Якое пасланьне накіроўвае ўлада незалежнаму грамадзтву, гвалтоўна разганяючы акцыю 25 сакавіка і праводзячы ператрусы ў офісах і на кватэрах незалежных журналістаў? Што хоча сказаць афіцыйны Менск Захаду гэтымі сваімі дзеяньнямі? Ці дае пераходная расейская сытуацыя нейкі карт-блянш Лукашэнку на дзеяньні ўнутры краіны?
Гэтыя ды іншыя пытаньні ў перадачы Экспэртыза Свабода абмяркоўваюць галоўны рэдактар часопіса “Архэ” Валер Булгакаў і публіцыст Аляксандар Фядута.
Цыганкоў: ”25 сакавіка быў гвалтоўна разагнаны Дзень Волі – каля 100 чалавек затрыманыя і асуджаныя. Cёньня ў офісах і на кватэрах журналістаў, якія працуюць на эўрапейскія сродкі масавай інфармацыі, праходзяць ператрусы і допыты. Ці азначае гэта, што ўлада робіць нейкі тактычны ці стратэгічны паварот ад той адносна мяккай палітыкі, якую яна праводзіла (ці вымушана была праводзіць) апошнія месяцы? І пераходзіць зноў до больш жорсткага стаўленьня да грамадзянскай супольнасьці?”
“Гэта жорсткі адказ не грамадзянскай супольнасьці, а Эўразьвязу”
Фядута: “Тут справа не ў грамадзянскай супольнасьці. На мой погляд, гэта адказ Эўрапейскаму Зьвязу, які надта доўга не рэагаваў на тое, што рабіў Менск, каб здабыць падтрымку Эўропы. Калі выпускалі палітзьняволеных, было вядома, што беларускія ўлады чакаюць ад Эўропы пэўных крокаў насустрач. Але замест гэтага прагучаў голас амбасадара Ханса-Георга Віка, былога кіраўніка КНГ АБСЭ ў Менску, які сказаў, што ўсё добра, але ёсьць 12 прапановаў. І мы будзем разглядаць іх выкананьне.
Цыганкоў: “Аляксандар, я проста нагадаю, што ўсё-такі вязьняў ня ўсіх выпусьцілі – самы вядомы зь іх, Аляксандар Казулін, застаўся...”
Фядута: “Я, канешне, ведаю. Але Менск спадзяваўся, што будуць зробленыя пэўныя крокі насустрач, і зьявіцца пэўная глеба для дыялёгу. Зараз зразумела, што ніякіх крокаў насустрач, на якія Менск спадзяваўся, не адбылося. Эўразьвяз занадта грувасткая і бюракратызаваная структура, каб мабільна рэагаваць на падобныя крокі беларускіх партнэраў. Таму мы атрымалі тое, што атрымалі. Гэта жорсткі адказ не грамадзянскай супольнасьці, а Эўразьвязу”
Цыганкоў: “Такім чынам, па-вашаму, Эўразьвяз сам вінаваты, што не пасьпеў хутка адрэагавалі на “станоўчыя сыгналы” беларускага кіраўніцтва?”
Фядута: “Эўразьвязу трэба было рыхтаваць свае крокі раней, а не зьбірацца пасьля таго, як Менск нешта зрабіў, і думаць, як адказваць. Калі нехта гуляў у шахматы, яны ведаюць, што час вельмі абмежаваны, і трэба працаваць у рамках тых магчымасьцяў, што існуюць”.
“Беларускі рэжым усё больш пераўтвараецца ў тыповы аўтарытарны шантажысцкі рэжым”
Цыганкоў: “Беларуская ўлада даволі доўга стрымлівалася – акцыі не разганяліся, палітзьняволеныя выпускаліся. Ці можна сказаць, што зараз яна вернецца да старой палітыкі рэпрэсіяў?”
Булгакаў: “Я ў прынцыпе згодны з спадаром Фядутам наконт таго, што ў дадзеных падзеяў адсочваецца яўны зьнешнепалітычны кантэкст. Адно, што матывацыя, прапанаваная спадаром Аляксандрам, мне падаецца занадта вузкай. Праблема не ў двухбаковых дачыненьнях Эўразьвязу і Беларусі і пагатоў не ў нягнуткасьці і забюракратызаванасьці структураў Эўразьвязу. Ёсьць яшчэ два палітычныя полюсы, два гульцы, якія дэ-факта ўдзельнічаюць ці прынамсі зьяўляюцца адрасатамі мэсіджу, пасланага сёньня ўладамі Беларусі -- гэта ЗША і новая расейская палітычная адміністрацыя.
У дачыненьні да заходніх гульцоў Лукашэнка выкарыстоўвае шантажысцкую практыку, і гэтым паказвае, што беларускі рэжым усё больш пераўтвараецца ў тыповы аўтарытарны шантажысцкі рэжым. Адным словам, мэсідж можна расшыфраваць так: калі вы будзеце нарошчваць санкцыі, не ўлічваць патрабаваньні Беларусі, то вашы “кліенты” на тэрыторыі краіны, ценявы сэктар грамадзянскай супольнасьці стане аб’ектам рэпрэсіяў.
Адначасова Лукашэнка імкнецца нарошчваць дыялёг з новым расейскім кіраўніцтвам, выслужвацца перад Мядзьведзевым, і даваць знаць, што “заходнія рубяжы рускага народу пад трывалай абаронай”.
Цыганкоў: “Калі Менск дазваляе сабе такія дзеяньні – значыць, ён ужо не баіцца “вайны на два фронты”, не чакае ад Масквы ніякіх непрыемнасьцяў?
Булгакаў: “Эканамічная дынаміка паміж Беларусьсю і Расеяй фантастычна пазытыўная. Нафтавыя пастаўкі ў Беларусь з боку расейскіх нафтавытворцаў пастаянна ўзрастаюць. Больш за тое, прэзыдэнта апанаваны ідэяй пабудовы трэцяга нафтаперапрацоўчага камбінату на тэрыторыі Беларусі. Адным словам, ёсьць сыгналы, якія паказваюць, што ўсходні кірунак для беларускага рэжыму трывала “застолблён”. Але цяжкасьць сытуацыі ў тым, што гэтая расейская нафта можа аказацца цалкам бескарыснай, калі Захад павядзе нейкую аб’яднаную палітыку, і адсячэ магчымасьць вольна прадаваць прадукты нафтаперапрацоўкі на заходніх рынках”.
Цыганкоў: “Аляксандар, пакуль у Расеі пераходны пэрыяд, ці дае гэта нейкі карт-блянш Лукашэнку на дзеяньні ўнутры краіны?”
Фядута: “Не, не дае ніякага карт-бляншу. Менавіта таму, што невядома, якую палітыку да Захаду будзе праводзіць кіраўнік Расеі Дзьмітры Мядзьведзеў. Дагэтуль Лукашэнка ніколі не рызыкаваў і не спрабаваў падстаўляць сваіх расейскіх партнэраў у дачыненьні да Захаду. Ён заўжды рабіў толькі тое, што яму дазвалялася. Тое, што казаў Булгакаў, было б цалкам слушна, калі б прозьвішча новага расейскага прэзыдэнта было б Сяргей Іваноў. Бо чаго чакаць ад Іванова – усім было зразумела. Чаго чакаць ад Мядзьведзева, ня ведае, напэўна, нават сам Мядзьведзеў. Таму тое, што адбываецца ў Беларусі, ня трэба зьвязваць з палітыкай Крамля”.
“Ніякіх сілавікоў. Мы маем справу толькі з бізнэсоўцамі”
Цыганкоў: “Існуе меркаваньне, што беларуская ўлада цяпер – гэта не маналіт, яна ня мае агульнага сцэнару, і асобныя групоўкі праводзяць сваю лінію. Адны з іх праціскаюць замірэньне з Захадам, іншыя -- гвалтоўны сцэнар. І вось за гэтыя дні групоўка “сілавікоў” узяла рэванш, а памяркоўныя атрымалі часовую паразу. Ці вы бачыце сытуацыю ў такіх катэгорыях”
Фядута: “Не, ня бачу. Зараз у беларускай уладзе ёсьць толькі адна групоўка, якая змагаецца за добрыя адносіны да сябе прэзыдэнта і за права ўдзельнічаць у будучай прыватызацыі прадпрыемстваў. У гэтым зацікаўленыя ўсе, канкуруюць яны толькі па гэтым пытаньні”.
Цыганкоў: “З кім канкуруюць, калі яны адзіныя?”
Фядута: “Адзін з адным. На мой погляд, ня трэба зараз казаць пра ніякіх сілавікоў. Мы маем справу толькі з бізнэсоўцамі. А бізнэсоўцы разумеюць – чым больш б’юць дубінкамі на вуліцах, тым таннейшыя прадпрыемствы. І паколькі яны разглядаюць мажлівасьць ня толькі набыць іх,але і перапрадаць іх сапраўдным гаспадарам, -- то яны не зацікаўленыя ў тым, што адбылося 25 сакавіка і сёньня. Сапраўдны інвэстар у такую краіну ня пойдзе , а прадаваць сваю будучую ўласнасьць расейцам яны таксама не жадаюць, бо ведаюць, што гэта за бізнэс”.
“Падзеі апошніх дзён нявыгадныя Беларусі і яе кіраўніку”
Цыганкоў: “Калі ім гэта нявыгадна, то каму выгадныя падзеі апошніх двух дзён?”
Фядута: “Ня ведаю. Тое, што гэта нявыгадна Беларусі і яе кіраўніку, я гэта добра разумею. Але каму гэта можа быць выгадна -- я пакуль ня ведаю”
Цыганкоў: “А вы, Валер?”
Булгакаў: “Вэрсіі пра нейкія бізнэс-групоўкі, якія лябуюць прыняцьце нейкіх агульнадзяржаўных рашэньняў, не бяруць пад увагу адну важную акалічнасьць. Яна палягае ў тым, што ў найбліжэйшы час магчымасьці зьмены ўлады ў Беларусі ня будзе. І той прыкры факт – б’юць кагосьці ці не на беларускіх вуліцах – можа ня мець вызначальнага значэньня для прыватызацыі вабных кавалкаў беларускай прамысловасьці, калі гэта рэальна адбудзецца. Таму выгадна гэта тым, хто кансэрвуе сытуацыю, замарожвае палітычную прастору і робіць усё, каб беларускі рэжым заставаўся маналітным і магчыма, як мага больш доўгатрывалым”.
Цыганкоў: “А як вы ставіцеся да дылемы існаваньня розных груповак ва ўладзе і барацьбы паміж імі?”
Булгакаў: “З аднаго боку, кожны аўтарытарны рэжым хавае за сваёй шыльдай масу розных кланаў групай уплыву, лябісцкіх структураў і да таго падобнае. Зь іншага боку, таталітарныя рэжымы спрабуюць выглядаць як маналітныя. Скаваныя адной ідэалёгіяй, карцінай сьветапогляду.
Што да нашай канкрэтнай сытуацыі, то ніякія сілавікі ці прамыслоўцы не павінны брацца да разгляду, бо такога кшталту рашэньне прымаюцца аднаасобна -- магчыма, пры згодзе ці абмеркаваньні некага вузкага кола, якое мае “доступ да цела”.