньні з аналягічным пэрыядам 2007 году, на 6,5% падаражэлі пральныя сродкі, на 10% — будаўнічыя матэрыялы. Паслугі жыльлёва-камунальнай гаспадаркі вырасьлі на 31%, дашкольных установаў — на 28%, пасажырскага транспарту — на 13%, сфэра грамадзкага харчаваньня — на 17%.

Апроч ківаньняў на “сусьветныя тэндэнцыі” і пагрозу харчовага крызысу, дзяржаўныя экспэрты найчасьцей тлумачаць для дылетантаў неабходнасьць падвышэньня коштаў істотным падаражэньнем паліва, пры тым, што доля транспартных выдаткаў у канчатковай цане тавару даходзіць да 10—15%. Аднак кіраўнік аналітычнага цэнтру “Стратэгія” Леанід Заіка такія аргумэнты лічыць беспадстаўнымі. Па-першае, бэнзінавыя выдаткі яўна завышаныя, па-другое, беларускія нафтаперапрацоўчыя заводы пасьля непрацяглага крызісу зноў працуюць са звышпрыбыткамі. Па-трэцяе, цягам 2007—2008 гадоў кошты паліва падвышаліся блізу дзесяці разоў! У той жа час кошты на нафту ў сьвеце імкліва зьмяняюцца. Прыкладам, цяпер у Расеі ўстойлівая тэндэнцыя да зьніжэньня коштаў на паліва, таньнейшае яно і ў суседняй Украіне. Падлічыўшы, спадар Заіка прыйшоў да высновы, што бэнзін у Беларусі павінен каштаваць мінімум удвая таньней:

“Калі я гэта абгрунтоўваў, тады барэль нафты быў блізкі да 160 даляраў. Цяпер жа цана прыкметна зьнізілася, меншая за 100 даляраў. А значыць, нават зыходзячы з гэтага, можна працэнтаў на 60 зьнізіць кошт бэнзіну, бо ён складаецца з выдаткаў на набыцьцё і перапрацоўку сырой нафты. Трэба адзначыць, што сёлета, адрозна ад мінулага году, калі расейцы пазбавілі нас часткі нафты, сытуацыя для Беларусі складаецца цудоўна. Мы прадаём нафтапрадукты, асабліва ў Эўразьвяз, так выгадна, што кампэнсуем страты на ўсю нафту, уключна з унутраным спажываньнем. Ёсьць у нас два нафтаперапрацоўчыя заводы, яны добра працуюць, бо складаныя часы для іх прайшлі. Дык давайце будзем бэнзін трымаць на ўзроўні цаны разумнай, а ня той багатай Эўропы, якая купляе ў нас бэнзін па 1 эўра 30 цэнтаў за літар”.

1 сьнежня спажыўцоў чакае яшчэ адзін непрыемны сюрпрыз ад улады. Згодна з указам Аляксандра Лукашэнкі, у мэтах “абароны айчынных таваравытворцаў” істотна падвышаюцца сэзонныя мыты на асартымэнтны шэраг імпартаванай гародніны, прычым упершыню гэта будзе тычыцца самай запатрабаванай прадукцыі — памідораў і гуркоў. У параўнаньні зь мінулым годам стаўкі падвышаныя ў 2—2,5 разы. Так, мыта на цыбулю падвышанае на 180% ад мытнага кошту тавару, на буракі — на 150%, на моркву — на 120% і г.д. Паказальна, што нават “абароненая” такім чынам беларуская прадукцыя ў шэрагу выпадкаў сваімі коштамі перавышае завезеныя аналягі.