Праз 25 гадоў пасьля здабыцьця незалежнасьці адны рэспублікі былога СССР перажываюць дэмаграфічны спад, тым часам як іншыя - небывалы ўздым.
У большасьці рэспублік былога СССР скарачэньне насельніцтва набывае нябачаныя маштабы. У параўнаньні з 1991 годам насельніцтва Ўкраіны скарацілася на 6 мільёнаў чалавек, краіны Балтыі ў суме страцілі 20% свайго насельніцтва. Насельніцтва Расеі ў 2009 годзе на кароткі час ўпала ніжэй за 142 млн чалавек - самы нізкі паказьнік з 1991 году, - аднак затым пачало расьці з-за міграцыі, павелічэньня нараджальнасьці і зьніжэньня сьмяротнасьці. На Каўказе падзеньне колькасьці насельніцтва назіралася ў Арменіі і Грузіі, пры гэтым у Азербайджане яно расло.
У Сярэдняй Азіі мы назіраем зусім іншую карціну. Кіргізстан, Таджыкістан і Узьбекістан перажываюць небывалы выбух нараджальнасьці. Насельніцтва Казахстану скарачалася больш за 10 гадоў - у асноўным з-за адтоку расейскага і нямецкага насельніцтва, аднак затым пачало расьці з-за павелічэньня нараджальнасьці.
Асноўныя патокі мігрантаў з былых савецкіх рэспублік ідуць у Расею. Многія мігранты - расейцы, якія апынуліся за мяжой пасьля распаду СССР і спрабуюць узьяднацца з сваякамі. Астатнія едуць у Расею ў пошуках адукацыі і працы. Агульную мову і соцыякультурныя асаблівасьці робяць Расею пераважным выбарам для мігрантаў з былых савецкіх рэспублік, асабліва для ўкраінцаў: 3 млн украінцаў лічаць Расею сваёй радзімай. Эмігранты з краін Балтыі таксама аддаюць перавагу пераезду ў Расею, хоць многія абсталяваліся ў Ангельшчыне і Нямеччыне.
Колькасьць адукаваных людзей сярод мігрантаў непрапарцыйна высокая. Гэта прыводзіць да «адтоку мазгоў», што ў сваю чаргу аслабляе канкурэнцыю на рынку працы і стварае глыбокі структурны перакос у дэмаграфічнай сытуацыі.
У 80-х гадах Савецкі Саюз праводзіў маштабныя кампаніі па заахвочваньні нараджальнасьці, аднак яны аказаліся эфэктыўнымі толькі ў кароткатэрміновай пэрспэктыве. Пасьля распаду СССР нараджальнасьць ва ўсіх постсавецкіх рэспубліках хутка зьнізілася. Многія дзяржаўныя дзіцячыя садкі былі зачыненыя або прыватызаваныя, што прывяло да істотнага падаражэньня догляду за дзіцем. З-за эканамічнай нестабільнасьці шматдзетныя сем'і сталі рэдкасьцю, паколькі кошт жыцьця рэзка ўзрос.
Праз 25 гадоў Расея вылучаецца адным з самых высокіх узроўняў нараджальнасьці ў Эўропе, хоць ён усё яшчэ ніжэйшы за 2,1 - столькі, як сьцьвярджаюць спэцыялісты па дэмаграфіі, патрабуецца для натуральнага балянсу насельніцтва. Ва ўсіх сярэднеазіяцкіх рэспубліках ўзровень нараджальнасьці зьнізіўся, аднак ён усё роўна вышэйшы за ўзровень простага ўзнаўленьня насельніцтва. Нараджальнасьць зьяўляецца адным з ключавых фактараў дынамікі зьмены насельніцтва.
Працягласьць жыцця грамадзяніна Туркменістану, які нарадзіўся ў 2015 годзе, складае 65 гадоў; гэта на 10 гадоў менш, чым у Эстоніі. Працягласьць жыцьця на тэрыторыі былых савецкіх рэспублік моцна адрозьніваецца. Эстонія, Латвія і Літва - краіны Эўразьвязу і Шэнгенскай зоны - выйшлі ў лідэры па працягласьці жыцьця пры нараджэньні і ВУП на душу насельніцтва, пры гэтым там назіраецца рэзкі дэмаграфічны спад. Расея і краіны Ўсходняй Эўропы знаходзяцца пасярэдзіне. У Сярэдняй Азіі адносна нізкая працягласьць жыцьця на фоне высокага ўзроўню прыросту насельніцтва.
Дэмаграфічны спад турбуе кіраўніцтва краін, таму што ён цесна зьвязаны зь іх геапалітычнай вагой, эканамічнай і вайсковай магутнасьцю.
У 1989 годзе ў СССР было 289 млн жыхароў. Гэта было трэцяя паводле колькасьці насельніцтва дзяржава ў сьвеце пасьля Індыі і Кітаю. Праз 25 гадоў пасьля распаду СССР агульнае насельніцтва былых савецкіх рэспублік складае каля 294 мільёна чалавек. Аднак да 2015 году гэтая лічба паменшыцца да 284 млн, гэта значыць будзе ніжэйшая, чым меркаванае насельніцтва Нігерыі.
Украіна, дзе калісьці жылі 50 млн чалавек, хутчэй за ўсё сутыкнецца з вострай дэпапуляцыяй і паводле колькасьці насельніцтва на працягу 10 гадоў саступіць Узьбекістану. Іміграцыя маскіруе дэмаграфічны спад у Расеі, аднак яна ня здольная радыкальна зьмяніць агульны трэнд у постсавецкіх эўрапейскіх дзяржавах. Толькі Азербайджан і сярэднеазіяцкія краіны - галоўным чынам мусульманскія - змаглі бяз страт пераадолець дэмаграфічную яму, у якую трапілі астатнія рэспублікі былога Савецкага Саюзу.
