Дзе не ступала нага Лукашэнкі
«Можа, баіцца чаго?» Рэпартаж з раёну, дзе 80% жыхароў
называюць сябе палякамі
частка ІІ
Аляксандар Лукашэнка мае некалькі рабочых паездак на месяц. Мы налічылі амаль
400 афіцыйных візытаў у розныя рэгіёны Беларусі за час ягонага знаходжаньня ва ўладзе.
І ўсё ж пры такой актыўнасьці засталіся месцы, куды Лукашэнка ні разу не прыяжджаў. Наш
чарговы рэпартаж — з Воранаўшчыны. Гэта адзін з чатырох раёнаў Горадзенскай вобласьці,
куды Аляксандар Лукашэнка не прыехаў ні разу за 25 гадоў на сваёй пасадзе. Але за гэта
на яго тут ніхто не крыўдуе.
Воранаўшчына вядомая тым, што тут найбольшы адсотак палякаў з усіх раёнаў
Беларусі. На апошнім перапісе палякамі сябе назвалі звыш 80% мясцовых жыхароў.
Ва ўсім раёне няма ніводнага гораду. Найбуйнейшыя населеныя пункты —
райцэнтар Воранава і мястэчка Радунь — гэта гарадзкія пасёлкі. Заводаў таксама няма, а
галоўныя прадпрыемствы — жыльлёва-камунальная гаспадарка і воранаўская «Сельгастэхніка».
Чаму сюды ня езьдзіць Лукашэнка і што мясцовыя людзі хацелі б яму сказаць
і паказаць, мы даведаліся на месцы.
Інтэрактыўная мапа рабочых паездак Лукашэнкі за 25 год улады
0 - ня быў
1 - 1
2 - ад 2 да 5
3 - ад 6 да 10
4 - ад 11 да 15
5 - ад 16 да 20
6 - ад 21 да 25
7 - больш за 25
Што такое Воранаўшчына
- адлегласьць ад Менску – 180 км
- найбліжэйшы вялікі горад — Вільня, 70 км
- колькасьць насельніцтва — 25 тысяч чалавек; у тым ліку ў райцэнтры — 6,3 тысячы
Этнічны склад
- палякі — 80,8%
- беларусы — 13%
- расейцы — 3%
- літоўцы — 1,6%
Разьмеркаваньне галасоў на прэзыдэнцкіх выбарах 1994 году:
- Лукашэнка — 28%
- Кебіч — 23%
- Пазьняк — 22%
- Дубко — 16%
- Шушкевіч — 3,2%
Самыя буйныя прадпрыемствы ў раёне:
- КУП ЖКГ
- Сельгастэхніка
Сярэдні заробак — 698 рублёў, перадапошні ў вобласьці
Вядомыя людзі ва ўладзе:
- Віктар Шэйман, кіраўнік справамі прэзыдэнта, раней — дзяржаўны сакратар Савета бясьпекі Беларусі і кіраўнік Адміністрацыі прэзыдэнта Беларусі
Могілкі, Ленін і дошка гонару без аніводнага партрэту
Могілкі побач з воранаўскім аўтавакзалам
Першае, што бачаць прыежджыя, — могілкі побач з аўтавакзалам. Цэнтар
пуставаты і забудаваны гэтаксама, як у сотні іншых беларускіх мястэчак. Плошча зь Леніным,
райвыканкам і дошка гонару, на якой няма ніводнага партрэта.
Мясцовыя кажуць, што адпачываюць або ў парку, або ў барах. У парку пасьля
«Дажынак» 2016 году зьявілася добрая дзіцячая пляцоўка і алея драўляных скульптур.
Дошка гонару ў Воранаве
З прыватных фірмаў тут ёсьць швейная фабрыка жаночай бялізны, якую
заснавалі літоўцы. Матэрыялы і кошты — збольшага як і ў галоўнага вытворцы беларускай
бялізны. І прадукцыя таксама пераважна ідзе на экспарт у Расею.
Рэгіён з найбольшай доляй тых, хто назваўся палякамі, — адначасова самы беларускамоўны
Паводле перапісу 2009 году, 73,56% жыхароў Воранаўскага раёну назвалі роднай мовай беларускую, блізу 15% — расейскую. Крыху больш за 10% прыпадае на польскую ды літоўскую, залежна ад суседзтва. Пры гэтым размаўляюць дома па-беларуску 67,86% воранаўцаў, па-расейску — 22,13%. Астатнія адсоткі падзеленыя паміж іншымі мовамі. Больш пра моўную і рэлігійную сытуацыю ў Воранаве чытайце ў матэрыяле «Ленін у Польшчы»: беларускі абшар, дзе 83% жыхароў лічаць сябе палякамі
«Жыць трэба з розумам». А Розум — гэта прозьвішча старшыні райвыканкаму
На пытаньне пра цікавыя месцы ў райцэнтры большасьць мінакоў паціскае
плячыма — няма нічога такога.
Воранаўцы ня лічаць, што ў мястэчку ёсьць шмат цікавага
«Вы едзьце ў сельсавет. Вам старшыня лепей раскажа», — з падазронасьцю
раіць касірка на аўтазапраўцы на пад’езьдзе да Воранава.
У мястэчку накіроўваюць або ў аддзел культуры, або да іншых мінакоў: «Вось
супрацоўніца ЖЭСу, вы ў яе запытайце». Як адметнасьці згадваюць помнік расстраляным габрэям
за мястэчкам і габрэйскія дамкі на Савецкай вуліцы. Некаторыя пасылаюць у Гайцюнішкі —
паглядзець дом-крэпасьць XVII стагодзьдзя, дзе цяпер псыхіятрычны шпіталь для злачынцаў, або
ў вёску Бальценікі, дзе можна ўбачыць «камень Міцкевіча».
Касьцёл у Радуні
Жартаваць воранаўцы не развучыліся. «Жыць трэба з розумам», — паўтараюць
яны. Розум — прозьвішча старшыні тутэйшага райвыканкаму.
Дворнік у ЖКГ, па мясцовых мерках, — добрая праца
Пэнсіянэркі Галіна Станіславаўна і Ганна Антонаўна на пытаньне, як жывецца
ў Воранаве, адразу кажуць: «Заробку не хапае».
Пэнсіянэркі Галіна Станіславаўна і Ганна Антонаўна
«У нас пэнсія 3 мільёны (300 дэнамінаваных рублёў. — РС). Аддасі за
кватэру, а пражыць — гэта ўвогуле. Дзясятку распусьціш, а колькі там прынясеш ежы», — бядуе
адна з жанчын.
Кажуць, што мужчыны масава едуць працаваць у Літву на фурах, а таксама ў
Расею. Радзей — у Горадню або Менск. Іхныя ўнукі — у Літве.
«Можа, баіцца чаго?» — дапускаюць жанчыны, мяркуючы, чаму да іх ня едзе
Лукашэнка.
Яны б хацелі, каб прэзыдэнт прыехаў. Расказалі б яму пра заробкі, пэнсіі і
цэны. Адно што, думаюць, слова ім усё роўна не дадуць.
«Паглядзіце, якія ў нас прадукты. Адзін мадыфікаваны крухмал, камедзь і
пальмавы алей паўсюль. Ня дзіва, што раён займае першае месца ў вобласьці па анкалёгіі», —
пачынаюць скардзіцца жанчыны.
Панаракаўшы, вяртаюцца да аптымізму: «Але ўсё чысьценька. Галодныя не
сядзім. Трымаемся».
Дворнік Вацлава Вацлаваўна, або Ваця, працуе ў ЖКГ. Гэта, па
мясцовых мерках, добрая праца. Жанчына зарабляе 400 рублёў, да пэнсіі яшчэ 5 гадоў. Ейны муж
рамантуе дарогі і мае 600 рублёў на месяц. Маці памерла ад анкалёгіі. Жанчына дапамагае
дочкам у дэкрэце і ўнуку-інваліду, які нарадзіўся бяз вочак.
Дворнік Ваця
«Прэзыдэнту я б сказала пра заробкі. Раней я атрымлівала пяць мільёнаў,
цяпер чатыры. Паўсюль паабразаўшы. Зьехаць ня думала. У адным месцы прывыкшы. Паўсюль трэба
працаваць», — кажа Ваця.
Яна ўзгадвае, як у дзяцінстве з бацькамі езьдзіла ў Літву: па танныя
прадукты і ў касьцёл. Туды было бліжэй, чым да Ліды. Цяпер у Літву мала хто езьдзіць —
дорага, дый візы ёсьць не ўва ўсіх.
«Нехта мусіць застацца»
Прадпрымальнік Міхал Антонавіч трымае невялікую аўтакраму. Тавары возіць зь
Менску. Раней тут жылі зь Літвы, кажа ён. Як эўра замяніў літ, дык вазіць тавар адтуль стала
нявыгадна. Нават для сябе «на закупы» туды езьдзяць цяпер рэдка.
Міхал Антонавіч
Мужчыну 45 гадоў. Мае траіх дзяцей. Старэйшая дачка вучыцца ў Кракаве,
сярэднюю бацькі таксама адпраўляюць у Польшчу.
«Я знайшоў, як тут пражыць. Дзеці, як што, могуць заўжды вярнуцца», — кажа
ён.
Сам ён з роднага месца не зьяжджае.
«Нехта мусіць застацца. Вельмі шмат зьбегла. І ў Менск, і ў Польшчу, і ў
ЗША. Калі будуць заціскаць канкрэтна, тады будзем думаць», — кажа мужчына.
Міхал Антонавіч запэўнівае, што ў Воранаве далёка ня ўсе палякі. Кажа, што
ні па-беларуску, ні па-польску ніхто не гаворыць — «гэта ўсё трасянка».
— Да вас ні разу не прыяжджаў Аляксандар Лукашэнка...
— Я спадзяюся, і не прыедзе. А толку? Вам самім ня сьмешна? Што тут
гаварыць? Гэтая тэма для мяне балючая. Што цяпер зьменіцца? — эмацыйна кажа прадпрымальнік.
«Лукашэнку не да нас»
У парку, галоўным месцы адпачынку воранаўцаў, на футбольнай пляцоўцы
гуляюць падлеткі. Зь імі займаецца пэнсіянэр Аляксандар Міхайлавіч. Аказваецца, з
уласнай ініцыятывы, бясплатна. У мінулым ён настаўнік фізкультуры, працаваў дырэктарам
Воранаўскай школы, у аддзеле адукацыі. Акрэсьлівае сябе як «рускага, які паходзіць з
Гомельскай вобласьці». Пасьля трагічнай сьмерці жонкі прысьвяціў свой вольны час выхаванцам.
Аднаго зь іх узялі ў юніёрскую групу БАТЭ.
Трэнэр Аляксандар Міхайлавіч
Трэнэр хацеў бы, каб Лукашэнка наведаў раён. Але мяркуе, што пагаварыць яму
з прэзыдэнтам не далі б.
«У нас сельскагаспадарчы раён, няма аж такой прамысловасьці, каб паказваць.
У яго свае пляны. Яму не да нас», — мяркуе Аляксандар Міхайлавіч
«Калі забараняюць мову, значыць, нечага баяцца»
Ксёндз Генадзь служыць у мясцовым касьцёле. Парафіянаў тут каля 6
тысяч.
Ксяндзу 42 гады. Усю гутарку вядзе па-польску. Сам з Воранава. Змалку вучыў
малітвы па-польску, чуў, як на польскай мове размаўляюць бацька, бабуля. У школе вучыўся на
расейскай мове. Мае від на жыхарства ў Польшчы.
На думку сьвятара, этнічным палякам выхоўваць дзяцей у польскай традыцыі ў
мястэчку ня так проста. Раней ён купляў польскамоўную прэсу ў дзяржаўных шапіках, цяпер
ніводнай газэты ці часопіса па-польску не прадаюць. Рэлігійны спэктакль, які ён падрыхтаваў
зь дзецьмі, не дазволілі паказаць у мясцовым доме культуры, бо ён па-польску.
Ксёндз Генадзь
Ён вёў пры касьцёле бясплатныя курсы польскай мовы для дзяцей. Іх
забаранілі. У той жа час да тэатральнага гуртку, кампутарных курсаў, заняткаў ангельскай і
гішпанскай мовамі ва ўладаў не было пытаньняў.
«Няўжо лепей хадзіць зь півам па парку? Калі забараняюць, значыць, нечага
баяцца: адасобленасьці, сьвядомасьці. Калі ксёндз сунецца ў палітыку, то зрабіце заўвагу,
але калі не, то не чапайце», — перакананы сьвятар.
Салтанішкі — радзіма Віктара Шэймана, якую той ні разу не наведаў
Вёска Салтанішкі — за 50 кілямэтраў ад Воранава, пад самай літоўскай мяжой.
«Вось за тым лесам ужо Літва», — паказваюць вяскоўцы. У машыне на ўскрайку дзяжураць
памежнікі.
Салтанішкі — вёска на 120 дамоў
Вёска вялікая — на 120 сем’яў. Але пайсьці тут можна хіба толькі ў касьцёл,
які перабудавалі зь вясковага клюбу. Там і зьбіраюцца жыхары, каб памаліцца летнім вечарам
безь сьвятара.
Была школа, але і яе закрылі гадоў 8 таму, пазабівалі вокны дошкамі.
Вяскоўцы моляцца ў касьцёле ў Салтанішках
Асаблівай вёску робіць тое, што тут нарадзіўся Віктар Шэйман, якога
называлі правай рукой Лукашэнкі. Кожны ведае хату, дзе жыў у дзяцінстве Віктар з
бацькамі-настаўнікамі, і ахвотна яе паказвае.
Сям’я Шэйманаў пражыла ў Салтанішках нядоўга — неўзабаве пераехалі ў вёску
Тракелі ў тым жа Воранаўскім раёне. Бабуля, што жыла ў колішнім доме Шэйманаў, памерла.
Новых гаспадароў у хаце не засьпелі.
Дом, у якім жыў у дзяцінстве Віктар Шэйман
Суразмоўцы кажуць, што за ўвесь час цяперашні кіраўнік спраў Лукашэнкі так
і не наведаўся ў родную вёску. Нават год малой радзімы ня даў адчуць, што тут бацькаўшчына
дзяржаўнага дзеяча — не пракладалі новых дарог, не будавалі стадыён.
Зачыненая школа ў Салтанішках
«Як звычайна, навялі парадак, пакасілі. Але ён не прыехаў», — кажа жыхар Салтанішак
Віктар.
Адсутнасьць візытаў Лукашэнкі яго таксама не маркоціць.
«Значыць, ня лічыць патрэбным Лукашэнка, каб прыяжджаць. Якая мне розьніца,
ці прыедзе? Асабіста для мяне ня зьменіцца нічога. Вёскі выміраюць», — кажа вясковец.
Жыхар Салтанішак Віктар
Ягоныя дзеці зьяжджаюць зь вёскі. Сам ён ня хоча.
«А куды? Я тут нарадзіўся. Я люблю вёску. У горадзе мітусьня, цеснавата. А
тут выйшлі, пасядзелі на возеры», — кажа Віктар.
«Пусты, голы раён. Жыцьцё тут не віруе, а тухне»
Па дарозе заяжджаем у вёску Асаву з прыгожым касьцёлам. Тэрыторыя
загаспадараная. На вялікіх абшарах пакошаная трава. Маляўнічая сажалка нібы створаная для
фатасэсій. Сюды прыяжджаюць па здымкі для вясельных альбомаў з Воранава, Ліды.
Ксёндз Ян, пробашч асавецкага касьцёла, адразу запрашае нечаканых
гасьцей на каву. Расказвае пра парафію, з запалам паказвае, як гадамі, паступова ідзе
аднаўленьне касьцёла. Сядае за арган, які сам наладзіў, і грае для гасьцей. Сумуе, што цяжка
зладзіць прафэсійныя арганныя канцэрты для вяскоўцаў.
Ксёндз Ян
Мяркуе, што Лукашэнка ня едзе на Воранаўшчыну, бо яго не запрашаюць.
«Зразумела, што ў яго аб’ём, краіна. Але калі б запрасілі, то, можа, ня
сёлета, але налета, праз два гады ён бы прыехаў», — кажа ксёндз Ян.
Касьцёл у вёсцы Асаве
Загарэлы фэрмэр Андрэй на полі каля Асавы неахвотна расказвае пра прыватную
гаспадарку. Раней працаваў настаўнікам фізкультуры, але заробку не хапала. За наёмную працу,
якую яшчэ можна знайсьці ў раёне, плацяць 150–200 рублёў. Цяпер Андрэй адзін гадуе дзяцей,
бо жонка памерла. Старэйшая дачка ўжо вучыцца ў Польшчы. Кажа, што сам ён больш паляк, чым
беларус.
Фэрмэр Андрэй
Каб вырошчваць гародніну на 8 гектарах, Андрэй устае а 4–5 ранку. Але
прыбытак залежыць ад цэнаў, якія паставіць на бульбу Расея, бо асноўны аб’ём ідзе на продаж
туды.
«А колькі той Беларусі трэба?» — тлумачыць ён, чаму на радзіме попыт на
гародніну невялікі.
«Выжываць за гэта можна. Вельмі цяжкая праца. Трэба мець па выніку ў 5
разоў больш грошай, чым ёсьць. “Папіццот” у месяц, можа, і ёсьць», — кажа ён.
У адпачынак на мора ён ня езьдзіць — няма часу, дый шкада аддаваць цяжка
заробленыя грошы на «такую лухту».
«Я б тут жыць не заставаўся. Але трымае радзіма, бацькі. Улезшы ў гэтую
працу, цяжка кінуць. У нас такі прынцып: “Жыву ў Беларусі і тым ганаруся”», — сумна
ўсьміхаецца фэрмэр.
Кіраўніку дзяржавы на радзіме, на ягоную думку, паказваць няма чаго.
«Пусты, голы раён. Жыцьцё тут не віруе, а тухне», — ацэньвае прывабнасьць
Воранаўшчыны фэрмэр.
Лукашэнку ён бы не хацеў нічога ні сказаць, ні паказаць.
«Ён і так усё ведае. Ды і дзе ж ты да яго даступісься?»
Дзе не ступала нага Лукашэнкі. Увесь праект:
