Тыя ж і Казулін

Над гэтымі пытаньнямі ў “Праскім акцэнце” разважаюць: галоўны рэдактар часопісу “Архэ” Валер Булгакаў, палітоляг Юры Чавусаў і публіцыст Аляксандар Фядута.

Прапануем Вашай увазе поўны тэкст перадачы.

Дракахруст: “У гэтую суботу раптоўна быў вызвалены былы кандыдат на прэзыдэнта Беларусі Аляксандар Казулін. Менавіта гэтага на працягу доўгага часу ўпарта дамагалася беларуская дэмакратычная грамадзкасьць і заходняя дыпляматыя, менавіта гэта ў пэўным сэнсе стала прычынай увядзеньня амэрыканскіх санкцый адносна беларускага канцэрну “Белнафтахім”.

Многія экспэрты казалі, што для Лукашэнкі Казулін за кратамі – справа прынцыпу. І вось – вызваленьне, прычым без усялякіх прыніжальных умоваў.

Чаму? Што гэта азначае? Чаму ў лютым, у красавіку гэта было немагчыма, а зараз – адбылося? Пра якія зьмены ў палітыцы ўлады гэта сьведчыць? Валер Булгакаў, якое Ваша меркаваньне?”

Булгакаў: "Лукашэнка, на мой погляд, дзейнічае ў цэнтральнаэўрапейскай лёгіцы. Ягоны палітычны крок блізкі да таго, што нядаўна зрабілі польскія палітычныя эліты, пагадзіўшыся на разьмяшчэньне амэрыканскай антыракетнай сыстэмы ў Польшчы пасьля доўгіх і вельмі складаных перамоваў. Сутнасна, мне здаецца, палітычная лёгіка такая ж самая. Пасьля таго , як адбыўся грузінска-расейскі канфлікт, лідэры краін Усходняй і Цэнтральнай Эўропы пераканаліся, што трэба дывэрсыфікоўваць сыстэму бясьпекі, трэба нарошчваць сувязі і палітычныя адносіны з эўраатлянтычнай супольнасьцю.

Ня трэба недаацэньваць тое, што адбывалася апошнія 10 дзён. Мы ўсе былі сьведкамі таго, як рэзка пачаў падаць эўра, як вайна паўплывала на дынаміку біржавых каціровак, як незгаворлівыя палітычныя эліты Ўсходняй Эўропы раптам здолелі знайсьці супольную мову са сваімі заходнімі, а дакладней кажучы, амэрыканскімі партнэрамі.

Лукашэнка яшчэ раз пераканаўся ў празьмернай жорсткасьці, кажучы па-расейску, "свирепости" цяперашняй палітычнай лініі Крамля. І гэтая акалічнасьць – ключавая для разуменьня цяперашніх палітычных працэсаў, у тым ліку і з вызваленьнем Казуліна".

Дракахруст: "Аляксандар Фядута, ці згодны Вы з Валерам. Тут a priori могуць быць і іншыя тлумачэньні: гэта – новая лінія новай каманды ў атачэньні Лукашэнкі, гэта – вынік парадаў лорда Бэла, які, дарэчы, некалькі дзён таму казаў, што ягоны плян паляпшэньня іміджу Беларусі прадугледжвае вызваленьне некаторых палітвязьняў".

Фядута: "Да таго, што сказаў Валер, я б дадаў яшчэ адну важкую падставу. Гэта тая размова, якая адбудзецца паміж Лукашэнкам і Мядзьведзевым 19 жніўня. Усе мы разумеем, што Расея зараз шукае адказ на згоду польскіх уладаў на разьмяшчэньне ў Польшчы амэрыканскіх супрацьракет. Адзін з варыянтаў адказу – гэта вяртаньне расейскай ядзернай зброі ў Беларусь.

Вось у гэтым кантэксьце вызваленьне Казуліна дае Лукашэнку пэўныя плюсы, прычым незалежна ад таго, якое рашэньне ён прыме. Калі пагадзіцца , то можа, так бы мовіць, сказаць Захаду, што я не такі ўжо і чорны, вось вы прасілі вызваліць Казуліна – я яго выпусьціў. Не пагадзіцца – ёсьць прамыя аргумэнты для дыялёгу з Захадам: і на расейскія ракеты ў Беларусі не пагадзіўся, і Казуліна, між іншым, выпусьціў”.

Дракахруст: “Вызваленьне аднаго з самых уплывовых палітыкаў краіны адбылося на тле чарговага этапу выбарчай кампаніі – фармаваньня ўчастковых выбарчых камісій. Пры гэтым варта адзначыць, што калі папярэднія этапы – фармаваньне акруговых камісій і рэгістрацыя ініцыятыўных групаў кандыдатаў прайшло больш лібэральна, чым раней, то ўчастковыя камісіі будуць амаль спрэс укамплектаваныя людзьмі, падкантрольнымі ўладзе.Чаму? Так і меркавалася, каб не выпускаць з рук рэальны кантроль за падлікам галасоў? Ці гэта нейкая зьмена стратэгіі правядзеньня выбараў? Ці зьвязаны гэты паварот з вызваленьнем палітвязьня Беларусі №1? Юры Чавусаў, як Вы мяркуеце?”

Чавусаў: “На мой погляд вызваленьне Казуліна ня сьведчыць пра зьмену палітыкі ўладаў. У адрозьненьні ад маіх суразмоўцаў выключна ў кантэксьце парлямэнцкіх выбараў, а зусім не ў кантэксьце тых сюжэтаў міжнароднай палітыкі, якія былі ўзгаданыя. Не хапала яшчэ прыгадаць Алімпіяду ў Пэкіне і выхад новай стужкі пра Бэтмэна, каб цалкам зьвязаць гэта з ўсясьветнымі працэсамі.

Як мы бачым, у Беларусі машына выбарчых фальсыфікацый засталася ранейшай і яна гатовая выдаць патрэбны вынік. Іншая справа, што ў машыну можа быць закладзеная крыху іншая праграма, якая прадугледжвае абраньне ў палату прадстаўнікоў пэўнай колькасьці кандыдатаў ад апазыцыйных партый, ці сапраўды набраўшых большасьць, ці паводле іншых крытэраў.

Гэтыя падзеі зьвязаныя з вызваленьнем Казуліна ў тым сэнсе, што і адно і другое зьяўляецца для Захаду крытэрам ацэнкі выбараў. Магчыма, нехта з заходнікаў даў зразумець беларускім уладам, што Захад заплюшчыць вочы на фальсыфікацыю выбараў і прызнае іх легітымнымі, калі выпусьцяць Казуліна. Вось улады і пагадзіліся на такі гандаль. Але ж гэта ня так. Ацэнка місіі АБСЭ і палітычная ацэнка ня будзе цалкам абумоўленая вызваленьнем палітвязьняў. Гэта была важная, але мінімальная стартавая ўмова. Сама па сабе яна абсалютна недастатковая для прызнаньня гэтых выбараў свабоднымі. І пытаньне – наколькі гэта ўсьведамляюць у адміністрацыі прэзыдэнта. І ізноў будуць крыўды – мы на выбарах панізілі працэнт за нашых, прапусьцілі пару апазыцыянэраў, а вы выбары не прызнаеце. Пры існай бюракратычнай машыне Аляксандру Рыгоравічу, калі не прапусьцяць у палату прадстаўнікоў апазыцыянэраў, давядзецца прызначаць кіраўнікоў апазыцыйных партый у Савет Рэспублікі ў межах ягонай квоты, каб давесьці Захаду, што ў нас у парлямэнце ёсьць апазыцыя. Ну гэта, зразумела, жарт".

Булгакаў: "І вызваленьне Казуліна, і пэўнае павялічэньне прасторы для дзеяньня апазыцыйных сілаў у першых этапах выбарчай кампаніі – гэта безумоўна зьвеньні па наладжваньні нечуванага яшчэ некалькі гадоў таму дыялёгу з Захадам. Адно, што гэтыя сыгналы высылаюцца згодна з ужо добра вядомай нам лёгікай. Іншымі словамі, цяжка чакаць таго, што правілы палітычнай гульні радыкальна зьменяцца.

Асноўнае лукашэнкавае пасланьне застаецца ў сіле. Гэта значыць, што правілы гульні, правілы існаваньня аўтарытарнай машыны застаюцца нязьменнымі. Але дзеля таго, каб выконваць сацыяльны кантракт з беларускім грамадзтвам, Лукашэнка безумоўна вымушаны балянсаваць расейскі ўплыў, эканамічны і палітычны, заходнімі інвэстыцыямі і палітычнымі кантактамі. І безумоўна вызваленьне Казуліна будзе мець вялікі рэзананс і для ўнутранай палітычнай аўдыторыі. Але мне здаецца, што тлумачэньне гэтага вызваленьня, зьвязанае з вонкава-палітычнымі чыньнікамі, падаецца мне ня менш, а больш рэалістычным, чым спроба патлумачыць гэта імкненьнем збалянсаваць пагаршэньне ўмоваў правядзеньня выбарчай кампаніі такім нетрадыцыйным чынам".

Дракахруст: "Я хачу вярнуцца да пытаньня "цаны зьдзелкі", пра якое ўжо казаў Юры. Тык выглядае, што ўлада фармулюе сваю пазыцыю ў гэты гандлі гэтак: "Мы нашым маўчаньнем ў першыя тры дні выказаліся адносна вайны на Каўказе, мы вызвалілі Казуліна, чаго вы, Захад, вельмі хацелі, а выбары – гэта ўжо, хлопцы, дарагавата будзе. Мы свае зрабілі, заплаціце за зробленае".

Юры выказаў меркаваньне, што гэта глупства, што Захад не саступіць, што ў Захаду ёсьць сьпіс з 12 умоваў, і пакуль Захад усе "птушачкі" з пазнакай "выканана" насупраць кожнага з гэтых пунктаў не паставіць, размовы ня будзе. Але магчыма, што гэта крыху ідэалізаваны вобраз Захаду, якому, дарэчы, якраз апошнія падзеі на Каўказе даволі добра паказалі межы яго магчымасьцяў і ўплыву. Зразумела, што за такі "тавар" Менск атрымае менш, чым калі б і выбары прайшлі больш менш прыстойна, але магчыма нешта ўсё ж атрымае. Аляксандар, як Вы мяркуеце?"

Фядута: "Атрымае Менск усё, што яму патрэбна. Я заўжды казаў, будзе палітыка "крок на крок". Зараз Лукашэнка зрабіў свой крок. І ён будзе чакаць адказу, чакаць, што яму скажуць, колькі гэта каштуе, колькі атрымае ня толькі ўлада, але і краіна. Ён які-ніякі, а прэзыдэнт, і ён гандлюецца ня толькі для сябе асабіста.

Калі ён палічыць, што яму заплацілі дастаткова, то больш сур’ёзных пасадак ня будзе, ну схопяць каго на 15 сутак і ўсё. А калі Захад не заплаціць столькі, колькі палічыць дастатковым Лукашэнка, тады зьявяцца ў нас новыя Кімы і Парсюкевічы".

Дракахруст: "Юры Чавусаў, я дазволіў сабе лёгкую крытыку Вашай пазыцыі. Вы чулі і меркаваньне Аляксандра. Вам слова для адказу?"

Чавусаў: "Я б сказаў так – адбылася ня зьдзелка, проста зьнятая галоўная перашкода для таго, каб пачаліся перамовы аб зьдзелцы. Далей цяпер можна размаўляць пра тое, што патрэбна Беларусі – рэалізацыя інвэстыцыйных праектаў, адкрыцьцё крэдытных ліній, далучэньне да нейкіх структурных праектаў Эўразьвязу і, шырока кажучы, вяртаньне Беларусі ў эўрапейскую прастору. Зараз адкрыты шлях для размоваў пра гэта.

Прагназую. што за прызнаньнем выбараў у палату прадстаўнікоў наступным крокам можа стаць далучэньне Беларусі да Рады Эўропы, што безумоўна запатрабуе дадатковых крокаў з беларускага боку і будзе рэальна азначаць выключэньне Беларусі са сьпісу "краін-ізгояў". Але гэта – наступны этап. Пакуль мы бачым зь беларускага боку выключна сымбалічны крок. І з Захаду мы ўбачым такі ж сымбалічны крок. Варта, я мяркую, чакаць скарачэньні ці скасаваньня сьпісу беларускіх чыноўнікаў, якім забаронены ўезд у краіны Эўразьвязу.

Тут казалі пра эканамічныя вынікі вызваленьня Казуліна. Ну гэта было б сьмешна. Сьмешна казаць, што вынікам яго вызваленьня стане скасаваньне эканамічных санкцый, якія накладзеныя на беларускі рэжым".

Дракахруст: "Валер, ці згодны Вы з аналізам Юрыя, зь яго ацэнкай, што вызваленьне вязьняў – гэта толькі шлях да пачатку размоваў? Насамрэч, як мы ведаем, размовы вядуцца, толькі па неафіцыйных каналах. Юры зыходзіць з таго, што, скажам, тыя ж 12 умоваў – гэта і ёсьць канчатковая пазыцыя Захаду. А можа гэта, як кажуць дыпляматы, "пазыцыя запыту"? Гэта максымум таго, што мы хочам. А чаго будзе дастаткова... Ну вось нямецкі пасол у адміністрацыю беларускага прэзыдэнта ходзіць, прэм’ер Латвіі зь Сідорскім на нейкай памежнай станцыі сустракаецца, няўжо і падчас гэтых сустрэчаў заходнія партнэры непахісна гавораць: "Вось ёсьць 12 умоваў, калі вы іх усе да кропкі выканаеце, тады мы з вамі пагаворым"?”

Булгакаў: "Гэты дыялёг сапраўды адбываецца. І калі параўнаць сытуацыю зь якім-небудзь 1997-1998 годам, то сапраўды адбыўся велізарны прагрэс. Мы, ангажаваныя ў бягучую сытуацыю, гэтага магчыма і не заўважаем, але розныя паказчыкі, у тым ліку і зласьлівая рэакцыя расейскіх палітыкаў і расейскіх аглядальнікаў сьведчаць пра тое, што Беларусь дэ-факта збліжаецца з эўрапейскімі краінамі, што ранейшага жорсткага ідэалягічнага супрацьстаяньня няма.

Адно, што гэтае збліжэньне адбываецца пакуль што сапраўды ў рэжыме гандлю палітзьняволенымі. Казуліна выпусьцілі , але застаюцца за кратамі Парсюкевіч і Кім. Гэтае сытуацыя спараджае пытаньне пра канцавыя мэты дыялёгу. Мне, ў адрозьненьні ад Юрыя Чавусава, здаецца, што беларускаму рэжыму абсалютна "фіялетава", будзе Беларусь сябрам Рады Эўропы ці не. Рэжым не вылучае ў якасьці каротка- ці сярэднятэрміновай мэты прыцягненьне, скажам, прыцягненьне структурных фондаў ЭЗ для адбудовы беларускай сельскай гаспадаркі ці машынабудаваньні. Ён экзыстэнцыйна зацікаўлены ў балянсаваньні расейскага эканамічнага ўплыву заходнім капіталам, заходнімі інвэстыцыямі. Я мяркую, што гэтая рэзанансная падзея скіраваная не ў палітычны "калідор" , яна не прадугледжвае разбурэньне палітычнага тупіку, ў якім апынуліся цяпер ЭЗ і Беларусь.

Ня думаю. што гэтае палітычнае збліжэньне, скажам, уваходжаньне Беларусі ў Раду Эўропы, магчымае без разбурэньня нарожных камянёў лукашэнкаўскага рэжыму. Але заходнія бізнэс-эліты, нямецкія, галяндзкія ці нават брытанскія, якія скептычна ставяцца да амэрыканскіх нэагегеманічных амбіцый, могуць па-свойму ацаніць гэты жэст. І ня выключана Ю, што гэта пацягне за сабой прыход буйных заходніх капіталістаў на беларускі рынак.

Гаворка ня ідзе пра паўнавартае ўключэньне Беларусі ў заходні палітычны клюб. Гэта немагчыма без дэмантажу той сыстэмы, якая ўсталяваная ў Беларусі. Гаворка ідзе пра тое, каб рэзананснымі палітычнымі падзеямі прасыгналізаваць перш за ўсё эўрапейскім бізнэс-элітам, што ў Беларусі досыць вялікадушнае кіраўніцтва, якое гатовае многае стрываць для дынамічнага разьвіцьця сваёй краіны".

Дракахруст: “Зараз я прапаную вярнуцца на пачатак размовы, да вызваленьня Казуліна, які ня толькі аб'ект, ня толькі пешка ў геапалітычных гульнях, але і суб'ект беларускай палітыкі. Калі Лукашэнка ўпарта адмаўляўся вызваліць Казуліна, многія казалі, што кіраўнік дзяржавы проста баіцца, баіцца хіба не адзінага чалавека, які можа рэальна скласьці яму канкурэнцыю. Дык як Вы мяркуеце, калі Лукашэнка, "пераадолеўшы свой страх", Казуліна выпусьціў, як зьяўленьне Казуліна зьменіць расклад на палітычнай арэне? Валер, як Вы мяркуеце?"

Булгакаў: “Вызваленьне Казуліна было падрыхтаванае звальненьнем яго з пасады старшыні Беларускай сацыял-дэмакратычнай партыі і пераводам яго ў нейкія пачэсныя ці ганаровыя старшыні. Гэта значыць, Казулін вызваляецца фактычна на пустое месца. Яму давядзецца здабываць, выбачайце за недалікатны выраз, купляць, нейкую палітычную структуру, каб выступаць ня толькі ад свайго ўласнага імя, але і ад імя нейкай палітычнай арганізацыі. Гэта займае, як мы ведаем, ня тыдзень і ня месяц часу.

Гэта значыць, што нягледзячы на ўвесь гэты сымбалічны капітал, які ён назапасіў сваёй адседкай, ён будзе мець праблемы. Таксама ня трэба пераацэньваць ступень ягонай агульнанацыянальнай вядомасьці. Размовы з шараговымі беларусамі паказваюць, што вельмі часта людзі проста ня ведаюць, хто гэта такі.

Але Казулін чалавек сапраўды з унікальнымі палітычнымі якасьцямі. Ён абверг прагнозы кансэрватыўных палітычных назіральнікаў у палітычны сэзон 2005-2006 гадоў. Сваёй непрадказальнасьцю ён паставіў сябе ў цэнтар інфармацыйных патокаў. Калі гэты напор за ім захаваецца, то празь нейкі час гэты чалавек сапраўды, магчыма, ізноў трапіць у эпіцэнтар палітычных працэсаў".

Чавусаў: "У сфэры палітычнай мне бачацца некалькі вымярэньняў гэтай падзеі. На ўзроўні ўнутрыпартыйных канфліктаў, пра што сказаў Валер, Казулін здолее хутка аднавіць свой уплыў у БСДП "Грамада". Гэта ягоная партыя. Можна спэкуляваць на тым, наколькі дзеяньні спадара Ляўковіча па адхіленьні Казуліна з пасады старшыні былі часткай угоды па ягоным вызваленьні. Мяркую, што менавіта такую вэрсію будзе распаўсюджваць дзейнае кіраўніцтва гэтай партыі. Але нагадаю, што рашэньне аб вызваленьні Казуліна было прынятае яшчэ напачатку году, і тады гэтая ўмова не высоўвалася.

Зрэшты, сёньняшняя пасада ганаровага старшыні функцыянальна, можа, і някепская для Казуліна. Аўтарытэт у партыі і назапашаны сымбалічны капітал дазваляе яму ці скарыстацца падтрымкай партыйцаў для вяртаньня на пасаду дзейнага старшыні альбо для насычэньня пасады ганаровага старшыні палітычным уплывам.

Больш складана прагназаваць уплыў вызваленьня Казуліна на выбарчую кампанію. Калі мы вынесем за дужкі пытаньне аб вызваленьні Казуліна як адну з рамкавых умоваў прызнаньня выбараў заходнікамі, атрымліваецца, што шмат што будзе залежаць ад самога Казуліна. Раней ён замацаваў за сабой імідж непрадказальнага палітыка, схільнага да валявых крокаў. Рызыкну выказаць меркаваньне, што агіда да цынічнай гульні вакол ягонага вызваленьня штурхне яго да заклікаў байкатаваць выбары.

Шмат што залежыць ад таго, наколькі іншыя сябры АДС будуць здольныя давесьці Казуліну наяўнасьць у іх хоць нейкай стратэгіі ўдзелу ў гэтых выбарах. Калі іх пазыцыя зводзіцца да чаканьня таго, што ўлада прызначыць некалькіх апазыцыйных дэпутатаў, а ўсё выглядае менавіта так, то ад Казуліна можна чакаць закліку да байкоту. І гэтыя заклікі могуць патрапіць на ўрадлівую глебу. У бальшыні кандыдатаў вялікага энтузіязму ўдзельнічаць у гэтых выбарах ня бачна. Вызваленьне Казуліна надае дадатковую інтрыгу пасяджэньню кіроўных органаў АДС, якое адбудзецца напрыканцы жніўня, дзе будзе вырашацца пытаньне ўдзелу альбо няўдзелу ў працягу кампаніі.

Але найбольш значны ўплыў вызваленьне Казуліна будзе мець пасьля выбараў. Пачнецца падрыхтоўка да прэзыдэнцкіх выбараў. Казулін ня мае права балятавацца на іх. Але амбіцыйнасьць гэтага чалавека, сумешчаная зь ягоным аўтарытэтам палітычнага вязьня, можа прывесьці да таго, што самы мэханізм вылучэньня ўзгодненага кандыдата ад апазыцыі будзе зруйнаваны. Зараз пра прэзыдэнцкія амбіцыі заявілі кіраўнікі некалькіх партый, фармат гэтых заяваў такі, што ён выключае мэханізм вызначэньня адзінага кандыдата, які дзейнічаў у 2005 годзе. І гэта робіць немагчымым вызначэньне адзінага кандыдата, што пазбаўляе сэнсу самі АДС.

Напачатку году Аляксандар Лукашэнка казаў, што нібыта апазыцыя просіць яго не вызваляць Казуліна. Я ўпэўнены, што такіх просьбаў не было, аднак сытуацыя ў апазыцыі зараз складаная , а пасьля выбараў разыходжаньні могуць павялічыцца і зрабіцца непераадольнымі. І зараз ад палітычнай мудрасьці Казуліна залежыць, ці захаваецца ў Беларусі хаця б фармальна адзіная апазыцыйная кааліцыя".

Фядута: "Я б зьвярнуў увагу на яшчэ адзін аспэкт. Сапраўды, зруйнаваны мэханізм вылучэньня адзінага кандыдата, і больш, хутчэй за ўсё, адзіных кандыдатаў у нас ня будзе, таму што партыі зразумелі, што кожны раз, калі яны вылучаюць беспартыйную асобу, яна робіцца самастойным суб'ектам палітычнага поля, а гэта партыйным лідэрам і непатрэбна.

Зараз мы паглядзім, як так званыя "аб'яднаныя дэмакратычныя сілы" аб'яднаюцца дзеля вырашэньня лякальнай палітычнай задачы – зьесьці спадара Казуліна разам зь ягоным аўтарытэтам. Гэтая спроба будзе, гэтак жа, як яны зрабілі гэта са спадаром Мілінкевічам. Будучыня самога Аляксандра Ўладзіслававіча будзе залежыць ад таго, што ён будзе рабіць – будзе ён спрабаваць дамаўляцца з гэтымі аб'яднанымі палітычнымі сіламі, ці паспрабуе гуляць ва ўласную гульню, не зьвяртаючы ўвагу на беларускі палітычны бамонд.

Калі ён зробіць тое, на што не адважыўся спадар Мілінкевіч – забыць пра існаваньне ўсіх гэтых партый, акрамя ўласнай, – тады ў яго ёсьць шанец застацца ў палітыцы. Калі не – ну, будзе тое, што адбылося зь Мілінкевічам, тое, што адбылося з Марынічам. І гэта адбываецца кожны раз, калі палітык пачынае гуляць паводле правілаў, якія прапануюць палітычныя партыі, а потым зьнікае з палітычнай арэны.

А тое, што на вынікі гэтых выбараў спадар Казулін не паўплывае, гэта бясспрэчна. І тое, што байкот не атрымаецца – таксама бясспрэчна. Але менавіта тэма байкоту можа стаць падставай для стварэньня новай палітычнай структуры, калі супраць прыхільнікаў удзелу ў выбарах аб'яднаюцца тыя, хто за байкот. Зьявіцца новая сіла, радыкальная па меншай меры на словах, лідэрам якой і мае шанец стаць Аляксандар Казулін. А ці пойдзе ён на гэта, гэта ўжо пытаньне не да назіральнікаў, якімі мы ўсе зьяўляемся, а да самога спадара Казуліна”.