Лысая Гара — другая па вышыні кропка ў Беларусі. Пасьля Сьвятой. У старажытнасьці Лысая гара лічылася містычным месцам. Прыстанішчам нячыстай сілы.
Сёньня на Лысай гары разьмясьцілася падвор’е Елізавецінскага манастыра. Але слава ў Лысай гары па-ранейшаму нядобрая.
Мінулым разам, шаноўныя слухачы, мы разьвіталіся ў вёсцы Жукаўцы на Даўгінаўскім тракце. Пагаманіўшы пра часы Купалы, старая Марыя распавядае пра сёньняшнія часы. І пра самую набалелую праблему навакольля.
Марыя: “А цяпер жа ж людзі злыя. Адзін аднаго ня любяць, злыя”.
Карэспандэнт: “А чаму яны злыя?”
Марыя: “Так, мусіць, Бог даў. Во цяпер злодзей хацеў мяне задушыць”.
Карэспандэнт: “Так?”
Марыя: “Праз плот пераскочыў. Я гавару: “Я не адна”. А ў мяне нікога ж не было. “У мяне тутака, — гавару, — унук і ўнучка”. Як сказала, дык ён тады праз плот назад пераскочыў. А на другую ноч на тыя дзьве хаты напалі”.
Карэспандэнт: “А што гэта такое? Алькаголікі?”
Марыя: “Зладзеі. Турэмшчыкі. Тут жа ў нас на Лысай гары манахі. Яны бяруць гэтых з турмаў. Яны п’юць, рабіць ня хочуць, ходзяць і рабуюць. У нас тут чатыры хаты на гары паабіралі”.
Карэспандэнт: “Палююць на пэнсіі?”
Марыя: “Пэнсію забраць, забіць. А што ж рабіць? Дзьве старушкі забілі, роўненька паклалі — і ляжы”.
Карэспандэнт: “Дзе гэта?”
Марыя: “Вёска тут недалёка. Прыйдуць, задушаць, і ўсё. Страшна тут жыць. Ходзяць бандыты ноччу”.
Заінтрыгаваны лысагорскімі бандытамі, якіх прытуліла царква, я паехаў на тую Лысую гару. Але па дарозе вырашыў заехаць у Мацкі. Бо ведаў пра існаваньне на тамтэйшых могілках старажытнай драўлянай царквы. Па-над Мацкамі, маленечкай адміраючай вёскай, узвышаецца сапраўдны палац. З чырвонай цэглы, у тры паверхі, са сьпічастым фасадам. Гаспадар гэтага Баскервіль-холу — стараста Мацкоў, фэрмэр Уладзімір Матусевіч, 50-гадовы моцны барадач з калючым позіркам, сустрэў мяне ня вельмі ласкава.
Уладзімір: “Мэдалі патрэбны? Ордэны? Навошта вам старэйшыя? Што вы хочаце даведацца? Машына ў вас такая нежурналісцкая. “Волга” такая, цягучая”.
Зьдзівіўшыся з такой ацэнкі маёй старой “Волгі”, я працягнуў гаспадару маёнтка пасьведчаньне Саюзу пісьменьнікаў. Што выклікала новыя пытаньні. У пільнасьці і абазнанасьці мацкоўскаму старасту не адмовіш.
Уладзімір: “Саюз пісьменьнікаў Беларусі”? Гэта які Саюз пісьменьнікаў? Гэта пана генэрала?”
Толькі назваўшы сваё прозьвішча, я нарэшце зьняў усе пытаньні. Дзякуй сярэднім хвалям радыё “Свабода”. Спадар Уладзімір праводзіў мяне да рэшткаў Траецкай царквы, чые шэрыя сьцены трымаюцца толькі з боскай дапамогай.
Уладзімір: “Тут яна была расфарбаваная. Было многа драўляных скульптур багоў. Студэнты, якія прыяжджалі на бульбу, гэтых багоў павыкідалі. Зьдзекаваліся і ўсё такое”.
Карэспандэнт: “І што ж ім ніхто не сказаў —а-я-яй?”
Уладзімір: “Нехта гарэлку тут гнаў. Браў смалякі”.
Фэрмэрствам Уладзімір Матусевіч займаецца ўжо гадоў дваццаць. Дагэтуль хадзіў у мора на рыбалавецкіх судах. Ці не таму і на зямлі ён стаіць цьвёрда і жыве ня толькі хлебам адзіным?
Уладзімір: “Мінулы год — змаганьне за беларускую мову. Пісаў статут. Мая гаспадарка называецца “Маёнтак “Матусевічы”. Я быў самы першы фэрмэр. За гэтыя гады прыйшлося прайсьці чатыры перарэгістрацыі. Я дагэтуль усё пісаў на расейскай мове. А зараз упёрся, сказаў, што на беларускай буду пісаць. І пачаліся мае пакуты. Пайшоў у райвыканкам, і там засранка малая — “я ня буду чытаць”. “Ёсьць закон, ты мову маю зьневажаеш. Чытай”. “Ну, тады я буду са слоўнікам чытаць. Доўга-доўга”. У іх нават блянкаў няма на беларускай мове. Прымусілі перакласьці на расейскую мову слова “маёнтак”. У мяне напісана “усадьба Матусевічы”. Я кажу, у нас ёсьць ансамбаль “Сябры”. Яны ж ня пішуцца — ансамбаль “Друзья”. Ну напішыце мне так. “Маёнтак Матусевічы”.
Карэспандэнт: “Дык вы перамаглі?”
Уладзімір: “Перамог” .
Наступны прыпынак перад Лысай гарой — вёска Лекараўка. Мой суразмоўца — 80-гадовы Васіль Дзенісевіч. Стары вельмі прыгожы, падобны да актора Саламона Міхоэлса.
Карэспандэнт: “Чым вашая Лекараўка была слаўная? Адкуль назва такая?”
Васіль: “У нас растуць усякія травы лекавыя. І тут жыў лекар. Той лекар даўно памёр, а назва засталася”.
Але галоўнае, чым славілася Лекараўка на ўсё навакольле, гэта сваім самагонам. Таксама, дарэчы, лекі.
Васіль: “Гатункі, канечне, былі. Калі ўзяць жыта, прарасьціць, ды бульбы дабавіць яшчэ, добрая самагонка. Лепшая, чым у магазыне цяпер. А хто цукру дабавіць, дык гэта ня тое”.
Карэспандэнт: “А што лепш, самагон ці гарэлка?”
Васіль: “Самагон лепшы. Толькі каб добры самагон. Ён здаравейшы. Там хімія дабаўляецца. А тут прыроднае. Хлеб, жыта, бульба. Гаварылі, Машэраў — ён ня піў гарэлкі з магазына, а толькі самагонку”.
Васіль: “Ты б лепш напісаў пра цяперашняе жыцьцё. Была ў Юзуфове бальніца. Закрылі. Старым трэба езьдзіць аж у Бараўляны. Дык раней хоць былі льготы на аўтобусны праезд. А цяпер гэтыя льготы закрылі, і як хочаш”.
Лысая гара знаходзіцца за Лекараўкай. Трэба праехаць прыкладна адзін кілямэтар і яшчэ прайсьці паўкілямэтра ў лес строга налева ад дарогі. Другая па вышыні кропка Беларусі — паляна пасярод лесу. Пасярэдзіне паляны ўбіты драўляны кол з надпісам “Да благословит Господь Беларусь”. А вакол паваленыя бураломам дрэвы. Што, безумоўна, дадае містычнасьці.
Лысая гара — вёска маленькая. Яе пара вуліцаў разлеглася на пакручастых маляўнічых пагорках. Вёска амаль вымерла. Большасьць яе сёньняшніх насельнікаў — тыя, каго прынята называць бамжамі і бічамі. Тут месьціцца падсобная гаспадарка Сьвята-Елісавецінскага манастыра. Вялікая фэрма, трохпавярховы жылы корпус, немалая трапезная. Абяздоленыя валацугі могуць знайсьці тут жытло, харч, працу і магчымасьць памаліцца. Я зайшоў на фэрму. І першы чалавек, які мне трапіўся, быў мала падобны да бамжа. Малады, статны хлапец у байкерскай куртцы разносіў каровам корм.
Хлопец: “Я ўжо два гады ежджу па манастырах”.
Карэспандэнт: “Мне расказалі, што тут зьбіраюць бамжоў...”
Хлопец: “Ну, як зьбіраюць. Яны, у прынцыпе, прыяжджаюць самі. Бацюшка міласэрны чалавек. Ён прымае ўсіх. Галоўнае, каб людзі працавалі. Самі бачыце, тэрыторыя вялікая”.
Карэспандэнт: “А вы тут жывяце як манахі?”
Хлопец: “Так. Працуем і молімся. Як у манастыры. Мы адарваныя ад сьвету”.
Карэспандэнт: “А вы сьвядомы абралі гэты шлях? Адарвацца ад сьвету?”
Хлопец: “Так”.
Карэспандэнт: “Чаму?”
Хлопец: “Я ў Бога ўвераваў з 15 гадоў. Пасьля таго як у аварыі пабываў і застаўся жывы. У сур’ёзнай аварыі. На машыне разьбіліся з бацькам. А ў сьвеце жыцьцё ня склалася. На працы было кепска, зь сям’ёй кепска. Таму сьвет мне надакучыў за 27 гадоў. Я сам для сябе вырашыў, што для мяне гэта будзе лепей. Малітва, праца...”
За вёскай будуецца велічны храм. Ягоны сіні купал відаць здалёк. Побач з царквой — шыкоўны трохпавярховы жылы корпус, падобны да санаторыя. Побач вялікая трапезная. Далібог, гэта не ідзе ні ў якае параўнаньне з гарадзкімі начлежкамі. Няўжо і з гэтага раю ўцякаюць? Я гутару са старэйшым братам абшчыны, Аляксандрам. Гэты саракагадовы паджары мужчына з сумнымі вачыма ўжо некалькі гадоў жыве на падвор’і.
Аляксандар: “У асноўным усе людзі прыходзяць з адной мэтай — выжыць. Нейкі час пабыць, месяц, два, тры. Аклямацца і пасьля ізноў пайсьці. За зіму чалавек пяцьдзясят прыйдзе. Дармаедаў ніхто трымаць ня будзе. Калі чалавек прыйшоў, упаў на калені да бацюшкі. “Бацюшка, ратуй. Не магу, гіну. Ні грошай, ні хаты, ні сям’і, ні радзімы, ні сьцяга. Дайце што-небудзь!” — “Добра, ідзе на падвор’е, там выратуесься”.
Карэспандэнт: “А як вы тут апынуліся? Малады, здаровы чалавек? Вы бадзяліся, п’янствавалі, сядзелі ў турме?”
Аляксандар: “Усё. Была адна сям’я. дзьве сям’і, тры сям’і. Прапіў усё, раздарыў усё. А сам на вуліцы”.
Карэспандэнт: “Я проста пачынаю паважаць праваслаўную царкву, якая робіць такія штукі...”
Аляксандар: “Проста млосна становіцца, калі нехта пачынае асуджаць сёстраў, царкву. Ты ж, сука, сволач апошняя, прыйшоў сюды ледзь жывы, падняўся і пачынаеш крыць брудам. Людзі жывуць на корпусе. Двухмесныя пакоі, хатні кінатэатар. Толькі працуй”.
Мы гутарым на гадавальніку вартавых сабак. Тут іх гадуюць на продаж. Ёсьць нават такая паслуга, як сабачы гатэль. Для гараджан, якім няма куды падзець свайго гадаванца на час адпачынку. За закратаваным вакном мяне вітае аграменны пёс.
Карэспандэнт: “І чым я так не спадабаўся табе? Чаго ты на мяне так брэшаш?”
Аляксандар: “Што ты тут робіш і ўвогуле, хто ты такі? Чаго прыйшоў?”
Карэспандэнт: “Сабака Баскервіляў”.
Аляксандар запрасіў мяне прагуляцца ўздоўж клетак.
Аляксандар: “Сабакі, якія натрэніраваныя, яны проста пакусаюць і адбягаюць і чакаюць. А гэтыя, яны адразу... Калі ўжо пайшоў на чалавека, то...”
Карэспандэнт: “На сьмерць?”
Аляксандар: “Так”.
Карэспандэнт: “Гэта добра ці не?”
Аляксандар: “Гэта нармальна. Тут такія сабакі пакуль патрэбныя. Таму што калі паўпадвор’я перап’ецца, возьмуць нажы...”
Падзівіўшыся на чатырохногіх сяброў, якія бегалі ўздоўж мэталічнай сеткі, я міжволі ацаніў яе вышыню. А яшчэ паспачуваў тым жукаўскім бабулькам, у якіх няма такой аховы.